Το πρόβλημα των ναρκωτικών

Είναι φυσικές ή τεχνητές ουσίες που, δρώντας στο κεντρικό νευρικό σύστημα, επηρεάζουν τη σωματική, την ψυχική, τη συναισθηματική και τη συνειδησιακή κατάσταση και συμπεριφορά του ανθρώπου.
Η  χρήση τους είναι παλιά υπόθεση, αλλά σήμερα ξεκινά σε νεαρή ηλικία, ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη ή φύλο, μέσα από μια ψυχο-κοινωνική ιδεολογία που λειτουργεί ως πλαίσιο αιτιολόγησής της.
Με τη συνεχή χρήση το άτομο συνηθίζει (εθισμός), δεσμεύεται, εξουσιάζεται (εξάρτηση), επιδίδεται σ’ ένα ανελέητο κυνήγι εξασφάλισης της δόσης του (τοξικομανία), περιθωριοποιείται, ξεκόβει από τον κοινωνικό του περίγυρο, φθείρεται σωματικά και ψυχικά και συχνά οδηγείται στην αυτοκτονία ή στο θάνατο. Η ψυχο-σωματική εξάρτηση από τις εθιστικές αυτές ουσίες είναι τόσο ισχυρή, που αφαιρεί από τους χρήστες τη θέληση να ζητήσουν θεραπευτική βοήθεια για να σωθούν. Νευρική υπερευαισθησία, επιθετικότητα, άσκοπη και άλογη ομιλητικότητα, διάσπαση προσοχής, περιορισμός της μνήμης, νωθρότητα, ψυχολογική κατάπτωση κ.ά. είναι μερικές από τις σοβαρές συνέπειες τους. Σε περίπτωση που το ναρκωτικό “λείπει” από τον οργανισμό, εμφανίζονται πολύ δυσάρεστα συμπτώματα, όπως σύνδρομο στέρησης, τρεμούλα, ζάλη, ρίγος, εξάντληση, ανορεξία, αϋπνία, λιποθυμία, εμετός κ.ά.
Η χρήση και η διάδοσή τους στον τόπο μας έχει λάβει σοβαρές διαστάσεις και απειλεί να αποδυναμώσει τη μαχητικότητα και την ενεργητικότητα του νεανικού, κυρίως, πληθυσμού. Στη χώρα μας χρησιμοποιείται, από τα μεν “ήπια” ναρκωτικά, η ινδική κάνναβη και από τα βαρύτερα η ηρωίνη και η κοκαΐνη. Η ινδική κάνναβη είναι το φυτό που παράγει το χασίς και τη μαριχουάνα. Το χασίς εξάγεται από τις φούντες του, ενώ η μαριχουάνα από τα ξερά του φύλλα. Η ηρωίνη, σε μορφή λευκής σκόνης, είναι σύνθετο οπιούχο παρασκεύασμα, που μοιάζει με μορφίνη και λαμβάνεται από τη μύτη ή ακόμα και με υποδόρια ή ενδοφλέβια ένεση. Η κοκαΐνη προέρχεται από τα φύλλα του φυτού κόκα, είναι και αυτή σε μορφή σκόνης και λαμβάνεται από τη μύτη ή με ένεση.
Για τις αιτίες της χρήσης και της εντυπωσιακής διάδοσής τους, υπάρχουν πολλές απόψεις. Ολες όμως συνδέονται με την ψυχολογία του νέου ανθρώπου καθώς και με τις ειδικότερες κοινωνικές συνθήκες που ευνοούν την εξάπλωσή τους. Μια κατηγορία απόψεων συνδέει την αιτία του προβλήματος με τη φύση του καπιταλιστικού συστήματος, που υποβάλλει τους εξαρτημένους λαούς στη χρήση των εθιστικών ουσιών, για να διαιωνίζει την κυριαρχία του. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, βασική αιτία του προβλήματος θεωρούνται τα κοινωνικά αδιέξοδα στα οποία πιστεύουν ότι οδηγεί ο καπιταλισμός, όπως είναι ο τρόπος ζωής, η ανεργία, η αλλοτριωτική φύση της εργασίας κ.ά.
Μια άλλη ομάδα απόψεων ερμηνεύει την εξάπλωση των ναρκωτικών με βάση τη σύγχυση και τη διάβρωση των δομών, των θεσμών και των αξιών. Οι απόψεις αυτές κινούνται σε δύο επίπεδα. Σύμφωνα με το πρώτο, θεωρείται ως αιτία της διάδοσης τους η φθορά των αξιών εκείνων οι οποίες αμφισβητούν τις υπάρχουσες δομές του κοινωνικού κατεστημένου και σύμφωνα με το άλλο επίπεδο, το συντηρητικότερο, θεωρείται ως αιτία η διάβρωση των στέρεων θεσμών με αποτέλεσμα να κλονίζονται τα θεμέλια του κοινωνικού συστήματος: η οικογένεια, το κράτος, το (αυταρχικό) σχολείο, η θρησκεία κ.ά. Υπάρχει εξάλλου και μια κατηγορία απόψεων που εκπορεύονται από διάφορες ανατολικές θρησκείες οι οποίες τοποθετούν το πρόβλημα σε μεταφυσικές διαστάσεις.
Ωστόσο, παράγοντες που θεωρούμε ότι ευνοούν τη χρήση και εξάπλωση των ναρκωτικών είναι:
Η οικογένεια, που, μέσα στις σημερινές κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες, έχει χάσει την παραδοσιακή της συνεκτικότητα και την αλληλοσύνδεση των μελών της. Συχνά διαλυμένη, δεν προσφέρει στο παιδί ασφάλεια, αλλά ούτε και προλαβαίνει να προσαρμοστεί στις ραγδαίες κοινωνικο-πολιτικές εξελίξεις, με αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές να εμφανίζεται το λεγόμενο χάσμα γενεών ανάμεσα στα μέλη της.
Το ψυχολογικό κλίμα της εφηβείας, που χαρακτηρίζεται από ανασφάλεια, ανάγκη για επιβεβαίωση του εγώ, αναζήτηση της ταυτότητας, ανάγκη για αυτονομία, συγκρούσεις με τον κοινωνικό περίγυρο, αμφισβήτηση κ.ά. Το κλίμα αυτό κάνει το νέο να δέχεται εύκολα τις προσφορές εκείνες που πιστεύει ότι θα τον οδηγήσουν μακριά από τη σκληρή και οδυνηρή πολλές φορές πραγματικότητα της ζωής.
Η ανασφάλεια και η ανταγωνιστικότητα για το επαγγελματικό μέλλον, σε όλους τους τομείς της ζωής, αναγκάζει το νέο, για να εξασφαλίσει μια θέση σε έναν κόσμο άνισων ευκαιριών, να βρίσκεται σε διαρκή ένταση και ετοιμότητα. Συνέπεια είναι η έλλειψη εναλλακτικών επιλογών, προοπτικών και κατευθύνσεων και η διάψευση των προσδοκιών του, το άγχος, η απογοήτευση και συχνά οι ενοχές για τον αδικαίωτο αγώνα του.
Η ομάδα των συνομηλίκων, με την επιρροή της, τα δικά της αυθύπαρκτα πρότυπα, επιβάλλει συχνά στους νέους που θέλουν να γίνουν μέλη της, τη χρήση ναρκωτικών, η οποία αποτελεί ένδειξη προσαρμογής στα ιδανικά της ομάδας – παρέας.
Το εκπαιδευτικό σύστημα με τον αυταρχικό, ανταγωνιστικό και βαθμοθηρικό χαρακτήρα του, όντας αποκομμένο από τη φύση, την κοινωνία και την παραγωγή, δεν ενδιαφέρεται για τη διαμόρφωση υπεύθυνων, ελεύθερων, συνειδητών και δημιουργικών πολιτών, διαιωνίζοντας έτσι κάποιες αξίες και πρότυπα, που έχουν ξεπεραστεί από τις κοινωνικο-πολιτικές εξελίξεις. Η επικράτηση συντηρητικών, άκαμπτων ιδεολογημάτων στο σχολικό σύστημα, προκαλεί, συνήθως, αντίδραση, επιθετικότητα, ακόμη και εκδηλώσεις βίας και μια γενικότερη αντιπαράθεση σε κάθε επίπεδο και μορφή εξουσίας, που -κατά τους νέους- απειλεί την προσωπικότητα και την αυτονομία τους.
Ο τρόπος ψυχαγωγίας και ο ελεύθερος χρόνος είναι αρκετά περιορισμένος στους νέους, γιατί ο αγώνας του ανταγωνισμού και η προετοιμασία για την επαγγελματική ζωή δεν αφήνουν περιθώρια για διασκέδαση. Συχνά, ο ελαχιστότατος ελεύθερος χρόνος τους σπαταλείται ανώφελα, σε ανιαρή ψυχαγωγία, που δεν ικανοποιεί τις κλίσεις, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους. Στα απρόσωπα αστικά ή επαρχιακά κέντρα, υπάρχει σαν μόνιμη ψυχαγωγία ο μονόδρομος της τηλεόρασης, του γηπέδου, του porno, της cafeteria ή το “μηχανάκι”. Αυτή η σταθερή εξάντληση του ελάχιστου χρόνου τους, τους προκαλεί κορεσμό, ανία, πλήξη, αμηχανία και απογοήτευση. Μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα, είναι σίγουρο ότι ο νέος θα αναζητήσει νέες συγκινήσεις με την ψευδαίσθηση ότι θα γλυτώσει από την αλλοτρίωση και την αποξένωση.
Είναι γι’ αυτό αυτονόητο ότι ειδικά προγράμματα ψυχο-κοινωνικής πρόληψης, παρέμβασης και αγωγής μπορούν να κάνουν τους νέους ικανούς να αυτο-προστατευτούν από τους οικογενειακούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες που ευνοούν την εξάρτηση τους από τα ναρκωτικά. Τέτοια προγράμματα αγωγής υγείας μπορούν να βοηθήσουν τους νέους να μελετήσουν, να διερευνήσουν, να αναλύσουν και να αξιολογήσουν τους παράγοντες που ενέχονται στο φαινόμενο της εξάρτησής τους από τα ναρκωτικά. Παράλληλα, θα κάνουν τους νέους ικανούς να γνωρίσουν τον εαυτό τους, να αποκτήσουν αυτοεκτίμηση, ευχέρεια στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, έλεγχο στα συναισθήματά τους, θέτοντας στόχους στη ζωή και αξιολογώντας τις αιτίες των επιτυχιών, αλλά και των αποτυχιών τους.
Σήμερα η εξάρτηση από τα ναρκωτικά αντιμετωπίζεται ως σύνθετο κοινωνικό πρόβλημα που δεν μπορεί να λυθεί μόνο με στενά διοικητικά ή νομοθετικά μέτρα. Γι’ αυτό και έχουν ιδρυθεί κέντρα ψυχοσωματικής απεξάρτησης στο νοσοκομείο Νταού Πεντέλης, συμβουλευτικοί σταθμοί στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη και θεραπευτικές κοινότητες όπως αυτή της Σίνδου στη Θεσσαλονίκη. Οι θεραπευτικοί αυτοί σταθμοί ενδιαφέρονται όχι μόνο για την αποτοξίνωση και απεξάρτηση των τοξικομανών, αλλά και για την κοινωνική επανένταξή τους στην τρέχουσα κοινωνική ζωή, μέσα από εργασιακές, παραγωγικές και εκπαιδευτικές διαδικασίες. Ακόμα, προσφέρουν πληροφόρηση γύρω από τα προβλήματα των νέων, γεγονός που κάνει αποτελεσματικότερη τη διαδικασία της πρόληψης.
Είναι φανερό ότι οι θεραπευτικοί αυτοί σταθμοί, οι κοινότητες και τα κέντρα για τους νέους, προσεγγίζουν τους στόχους τους με την προσφορά εναλλακτικών μοντέλων ζωής που πραγματώνονται κυρίως μέσα από το δικαίωμα των νέων για εργασία, μόρφωση, αθλητισμό, ψυχαγωγία και κοινωνική συμμετοχή. Γι’ αυτό, παράλληλα με την πολιτεία, διάφορες κοινωνικές οργανώσεις, εκπαιδευτικοί και υγειονομικοί φορείς, γονείς, εργαζόμενοι στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και εθελοντές πολίτες, οφείλουν να ενημερωθούν χωρίς αφορισμούς, ηθικολογίες και προκαταλήψεις, για να συντονιστούν και να ενεργοποιηθούν για την αντιμετώπιση της σύγχρονης αυτής μάστιγας που απειλεί το πολύτιμο νεανικό τμήμα του πληθυσμού μας.
Ωστόσο, ο Τύπος δεν πρέπει με εντυπωσιακές, κραυγαλέες και μελοδραματικές αναλύσεις να προκαλεί σύγχυση, ερεθισμό και πανικό στο αναγνωστικό του κοινό. Ακόμα η σκληρή τάση ή τα κηρύγματα των γονέων και των εκπαιδευτικών, όχι μόνο δεν βοηθούν, αλλά απομονώνουν τον νέο στον εαυτό του, σπρώχνοντάς τον σε βαρύτερες καταστάσεις. Εκείνο λοιπόν που μπορούμε να κάνουμε, είναι να ενθαρρύνουμε την υπεύθυνη συμμετοχή, σε κάθε συλλογική δραστηριότητα, μέσα από φορείς, θεσμούς ή συλλόγους.
Ο προβληματισμός, η λήψη αποφάσεων, η δυνατότητα επιλογών και η διαμαρτυρία, ακόμα, είναι συστατικά της δημιουργικότητας που αποτρέπουν τους νέους από ανιαρές, πληκτικές και χωρίς ενδιαφέροντα καταστάσεις, οι οποίες ευνοούν τη χρήση και τη διάδοση των ναρκωτικών. Ταυτόχρονα, οι συμμετοχικές αυτές ενεργητικές διαδικασίες και πρωτοβουλίες, προωθούν δημιουργικά τις ανθρώπινες σχέσεις, ανεβάζοντας αισθητά το επίπεδο της προσωπικότητάς τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
Αθανασάκης Α., Περιβάλλον-Αγωγή και Εκπαίδευση, Liberal Books, Αθήνα 2015.
Αθανασάκης Α., Περιβαλλοντική Ψυχολογία και Εκπαίδευση, ΧΡ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ, Αθήνα 2000.
Αθανασάκης Α., Αγωγή Υγείας για Εκπαιδευτικούς, ΜΑΡΑΣΛΕΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ, Αθήνα 2008.
Health Education in the Preservice Training of Teachers, Luxemburg 1996.
Mayall B., Children-Health and Social Order, OPEN UNIVERSITY PRESS, London 2000.
W.h.O., Health Education and Schools, A Training Manual for Teachers, 1999.
PAGE 4