» Γιατί οι Σκανδιναβικές κοινωνίες είναι διαχρονικά μεταξύ των ευτυχέστερων του πλανήτη;
Στη πρόσφατα δημοσιευθείσα έκθεση για τη παγκόσμια ευτυχία (World Happiness Report-2020) έγινε ιδιαίτερη αναφορά στο γεγονός ότι οι Σκανδιναβικές χώρες (Σουηδία, Φινλανδία, Νορβηγία, Δανία, Ισλανδία) βρισκόταν στις πρώτες θέσεις στη παγκόσμια κατάταξη των χωρών όσον αφορά την αποτίμηση των πολιτών για τη ζωή τους (πίνακας 1). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι χώρες αυτές και στις προηγούμενες ανάλογες εκθέσεις βρισκόταν ψηλά στο πίνακα κατάταξης των διαφόρων χωρών. Για το λόγο αυτό στην έκθεση έγινε μία πρώτη προσπάθεια να κατανοηθεί γιατί οι κάτοικοι των Σκανδιναβικών χωρών ήταν πολύ ευχαριστημένοι/ευτυχισμένοι με τη ζωή τους σε σχέση με τους κατοίκους άλλων χωρών του πλανήτη. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι διάφορες χώρες αξιολογούνται όσον αφορά την ευτυχία των πολιτών τους (δηλαδή την υποκειμενική αίσθηση ικανοποίησης από τη ζωή τους) από τους εξής έξη παράγοντες:
1. Το ακαθάριστο Εθνικό προϊόν της χώρας ανά κάτοικο προσαρμοσμένο στην αγοραστική δύναμη της χώρας,
2. Τον εκτιμώμενο χρόνο ζωής με καλή υγεία,
3. Την κοινωνική υποστήριξη των ατόμων (την ύπαρξη συγγενών ή φίλων στους οποίους μπορεί να βασιστεί),
4. Την ελευθερία (την αίσθηση της ελευθερίας που έχουν όταν καλούνται να λάβουν αποφάσεις καθοριστικές για τη ζωή τους),
5. Την εμπιστοσύνη (την αίσθηση που έχουν για διαφθορά στο κρατικό μηχανισμό και στις επιχειρήσεις), και
6. Τη γενναιοδωρία (την διάθεση τους για δωρεά χρημάτων σε φιλανθρωπικές οργανώσεις)
Σκοπός του σύντομου κειμένου που ακολουθεί είναι η παρουσίαση ορισμένων ευρημάτων της φετινής έκθεσης για τη παγκόσμια ευτυχία που σχετίζονται με την επιτυχία αυτή των Σκανδιναβικών χωρών .
Η έκθεση αναφέρει ότι ορισμένοι θεωρούν ότι οι Σκανδιναβικές χώρες έχουν κάποια χαρακτηριστικά τα οποία δεν συμβάλλουν στην ευτυχία/ευημερία των πολιτών τους όπως:
1. Το μη ευχάριστο κλίμα στις χώρες αυτές
Οι Σκανδιναβικές χώρες δεν έχουν τις ήπιες κλιματολογικές συνθήκες και την ηλιοφάνεια που επηρεάζουν θετικά τη διάθεση του κάθε ανθρώπου. Αντίθετα έχουν μακρύ χειμώνα, κρύο και σκοτάδι. Όμως ο καιρός, αναφέρει η έκθεση, είναι κάτι που συνηθίζεται από τους κατοίκους οι οποίοι έχουν προσαρμοστεί σε αυτόν και δεν επηρεάζεται η διάθεση τους όσο νομίζει κάποιος που ζει σε ηπιότερο κλίμα που έχει περισσότερη ηλιοφάνεια.
2. Το υψηλό ποσοστό αυτοκτονιών των κατοίκων τους
Αν και παλαιότερα κατά τις δεκαετίες του ’70 και ’80 τα ποσοστά αυτοκτονιών στις Σκανδιναβικές χώρες ήταν υψηλά (ιδίως στη Φινλανδία) αυτό δεν ισχύει σήμερα. Τα ποσοστά αυτοκτονιών έχουν μειωθεί σημαντικά και είναι παραπλήσια με εκείνα άλλων ανεπτυγμένων δυτικών χωρών όπως των ΗΠΑ, Γερμανίας και Γαλλίας.
3. Το μικρό μέγεθος του πληθυσμού και η ετερογένεια του
Η άποψη ότι είναι ευκολότερο να δημιουργηθούν ευημερούσες κοινωνίες σε μικρές και πληθυσμιακά ομοιογενείς χώρες είναι αρκετά διαδεδομένη. Όμως έρευνες έχουν δείξει ότι το μέγεθος του πληθυσμού μιας χώρας δεν συσχετίζεται με το βαθμό ικανοποίησης των πολιτών από τη ζωή τους. Εξ άλλου οι πληθυσμοί των Σκανδιναβικών χωρών σήμερα είναι αρκετά ανομοιογενείς. Ενδεικτικά στη Σουηδία το 19% του πληθυσμού της δεν έχει γεννηθεί στη χώρα αυτή. Επιπρόσθετα θα πρέπει να σημειωθεί ότι ιστορικά οι Σκανδιναβικές χώρες δεν είχαν αποικίες ούτε εκμεταλλευόταν την εργασία εισαγομένων από αποικίες σκλάβων για να αυξήσουν το πλούτο και την ευημερία τους.
Μεταξύ των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που θα μπορούσαν να εξηγήσουν την επιτυχία των Σκανδιναβικών χωρών περιλαμβάνονται:
1. Το γενναιόδωρο κοινωνικό κράτος
Οι Σκανδιναβικές χώρες φημίζονται για το γενναιόδωρο κοινωνικό κράτος το οποίο στηρίζει τους πολίτες όταν το χρειαστούν προσφέροντας τους χρήσιμες υπηρεσίες και πολλαπλή βοήθεια όταν μένουν άνεργοι ενώ ρυθμίζει την αγορά εργασίας ούτως ώστε να αποφεύγεται η εκμετάλλευση των εργαζομένων.
2. Η ποιότητα των θεσμών τους
Η καλή οργάνωση των κρατικών θεσμών και οι υψηλής ποιότητας υπηρεσίες που προσφέρουν στους πολίτες αποτελούν ένα χαρακτηριστικό των Σκανδιναβικών χωρών το οποίο συμβάλλει στην ευημερία τους.
3. Η ανισότητα στα εισοδήματα των πολιτών
Στις Σκανδιναβικές κοινωνίες οι εισοδηματικές ανισότητες των πολιτών είναι σχετικά μικρές σε σχέση με άλλες κοινωνίες. Στο πίνακα 2 παρουσιάζονται οι τιμές του συντελεστή GINI για τα Σκανδιναβικά και ορισμένα άλλα κράτη όπου φαίνονται οι χαμηλές τιμές των χωρών αυτών. Όταν οι τιμές του συντελεστή προσεγγίζουν το 0 οι κοινωνίες χαρακτηρίζονται από την ακραία ισότητα ενώ όταν η τιμή προσεγγίζει το 1 οι κοινωνίες είναι ακραία άνισες. Έχει παρατηρηθεί, σε αντίθεση με άλλες χώρες, ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες δείχνουν προτίμηση σε μικρές οικονομικές ανισότητες στις κοινωνίες που ζουν. Έτσι οι χαμηλές εισοδηματικές ανισότητες των Σκανδιναβικών χωρών φαίνεται να συμβάλλουν στην αίσθηση ικανοποίησης των πολιτών από τη ζωή τους.
4. Η ελευθερία επιλογών που έχουν οι κάτοικοι τους
Η αυτονομία των πολιτών και η ελευθερία τους να επιλέγουν τι θα κάνουν έχει αποδειχθεί σε διάφορες έρευνες ότι συμβάλλει στην αίσθηση ευημερίας τους. Ορισμένοι θεωρούν ότι οι Σκανδιναβικές χώρες αποτελούν επιτυχημένα παραδείγματα μοντέρνων κοινωνιών στις οποίες οι πολίτες έχουν αυξημένη πολιτική και προσωπική ελευθερία. Έτσι η αίσθηση ελευθερίας και αυτονομίας που έχουν οι πολίτες στις κοινωνίες αυτές συμβάλλει στην ευημερία τους.
5. Η εμπιστοσύνη που δείχνουν σε άλλους ανθρώπους και η κοινωνική συνοχή
Η εμπιστοσύνη προς τους άλλους/συμπολίτες που δείχνουν τα άτομα σε μία κοινωνία έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλει στην ευτυχία τους. Επιπροσθέτως η ύπαρξη κοινωνικής συνοχής, η οποία είναι μία ευρύτερη έννοια από την εμπιστοσύνη προς τους άλλους, έχει επίσης αποδειχθεί ότι συμβάλλει στην ικανοποίηση των πολιτών από τη ζωή τους. Στις Σκανδιναβικές κοινωνίες η εμπιστοσύνη των ατόμων προς τους συμπολίτες τους και η κοινωνική συνοχή είναι υψηλή σε σχέση με άλλες χώρες και αυτό συμβάλλει στην αίσθηση ικανοποίησης των πολιτών από τη ζωή τους.
6. Άλλες εξηγήσεις
Η οικονομική ανασφάλεια των πολιτών στις χώρες αυτές είναι μικρή λόγω της ύπαρξης του εκτεταμένου κράτους πρόνοιας γεγονός που κάνει τους Σκανδιναβούς λιγότερο ευάλωτους σε οικονομικές αποτυχίες και καταστροφές. Αυτό συμβάλλει στην αίσθηση ευημερίας που έχουν. Ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης των Σκανδιναβικών χωρών είναι υψηλός όπως φαίνεται στο πίνακα 3. Ο δείκτης αυτός συνεκτιμά το εισόδημα, το επίπεδο μόρφωσης και το προσδόκιμο επιβίωσης των πολιτών παράγοντες που επηρεάζουν την αίσθηση ικανοποίησης για τη ζωή τους. Οι χώρες αυτές έχουν επίσης υψηλές επιδόσεις στο δείκτη περιβαλλοντικών επιδόσεων όπως φαίνεται στο πίνακα 4. Όμως, όπως παρουσιάζεται στη προαναφερθείσα έκθεση για τη παγκόσμια ευτυχία, η αίσθηση ικανοποίησης των πολιτών από τη ζωή τους επηρεάζεται θετικά εφόσον ζουν σε περιβάλλον το οποίο δεν έχει υποβαθμιστεί/ρυπανθεί και η υγεία των οικοσυστημάτων είναι καλή. Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι οι πολίτες επηρεάζονται θετικά όταν οι άνθρωποι γύρο τους είναι ευτυχισμένοι/ικανοποιημένοι. Καθώς οι πολίτες των Σκανδιναβικών χωρών είναι εν γένει ικανοποιημένοι από τη ζωή τους επηρεάζουν θετικά στο θέμα αυτό και τους συμπολίτες τους. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η αξιολόγηση των διαφόρων χωρών σχετικά με την ευτυχία των πολιτών τους έχει γίνει αποτιμώντας την αίσθηση ικανοποίησης που έχουν από τη ζωή τους και η οποία θεωρείται ως η πλέον ενδεδειγμένη μέθοδος για το σκοπό αυτό. Η χρησιμοποίηση άλλης μεθοδολογίας όπως π.χ. η αξιολόγηση των θετικών ή αρνητικών συναισθημάτων των πολιτών ίσως καταλήξει σε διαφορετικά συμπεράσματα.
Συμπεράσματα
Η δυσκολία στον εντοπισμό των αιτίων που συμβάλλουν στην ευτυχία των πολιτών των Σκανδιναβικών χωρών έγκειται στο γεγονός ότι οι χώρες αυτές έχουν πολύ καλές επιδόσεις σε αρκετούς δείκτες οι οποίοι είναι συνδεδεμένοι με την ευημερία τους και είναι δύσκολο να εντοπίσουμε το/υς καθοριστικό/ους παράγοντα/ες που επέδρασε/αν σε αυτή. Οι χώρες αυτές δεν είχαν το φεουδαρχικό καθεστώς που επικρατούσε στις Ευρωπαϊκές κοινωνίες και στη Ρωσία τη περίοδο μετά την αναγέννηση. Ούτε είχαν μεγάλες ταξικές διαιρέσεις και μεγάλη ανισοκατανομή πλούτου στις αρχές του 20ου αιώνα. Ορισμένοι εκτιμούν ότι η προτεσταντική θρησκεία στις χώρες αυτές συνέβαλε στην ευημερία τους αλλά η έκθεση αναφέρει ότι αυτό δεν είναι δυνατόν να τεκμηριωθεί. Άλλοι θεωρούν ότι η δωρεάν μαζική μόρφωση του πληθυσμού η οποία άρχισε το 19ο αιώνα, συνέβαλε στην ευημερία τους. Δεν θα πρέπει όμως να αγνοηθεί το γεγονός ότι και σε άλλες χώρες όπως στην Ελβετία, την Ολλανδία, την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία και το Καναδά οι πολίτες εμφανίζονται ιδιαίτερα ικανοποιημένοι από τη ζωή τους και οι χώρες αυτές κατατάσσονται, όπως οι Σκανδιναβικές, ψηλά στη διεθνή κατάταξη. Θα μπορούσε να λεχθεί ότι οι Σκανδιναβικές χώρες χαρακτηρίζονται από ενάρετους κύκλους όπου διάφοροι πολιτισμικοί και θεσμικοί παράγοντες διαπλέκονται και αλληλοτροφοδοτούνται δημιουργώντας επιτυχημένες κοινωνίες. Η έκθεση καταλήγει στη διαπίστωση ότι ενώ ξέρουμε τα βασικά χαρακτηριστικά που έχουν οι κοινωνίες των οποίων οι πολίτες δηλώνουν πολύ ικανοποιημένοι από τη ζωή τους, όπως στις Σκανδιναβικές κοινωνίες, δεν γνωρίζουμε το πώς μία δεδομένη κοινωνία θα μπορέσει να μετατραπεί σε “ευτυχισμένη κοινωνία” και τα βήματα (δηλαδή τον οδικό χάρτη) που θα πρέπει να ακολουθήσει γι’ αυτό.
(1) Ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης συνεκτιμά επί μέρους δείκτες που σχετίζονται α) με το προσδόκιμο επιβίωσης, β) Το επίπεδο μόρφωσης και γ) Το κατά κεφαλή εισόδημα προσαρμοσμένο στην αγοραστική δύναμη κάθε χώρας.
(2) Ο δείκτης περιβαλλοντικής απόδοσης συνεκτιμά διαφόρους επί μέρους δείκτες που σχετίζονται α) με τη περιβαλλοντική υγεία (την επίδραση των αποβλήτων, της ποιότητας του αέρα κ.α.) και β) με τη ζωτικότητα των οικοσυστημάτων ( χερσαίων, υδάτινων κ.α.)
