Κύριε διευθυντά,
πιστεύω ότι το τοπωνύμιο οποιουδήποτε τόπου, αποτελεί μέρος της ιστορίας του και μια αλλαγή του ονόματός του, από φορείς και άτομα (καλοπροαίρετα ή κακοπροαίρετα, λόγω άγνοιας ή λόγω μόδας) αποτελεί μια μορφή κακοποίησης του τόπου και σε κάποιες περιπτώσεις μακροπρόθεσμα, γίνεται ταφόπλακα της ιστορίας του.
Ο λόγος για το “Σφακιανό Λαγκό” που κατά καιρούς το έχουν (εσφαλμένα) ονομάσει “Σφακόρυακο”, “Φαράγγι του Βαρθολομά” ή “Σφακιανό Φαράγγι” (το ηπιέστερο από τα προηγούμενα), δίνοντάς του και διαστάσεις μήκους πολύ μεγαλύτερες από αυτές που πραγματικά έχει.
Να κάνουμε όμως μια στάση γι’ αυτούς που δεν ξεχωρίζουν το φαράγγι από το λαγκό και το ρυάκι από τη ρεμαθιά.
Το ρυάκι είναι ένας δρόμος του νερού που συνήθως με ένα πήδο το δρασκελίζεις (κατά πλάτος), ενώ η ρεματιά έχει αρκετά μέτρα άνοιγμα και οι πλευρές της (πρανή) επίσης αρκετά μέτρα ύψος. Αν η βάση (πάτος) της ρεματιάς έχει μεγαλύτερο από το σύνηθες πλάτος, τότε τη λέμε και ρούμα.
Μια ρεμαθιά (ρούμα) που οι πλευρές της (πρανή της) είναι πολλές δεκάδες μέτρα (συνήθως εκατοντάδες) και το μήκος της πολλές εκατοντάδες μέτρα (συνήθως χιλιόμετρα) λέγεται Λαγκό ή Φαράγγι, ανάλογα με την προσβασιμότητά του. Εάν τα πρανή του (οι πλευρές του) είναι προσβάσιμες από τους βοσκούς κατά το μεγαλύτερό τους μέρος, τότε λέγεται Λαγκό.
Εάν όμως οι πλευρές του κατά το μεγαλύτερο μέρος δεν περπατιούνται (λόγω κατάστασης εδάφους και κλίσης και όχι λόγω βλάστησης), τότε λέγεται Φαράγγι. Τώρα από εκεί που πρωτομπαίνεις (στη κατωσφαίρειά του, στα τελειώματά του) η περιοχή του λέγεται Ποροφάραγγο αν είναι Φαράγγι και Πορόλαγκο αν είναι Λαγκό.
Για το όνομα του Σφακιανού¹ Λαγκού σας παραθέτω μερικά έγγραφα τα οποία δείχνουν ότι το όνομά του ήταν Λαγκό, τουλάχιστον τα τελευταία 700 χρόνια. Το Σφακιανό Λαγκό είναι χειμερινός βοσκότοπος (στιμαρισμένος από παλιά σε γρόσια) και από ό,τι φαίνεται ήταν πάντα δασωμένο, κυρίως από κυπαρίσσια, πρίνους, ασφένταμους, λιόπρινους και αγρουλίδες (το δασωμένο του χαρακτηριστικό ήταν και η αιτία που παλιά οι ιδιοκτησίες του είχαν ιδιαίτερη αξία.
Το βόρειο άκρο του Λαγκού² είναι στου “Λιόπρινου το Κοντάκι”, που βρίσκεται περίπου 600 μέτρα νοτιότερα της εκκλησίας του Αγ. Παύλου που είναι στα Ντιχαλώματα και περιλαμβάνει τις περιοχές:
Η ανατολική του πλευρά (από Βορρά προς Νότο): “Κρετσιάδη”³, “Ξυλάδικο”, “Τραπέξα” (ή “Τραπέξια”), “Χαλαρα”, “Πορόλαγκο”.
Η δυτική του πλευρά (πάλι από Βορρά προς Νότο): “Ταξέ”, “Βαρθολομά”(4) (ή “Νερού το πλάι”), “Ξυλαδοχειμαδιό”, “Καμπουρόχωνοι”, “Ανωγιάς το πλάι”(5) (ή Χλαμπούρι), “Σκάλας πλάι”, “Λυκομούρι”, “Πορόλαγκο”.
Τα Διχαλώματα(6) είναι η περιοχή που βρίσκεται αμέσως μετά από το βόρειο σύνορο του Λαγκού και αποτελεί κατά κάποιο τρόπο τη συνέχειά του. Αλλά δεν είναι περιοχή του Λαγκού. Τα Διχαλώματα είναι βοσκότοπος εαρινής βοσκής (Μαδάρα στιμαρισμένη από παλιά σε οκάδες τυρί) και περιέχει παλαιό οικισμό (χωριό Διχαλώματα) με την εκκλησία που ήδη αναφέραμε και περιλαμβάνει τις περιοχές:
Από ανατολικά προς βορρά κάνοντας κύκλο: “Δίστρατο”, “Ασπρο γκρεμνό”, “Κρεμαστή”(7) (ή Αζήλακας), “Πεζουλοτσούνι”, “Χαλασέδες”, Τζιρτζιλη” (ή Μανουσάκου), “Κάτω Ρούσια” (ή Αγ. Παύλος), “Σπίθια” (ή Ακιντάνα)(8), “Πεζούλες”, “Ρούσινα”(9), “Μυγδαλομούρια”, “Γαϊδουρόραχη”.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Έχει πάρει το όνομα Σφακιανό από το χωριό της Χώρας Σφακίων που μέχρι πρότινος το λέγανε Σφακιά. (Επ’ ευκαιρία να κάνω μια παρατήρηση: Η Χώρα Σφακίων απαρτίζεται από τέσσερις γειτονιές: Το Θόλος, το Μεσοχώρι, το Γιωργίτσι και το Γυαλό. Τη γειτονιά του Γυαλού τη λέγανε παλιά Εμπρόγυαλο [βγαίνει από το Εμπορόγυαλο, επειδή επί Τουρκοκρατίας και όχι μόνο, το Γυαλό ήταν Κέντρο Εμπορίου). Επομένως κακώς ταυτίζουνε κάποιοι (ιστορικά) το όνομα του χωριού με το Εμπρόγυαλο. Ο Εμπρόγυαλος ήταν γειτονιά και όχι το όνομα του χωριού].
2. Να τονίσω εδώ ότι τα Λαγκά και τα Φαράγγια της Επαρχίας Σφακίων είναι αποτέλεσμα της διάβρωσης (κυρίως) από το νερό και όχι τεκτονικών κινήσεων, όπως εσφαλμένα ισχυρίζονται κάποιοι. Γιατί οι διευθύνσεις τους είναι κάθετες στο τόξο ορογέννησης και τα αντικριστά περίχειλά τους είναι περίπου στο ίδιο επίπεδο.
3. Έχει πάρει το όνομά του μάλλον από τον κρετσιά. Ο κρετσιάς ήταν κορμός δέντρου με τις κουτσές του που το χρησιμοποιούσαν για να ανεβοκατεβαίνουν σε πηγάδια και στέρνες, αλλά και σε μιτάτα για να κρεμάνε το βράδυ το κρέας. Επειδή έχει ένα – δύο σημεία του που σκαλώνουν ξεπατωμένα δέντρα και όταν περνάς από εκεί, πατείς πάνω σε γδυμνοπαρασυρμένο κορμό που συνήθως μοιάζει με Κρετσιά.
4. Η ερμηνεία ενός καλού μου φίλου (δε ζει πια) που είχαν βάρος τα λεγόμενά του, είναι ότι η λέξη Βαρθολομάς είναι αραβική και η φράση “στο Βαρθολομά” σημαίνει “στο νερό”.
5. Έχει πάρει το όνομά του από τον σπήλιο που είναι χαμηλά στον πάτο (είχαμε παλιά μέλισσες) που έχει ανώι και κατώι και μάλιστα το ανώι του σπήλιου έχει κτιστό παράθυρο με πόρτα και κλειδί και χρησιμοποιείς σκάλα για να ανέβεις μέχρι την πόρτα του μελισσόκηπου (και αυτό για προφύλαξη από τους τότε μελοκλέφτες).
6. Από το δίχαλο, γιατί εκεί διχαλώνει το Λαγκό και διακλαδίζεται σε μικρότερα λαγκαδοφάραγγα (με του Αζιλάκου το λαγκό, του Μανουσάκου το λαγκό, του Ρουσίνου το λαγκό και με το Φαραγγούλι του Ρεχτά).
7. Από τα εκεί γκρεμνά που κρέμουνται (στων γκρεμνών την κρέμαση- στη κρέμαση – στη Κρεμαστή).
8. Μάλλον από την ακίδα, επειδή εκεί είναι ένας κέραμος που η κορυφή του κάνει μύτη (ακίδα) και πάνω από τον Κέραμο είναι κτισμένα τα παλιά μας σπίτια.
9. Από τα κοκκινοχώματά του (Ρούσος σημαίνει κόκκινος, κοκκινόξανθος).
10. Τση μουλωτής η πόντα: της κακόφημης (γυναίκας) η ρίζα – ο γύρος και είναι στο σύνορο “Ξυλάδικου” και “Κρετσιάδη” στην τοποθεσία “Σπήλιοι”.
11. Καθημερινούς σκοτωμούς: Εννοεί σκοτωμούς αιγοπροβάτων.
Σημ.: Δεν αναφέρθηκα στα υπόλοιπα ονόματα των περιοχών γιατί θεωρώ ότι η ερμηνεία τους είναι σχεδόν προφανής.
Με εκτίμηση
Σήφης Μπατζέλης
