Το σπηλαιώδες εκκλησάκι της Υπαπαντής και η αρχαία… Αρκούδα

1 από 9

Αν πεζοπορήσουμε για δέκα μόνο λεπτά από την Ιερά Μονή Γουβερνέτου προς το Καθολικό, συναντάμε το σπήλαιο που είναι γνωστό σαν της Παναγίας της Αρκουδιώτισσας.

Mέσα στο σπήλαιο και προς την είσοδό του, είναι κτισμένο και το εκκλησάκι της Υπαπαντής που στην πανήγυρή του, την 2α Φεβρουαρίου, συγκεντρώνονταν πολλοί πιστοί, κυρίως από Ακρωτήρι, που μετά τη Θεία λειτουργία προσέφεραν τα τασιμάρια εδέσματά τους.

Τη νύχτα της παραμονής, κάποιοι Ακρωτηριανοί επραγματοποιούσαν… ολονυχτία, όχι με προσευχές αλλά με καλό μεζέ και κρασί γύρω από την φωτιά για τη ζεστασιά του χώρου. Αυτό αποτελούσε παράδοση από πολλά χρόνια πριν. Από δεκαπέντε χρόνια, το γεγονός αυτό θεωρήθηκε ασέβεια από τη νέα αδελφότητα της Μονής και σταμάτησε, ενώ τα τελευταία χρόνια η Θεία λειτουργία τελείται νυχτερινές ώρες, οπότε δεν είναι εύκολο σε αρκετούς πιστούς να συμμετάσχουν. Ο Εσπερινός όμως γίνεται κανονικά. Ο διπλανός μικρός σπηλαιώδης χώρος, τιμάται στον Άγιο Γεράσιμο.

Τελευταίος ασκητεύσας εδώ, όπως αναφέρουν προφορικές μαρτυρίες, ήταν ο Γεράσιμος Γλυνιαδάκης, ένας δυναμικός και δουλευτής μοναχός από τα Σφακιά, που παρέμεινε περί τα 25 χρόνια και είχε δημιουργήσει μικρό περιβόλι έξω από το σπήλαιο. Το σπήλαιο έχει διαστάσεις περίπου 45χ30 μ., ενώ στο κεντρικό σημείο, το ύψος του είναι σχεδόν πέντε μέτρα. Στο κέντρο του, αντικρίζουμε έναν λίθινο όγκο που μοιάζει με αρκούδα και κάτω από το κεφάλι της μια δεξαμενή όπου συγκεντρώνεται το νερό από τη σταγονορροή των σταλακτιτών.

Παράδοση, με διάφορες παραλλαγές, αναφέρει πως, αρκούδα έφθανε ως εδώ και έπινε το νερό της δεξαμενής και οι μοναχοί παρακάλεσαν την Παναγία, αφού έμεναν χωρίς αυτό το αγαθό, και η Χάρη της επέτρωσε το ζώο. Η αρκούδα αυτή μοιάζει να διαμορφώθηκε από σταλαγμίτη, αλλά είναι σίγουρο πως είχε λαξευτεί στα αρχαία χρόνια, σαν ένα ομοίωμα αυτού του ζώου για να χρησιμοποιείται στη λατρεία της Θεάς Αρτέμιδος, κατά μεταφορά αυτής της λατρείας από τους Πελασγούς που τη λάτρευαν σε μορφή αρκούδας. Σε καμιά περίπτωση η αρκούδα δεν αποτελεί φυσικό σταλαγμίτη και αυτό μαρτυρεί και η οροφή του σπηλαίου επάνω από αυτήν ίσως δε, τη δεξαμενή, να υπήρχε από τα αρχαία χρόνια, σαν τέτοια καθαρμών.

Το σπήλαιο είναι ίσως ο μοναδικός χώρος, σε ολόκληρη την Κρήτη που ανακαλύφθηκε η λατρεία αυτής της Αρκουδοθεάς. Εδώ, τον δεύτερο μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο μήνα, που συμπίπτει, όχι τυχαία, με την περίοδο που εορτάζεται η Υπαπαντή, ερχόταν τα νέα κορίτσια, οι αρκτοί, ντυμένα σαν αρκούδες και χόρευαν τον αρκουδοχορό προς τιμήν της Αρτέμιδας. Αυτό πιθανόν ακολουθούσε το τυπικό τη όμοιας λατρείας, που πραγματοποιούνταν στη Βραυρώνα της Αττικής, όπου βρέθηκαν και αγάλματα κοριτσιών 5-10 χρόνων “αρκτών” και η Άρτεμις λατρευόταν υπό μορφή αρκούδας.

Το γεγονός της λατρείας αυτής στο σπήλαιο, επιβεβαιώθηκε μετά από την ανεύρεση -το 1960 από τον γράφοντα σε δυσπρόσιτο θάλαμο του σπηλαίου- κεραμικής πλάκας υπέροχης τέχνης, με ανάγλυφη παράσταση της κυνηγέτιδος Αρτέμιδας. Η πλάκα αυτή ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων, μαζί με άλλες ανευρεθείσες, επίσης από τον ίδιο: μια όμοια πλάκα με τον Απόλλωνα τον κιθαρωδό, ένα γυμνό ειδώλιο Αφροδίτης, τεμάχια αγγείων Ελληνιστικής περιόδου, πόδι σάτυρου, πόδι μικρού μαρμάρινου αγάλματος, ειδώλια νυμφών και τμήματα αγγείου μελανόμορφου Κλασικής περιόδου.

Ο Γάλλος καθηγητής – σπηλαιολόγος Πωλ Φωρ, επεσήμανε πάνω στο ομοίωμα αυτό της Αρκούδας, δώδεκα λακκούβες, όπου ετοποθετούντο σπόροι κλπ., για τη λατρεία των Δώδεκα Θεών. Εδώ έφθαναν οι “πιστοί” κάτοικοι της αρχαίας Κυδωνίας με πεζοπορία έξι περίπου ωρών για κάθε διαδρομή, για να αποθέσουν τα τασίματά τους. Η ειδωλολατρική χρήση του σπηλαίου, υπολογίζεται ότι κράτησε μέχρι τη Ρωμαϊκή εποχή.

Ο χώρος έχει λεηλατηθεί με λαθρανασκαφές τρεις τουλάχιστον φορές με τελευταία, πριν λίγα χρόνια, με μετατόπιση στο λαγούμι στο βάθος, πολύ μεγάλης ποσότητας λίθων, οπότε είχαν αφήσει έξω και πελεκητές πέτρες με περίεργα χαράγματα, σε μια από τις οποίες ήταν χαραγμένη η λέξη ΖΕΥΣ, αλλά μετά από ημέρες χάθηκαν και αυτές. Φωτογραφίες σχετικές είχα παραδώσει στην Αρχαιολογία.

Τον Μάιο του 2002, σε μια από τις πολλές προσκυνηματικές επισκέψεις μου στο σπήλαιο, αντιλήφθηκα τα ίχνη από πιθανή λατρεία του δωδεκάθεου, εκείνες τις ημέρες και παραθέτω το γεγονός φωτογραφικά. Στο σπήλαιο γίνεται αναφορά από μερικούς περιηγητές του 19ου και 18ου αι. με την πλέον χαρακτηριστική αυτή της Αγγλίδας περιηγήτριας Mary Walker το 187……………. που αναφέρει ότι εδώ συνάντησε δυο βοσκούς και μια όμορφη κοπέλα παρέα τους που τυροκομούσαν μάλλον για λογαριασμό του Γουβερνέτου.

Είναι κρίμα που ένα τέτοιο φυσικό, θρησκευτικό και αρχαιολογικό μνημείο δεν έχει αναδειχθεί με τοποθέτηση κατατοπιστικής, ανεξίτηλης πινακίδας κλπ., πάντα φυσικά με τη συγκατάθεση της Ιεράς Μονής.

Το σπήλαιο εξερευνήθηκε και χαρτογραφήθηκε για πρώτη φορά το έτος 1955 από τον Χρ. Χουλιόπουλο και τον υπογράφοντα.