» H αποθεωτική υποδοχή του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Περού το 1922
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, µετά την εκλογική του ήττα το 1920 είχε παραιτηθεί από την πολιτική και ήταν αυτοεξόριστος στην Γαλλία, όταν αποφάσισε να επισκεφθεί την Αµερική. Ταξίδεψε στις Η.Π.Α., την Κούβα και το Περού.
Το Προξενικό Γραφείο της Ελλάδας στην Λίµα του Περού, µετά από έρευνα του Προξένου Αθανάσιου Αλέξανδρου Καυκαλίδη, απέστειλε προ ηµερών στο Εθνικό Ίδρυµα «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» πολύ σηµαντικό αρχειακό υλικό, περουβιανές εφηµερίδες που φυλάσσονται στην συλλογή της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Περού µε άρθρα που περιγράφουν λεπτοµερώς την επίσκεψη του Ελευθερίου Βενιζέλου και της συζύγου του Έλενας στη Λίµα τον Φεβρουάριο του 1922.
Με αφορµή την επέτειο του θανάτου του Ελευθερίου Βενιζέλου (18 Μαρτίου 1936) και την πραγµατοποίηση των διήµερων εκδηλώσεων για τον µεγάλο πολιτικό το Σάββατο 22 και την Κυριακή 23 Μαρτίου 2025, παρουσιάζουµε µερικά από τα δηµοσιεύµατα των εφηµερίδων του Περού.
Σύµφωνα µε τα δηµοσιεύµατα, η άφιξή του ζεύγους Βενιζέλου στο λιµάνι του Callao έγινε δεκτή µε ενθουσιασµό από τις αρχές και την ελληνική κοινότητα της Λίµα, η οποία τους υποδέχθηκε µε σηµαίες και τιµές. Παρά τη θερµή υποδοχή, η Έλενα Βενιζέλου δεν αποβιβάσθηκε λόγω αδιαθεσίας, ενώ ο ∆ήµαρχος της Λίµα, Pedro Rada y Gamio και δύο νεαρά κορίτσια της ελληνικής κοινότητας της προσέφεραν λουλούδια. Το Υπουργείο Εξωτερικών του Περού διέθεσε στον Βενιζέλο επίσηµο αυτοκίνητο για τις µετακινήσεις του, στο οποίο κυµάτιζαν οι σηµαίες της Ελλάδας και του Περού.
Κατά τη διάρκεια της παραµονής του, ο Βενιζέλος συναντήθηκε, στο Προεδρικό Μέγαρο, µε τον Πρόεδρο της ∆ηµοκρατίας του Περού, Augusto Leguía, καθώς και µε τον Υπουργό Εξωτερικών, ∆ρ Alberto Salomón Osorio, στο Torre Tagle, το ιστορικό κτήριο του Υπουργείου Εξωτερικών. Επιπλέον, ο πρώτος επίτιµος Πρόξενος της Ελλάδας στο Περού, ο φιλέλληνας και επιχειρηµατίας Kieffer Marchand, παρέθεσε προς τιµήν του επίσηµο δείπνο στην ιδιωτική του οικία στη Λίµα, στο οποίο συµµετείχαν, µεταξύ άλλων, οι Πρόεδροι της Γερουσίας και της Βουλής, καθώς και πολλά µέλη του ∆ιπλωµατικού Σώµατος.
Σε δηλώσεις του, ο Βενιζέλος τόνισε ότι το Περού αποτελεί για τη Λατινική Αµερική ό,τι και η Ελλάδα για την Ευρώπη, εκφράζοντας παράλληλα τον θαυµασµό του για την ιστορία της περιοχής. Ωστόσο, απέφυγε ευγενικά να σχολιάσει πολιτικά ζητήµατα που αφορούσαν την Ελλάδα, την Ευρώπη και τη διεθνή σκηνή, υπογραµµίζοντας πως έχει αποχωρήσει από την πολιτική.
Η επίσκεψη του Βενιζέλου στο Περού έτυχε ευρείας και ιδιαίτερα θετικής κάλυψης από τον Τύπο, ο οποίος εξήρε τόσο την προσωπικότητά του όσο και τη συµβολή του στην ελληνική και διεθνή πολιτική σκηνή.
Ο ∆Ρ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΣΤΗ ΛΙΜΑ
ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ ΠΡΩΙ ΑΠΟΒΙΒΑΣΤΗΚΕ Ο ΕΠΙΦΑΝΗΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ
ΟΙ ΤΙΜΕΣ ΠΟΥ ΤΟΥ ΑΠΟ∆Ι∆ΟΝΤΑΙ
Περουβιανές εφηµερίδες, Φεβρουάριος 1922
Η άφιξη στη Λίµα, κατά τη διέλευσή του από τις ακτές µας, του εξέχοντος δηµόσιου άνδρα της Ελλάδας, δρ Ελευθέριου Βενιζέλου, προκάλεσε, όπως ήταν αναµενόµενο, µεγάλο ενθουσιασµό, ιδίως µεταξύ της συµπαθούς ελληνικής κοινότητας που διαµένει εδώ, η οποία, αν και ολιγάριθµη, συγκεντρώθηκε στο γειτονικό λιµάνι σε σηµαντικό αριθµό.
Ο ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΛΟΙΟΥ
Το ατµόπλοιο «Santa Luisa», µε το οποίο ταξιδεύει ο διακεκριµένος επισκέπτης, αγκυροβόλησε στο Καγιάο περίπου στις 10 το πρωί, και αµέσως οι αρµόδιες αρχές προετοιµάστηκαν για την επίσηµη επίσκεψη στο πλοίο.
Με σκοπό να αποδώσουν τον επίσηµο χαιρετισµό στον δρ Βενιζέλο, στάλθηκε βάρκα από τη λιµενική αρχή, µεταφέροντας έναν αξιωµατικό αυτής της διοίκησης καθώς και τους εκπροσώπους των πολιτικών αρχών του λιµανιού.
Επίσης, από την αποβάθρα των ναυλωτών απέπλευσαν πολλές ιδιωτικές βάρκες, όλες πλήρως κατειληµµένες. Σε µία από αυτές, διακοσµηµένη µε ελληνικές και εθνικές σηµαίες, επιβιβάστηκαν µέλη της ελληνικής κοινότητας.
Λίγο αργότερα, επιβιβάστηκε στο πλοίο ο Έλληνας πρόξενος στο Περού, Βίκτωρ Κίφερ Μαρσάντ, συνοδευόµενος από διακεκριµένες προσωπικότητες, µε σκοπό να αποδώσει τον χαιρετισµό του στον διακεκριµένο Έλληνα πολιτικό.
ΣΤΟ ΚΑΓΙΑΟ
Γύρω στις 11:30 π.µ., πριν το «Santa Luisa» δέσει στην προβλήτα του, µια επίσηµη βάρκα µετέφερε στη στεριά τον επιφανή επισκέπτη µας, ο οποίος έγινε δεκτός µε ζητωκραυγές και έντονο ενθουσιασµό από τις βάρκες που βρίσκονταν περιµετρικά του πλοίου.
Η επίσηµη βάρκα έδεσε στην αποβάθρα, όπου είχε παραταχθεί στρατιωτικό άγηµα, ενώ το συγκεντρωµένο πλήθος χειροκρότησε θερµά τον δρ Βενιζέλο.
ΣΤΗ ΛΙΜΑ
Λίγα λεπτά αργότερα, συνοδευόµενος από τον πρόξενο Μαρσάντ, επιφανή µέλη της ελληνικής κοινότητας και εκπροσώπους του τοπικού Τύπου, επιβιβάστηκε σε ειδικό βαγόνι του ηλεκτρικού σιδηροδρόµου και αναχώρησε για την πρωτεύουσα. Έφτασε στη Λίµα, στον σταθµό La Colmena, στις 12:15 µ.µ.
ΟΙ ΕΠΙΣΗΜΕΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ
Στην πρωτεύουσα, ο δρ Βενιζέλος, επιβαίνοντας σε αυτοκίνητο του Υπουργείου Εξωτερικών που είχε διατεθεί ειδικά για εκείνον, πραγµατοποίησε την πρώτη του επίσκεψη στον υπουργό Εξωτερικών, δρ Αλµπέρτο Σαλόµον, συνοδευόµενος από τον Κίφερ Μαρσάντ. Οι δύο άνδρες είχαν µια σύντοµη αλλά θερµή συνοµιλία.
Αµέσως µετά, συνοδευόµενος από τον υπεύθυνο διπλωµατικού πρωτοκόλλου, κατευθύνθηκε στο Προεδρικό Μέγαρο για να αποδώσει τον επίσηµο χαιρετισµό του στον Πρόεδρο της ∆ηµοκρατίας.
∆ΕΞΙΩΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ
Ο επιφανής επισκέπτης µας, µετά το γεύµα που θα του παραθέσει σήµερα ο Έλληνας πρόξενος στην κατοικία του στην οδό Presa, θα πραγµατοποιήσει ξενάγηση στην πόλη, αξιοποιώντας τον σύντοµο χρόνο της παραµονής του εδώ.
Απόψε, θα του παρατεθεί δείπνο από τον διπλωµατικό εκπρόσωπο των Ηνωµένων Πολιτειών της Αµερικής.
Η ΣΥΖΥΓΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΦΑΝΟΥΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΗ ∆ΕΝ ΑΠΟΒΙΒΑΖΕΤΑΙ
Λόγω µιας αιφνίδιας αδιαθεσίας, η σύζυγος του δρ Βενιζέλου παρέµεινε στο πλοίο και πιθανότατα δεν θα αποβιβαστεί.
ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
Η ΑΦΙΞΗ ΤΟΥ
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ‘‘EL COMERCIO’’
Εφηµερίδα El Comercio, Λίµα, 20 Φεβρουαρίου 1922
Στο Καγιάο, η ελληνική κοινότητα µας παραχωρεί τη λέµβο της. Περίπου είκοσι Έλληνες έµποροι, γεµάτοι εθνική περηφάνια, µας συνοδεύουν στη λέµβο που πλέει προς το Santa Elisa. Εκτός από αυτούς τους κυρίους, επιβαίνουν επίσης ο Αλεχάντρο Χιχίνιο και ο Λουίς Αλµπέρτο Σάντσες, ο νεότερος από τους συντάκτες της εφηµερίδας Mundial. Τα πρόσωπά τους µαρτυρούν την ανυποµονησία τους.
Βενιζέλος! Το όνοµα αυτό τρέµει στα χείλη των Ελλήνων και των Περουβιανών που επιβαίνουν στη µηχανοκίνητη βάρκα που κατευθύνεται προς το αµερικανικό πλοίο. Στην κορυφή του, κυµατίζουν τα χρώµατα της ένδοξης Ελλάδας, της γης των ηρώων, των νοµοθετών, των φιλοσόφων και των απαράµιλλων καλλιτεχνών.
Φτάνουµε στο πλευρό του Santa Elisa. Περιµένουµε ανυπόµονα την ολοκλήρωση του ιατρικού ελέγχου. Ο ήλιος, πλησιάζοντας το ζενίθ, µας χτυπά κάθετα. Περιµένουµε. Ο διαπεραστικός ήχος µιας σφυρίχτρας µάς ειδοποιεί ότι η επιβίβαση επιτρέπεται.
— Βενιζέλος! φωνάζει το πλήθος που έχει συγκεντρωθεί σε διάφορες λέµβους. Οι Έλληνες, πληµµυρισµένοι από τον πιο ευγενή ενθουσιασµό, χαιρετούν µε τα καπέλα στο χέρι τον µεγάλο άνδρα που τους φέρνει την αύρα της αγαπηµένης τους πατρίδας. Η ελληνική σηµαία κυµατίζει σε διάφορα σκάφη. Ένας νεαρός, γεµάτος έξαρση, αγκαλιάζει ένα από αυτά και κραυγάζει «Ζήτω η Ελλάδα!» Οι συµπατριώτες του τον συνοδεύουν µε επευφηµίες, ενώ η θάλασσα ταράζεται και µεταφέρει το µήνυµα πάνω στα κύµατά της. Ποιος ξέρει αν αυτή η ιερή κραυγή δεν διέσχισε µε αστραπιαία ταχύτητα τον απέραντο ωκεανό για να φτάσει στις ελληνικές ακτές, τόσο µακρινές, αλλά και τόσο αγαπηµένες από τους απόδηµους γιους τους!
Μας παίρνει πολλή προσπάθεια να προσεγγίσουµε τον Κρητικό πολιτικό, τον «Μάγο της Ελλάδας», τον «Σωτήρα» της, όπως τον αποκάλεσε η Αθήνα σε µια δηµόσια πατριωτική έκρηξη το 1909.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν µιλάει ισπανικά. Του µεταφέρουµε στα γαλλικά τους χαιρετισµούς της εφηµερίδας µας και τις ευχές µας για µια ευχάριστη παραµονή στη χώρα µας. Ο κ. Βενιζέλος ζητά να επαναλάβουµε το όνοµα της El Comercio και του διευθυντή της. Στη συνέχεια, ευχαριστεί θερµά και ανταποδίδει την ευγένεια.
Εκείνη τη στιγµή, δύο µικρά Ελληνόπουλα, η Εµιλίτα Μπελλίκη και η Αφροδίτη Αγγελοπούλου, προσφέρουν µια όµορφη ανθοδέσµη στη σύζυγο του κ. Βενιζέλου, η οποία, ελαφρώς αδιάθετη, έχει καταφύγει σε µια ήσυχη γωνιά του σαλονιού. Αυτά τα χαριτωµένα πλάσµατα ψελλίζουν µερικές λέξεις. Τα πρόσωπά τους, ελαφρώς ροδαλά, φανερώνουν τον ενθουσιασµό και τον θαυµασµό τους.
Στη συνέχεια, ο υπολοχαγός κύριος Πωλέτ, εκ µέρους των πολιτικών αρχών του Καγιάο, χαιρετά τον διακεκριµένο επισκέπτη.
Ο κύριος Βενιζέλος επιθυµεί να αποβιβαστεί αµέσως και το εκφράζει ανοιχτά. Ο πρόξενος του παρέχει µια µηχανοκίνητη λέµβο, πάνω στην οποία κυµατίζουν οι σηµαίες του Περού και της Ελλάδας. Σε χρυσά γράµµατα, το όνοµα της λέµβου αναγράφεται περήφανα: «Βενιζέλος». Αυτό το σκάφος πλέει στα νερά του Καγιάο εδώ και πολύ καιρό.
Μόλις φτάνουµε στο Καγιάο και επιβιβαζόµαστε στην ειδική άµαξα που έχει διατεθεί για τον διακεκριµένο επισκέπτη, προσπαθούµε να του πάρουµε συνέντευξη. Η κατάσταση είναι δύσκολη, καθώς ο πρόξενος, κύριος Κιέφερ Μαρσάντ, δεν δείχνει πρόθυµος να ανεχθεί την επιµονή του Τύπου… Όµως πρόκειται για τον Βενιζέλο και η ευγενική, αλλά αποφασιστική αντίσταση του προξένου δεν µπορούσε να µας σταµατήσει!
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας, είναι ένας ψηλός άνδρας, µε επιβλητική παρουσία. Μια αυστηρή, αλλά προσεγµένη λευκή γενειάδα πλαισιώνει τα ανοιχτόχρωµα, εκφραστικά, γλυκά και καλοσυνάτα µάτια του. Πάνω στη λεπτή, ευθύγραµµη µύτη του στηρίζονται χρυσοµεταλλικά γυαλιά. Φοράει θερινό κοστούµι. Η κοµψότητα της εµφάνισής του προκαλεί αµέσως συµπάθεια. Πρόκειται για έναν άνθρωπο µε αδιαµφισβήτητη γοητεία και έλξη.
Στις πρώτες φράσεις που ανταλλάσσουµε µαζί του, αναδεικνύεται ο δάσκαλος.
Όταν του εκφράζουµε την επιθυµία µας, µας απαντά µε κοµψότητα και ευγένεια. Όµως, µόλις κάνουµε την πρώτη ερώτηση, απαντά ζωηρά:
— Τίποτα για πολιτική, φίλοι µου, τίποτα για πολιτική.
— Μα, κύριε, πρόκειται για γενικές κατευθύνσεις…
— Όχι, κύριοι, τίποτα για πολιτική. Στην περιοδεία µου δεν έχω δώσει συνεντεύξεις για πολιτικά ζητήµατα.
— Και για το µέλλον της Ελλάδας;
— Αυτό είναι πολιτική! απαντά γελώντας ανοιχτά ο σπουδαίος αυτός άνδρας του κράτους. Η Ελλάδα, φυσικά, έχει λαµπρό µέλλον, αλλά µην επιµένετε.
Όταν του µιλάµε για την Κρήτη, ο δάσκαλος µεταµορφώνεται. Μιλά για την πατρίδα του µε φλογερό ενθουσιασµό. Εκείνη τη στιγµή καταλαβαίνουµε πώς µιλάει ένας απόστολος, πώς είναι ένας απόστολος, πώς ενσαρκώνονται στον άνθρωπο η αρετή και η αλήθεια.
— Σκέφτεστε, κύριε, µόλις φτάσετε στην Ελλάδα, να αναλάβετε ξανά πολιτικό ρόλο στη χώρα σας;
— J’ai sorti… (Έχω αποχωρήσει…), λέει χαµογελώντας και κοιτάζοντάς µας επίµονα ο πρώην Έλληνας πρόεδρος.
Σε αυτό το «έχω αποχωρήσει», αντικατοπτρίζεται η πνευµατική ευστροφία αυτού του Ευρωπαίου πολιτικού, που στη σύγχρονη εποχή έχει λίγους αντιπάλους.
Ο κύριος Βενιζέλος µας µιλά στη συνέχεια για τις εντυπώσεις του από τον νέο κόσµο. Η ειλικρίνειά του είναι τόσο άµεση, που τολµούµε να τον ρωτήσουµε:
— Τι πιστεύετε για την τυραννία ως µορφή διακυβέρνησης στις ταραχώδεις νεαρές δηµοκρατίες της Νότιας Αµερικής;
— Αυτό… αυτό είναι πολιτική.
Έπειτα, µε ένα εγκάρδιο χαµόγελο, αποφεύγει διακριτικά οποιαδήποτε αναφορά στον δρόµο προς τη Μόσχα…
ΑΥΤΟ ΠΟΥ ∆ΕΝ ΕΙΠΕ Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
Εφηµερίδα Mundial, 1922
Είναι δύσκολο να βρει κανείς µια προσωπικότητα τόσο ισχυρή όσο αυτή του επιφανούς άνδρα που µόλις µας επισκέφθηκε. ∆ιαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά, όλες τις αρετές και όλα τα ελαττώµατα των µεγάλων ανδρών. Το πιο εµφανές από αυτά τα ελαττώµατα: η διακριτικότητα.
Μια διακριτικότητα που καλλιεργήθηκε µέσα από χρόνια αγώνων, κυνηγηµένος από δηµοσιογράφους κάθε εθνικότητας και επιπέδου. Μια διακριτικότητα που επιτεύχθηκε – ποιος ξέρει µε πόση µακρόχρονη και εξαντλητική εµπειρία – εις βάρος αµέτρητων οδυνηρών πνευµατικών ακρωτηριασµών! Γνωρίζει πώς να είναι ευγενικός και πρόθυµος στις απαντήσεις του, δίνοντας απαντήσεις χωρίς όµως να απαντά στις ερωτήσεις που του τίθενται. ∆εν αφήνει ούτε για µια στιγµή να του ξεφύγει κάτι µπροστά στους δηµοσιογράφους. Η στάση του είναι αυτή ενός ανθρώπου που έχει συνηθίσει να είναι θύµα συνεντεύξεων, γνώστης όλων των τεχνασµάτων του δηµοσιογράφου που διψά για εντυπωσιακές δηλώσεις και ικανός να χτίσει, πάνω σε µια ασήµαντη λέξη, τον πιο ζωντανό και ουσιαστικό διάλογο.
Πήγαµε να τον συναντήσουµε γεµάτοι ενθουσιασµό αλλά και δυσπιστία. Ενθουσιασµό γιατί θα γνωρίζαµε από κοντά την πιο εξέχουσα προσωπικότητα που επισκέφθηκε το Περού την τελευταία δεκαετία· δυσπιστία γιατί επρόκειτο για έναν διπλωµάτη έµπειρο σε όλα τα κόλπα που συνηθίζουν να στήνουν οι δηµοσιογράφοι.
Φτάνοντας στο πλοίο, σκεφτήκαµε ότι θα συνοµιλήσουµε µε τον άνθρωπο που για χρόνια µονοπωλούσε το ενδιαφέρον των ευρωπαϊκών διπλωµατικών γραφείων· τον άνθρωπο που, παρότι προερχόταν από ένα ταπεινό βαλκανικό κράτος, κατάφερε να γίνει ο ρυθµιστής του κόσµου για αρκετούς µήνες.
Τον φανταζόµαστε στα νιάτα του, στο αγαπηµένο του νησί, την Κρήτη, υπό την οθωµανική κυριαρχία, να ορθώνεται ενάντια στον κατακτητή, να ηγείται µιας οµάδας πατριωτών και να κρατά σε εγρήγορση την τουρκική κυβέρνηση, φοβισµένη από µια πιθανή εξέγερση στο ανυπότακτο νησί. Αλλά ξαφνικά η κατάσταση αλλάζει. Χάρη στην ευφυΐα του, ο Ελευθέριος Βενιζέλος φτάνει σε υψηλότερους στόχους. Αναλαµβάνει τη διακυβέρνηση της χώρας του και στρέφει τα πλήγµατά του κυρίως εναντίον των Τούρκων.
Ολόκληρη η Βαλκανική Χερσόνησος ξεσηκώνεται ενωµένη µε ένα του κάλεσµα. Η Τουρκία βλέπει να χάνονται τα παλιά όνειρα κυριαρχίας της. Η Αυστρία συνειδητοποιεί ότι οι Βαλκάνιοι αντιλαµβάνονται τη σηµασία τους και είναι αποφασισµένοι για τα πάντα προκειµένου να εξασφαλίσουν την απόλυτη ελευθερία τους. Ο Βενιζέλος, επικεφαλής της ελληνικής κυβέρνησης, ξεκινά την τελική εκστρατεία. Η Τουρκία διαµελίζεται. Και ο Βενιζέλος, παρά την αντίθεση της Ευρώπης, ολοκληρώνει το όραµα της Ελλάδας. Η Θεσσαλονίκη περνά στον ελληνικό έλεγχο. Η Τουρκία καταστρέφεται. Και η Βουλγαρία, που για µια στιγµή αποδείχθηκε άπιστη, υφίσταται την οργή του Βενιζέλου, ο οποίος έχει γίνει ο απόλυτος ρυθµιστής της κατάστασης.
Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσµίου Πολέµου, είναι αυτός που κυβερνά. Είναι αυτός που ανεβάζει ή ρίχνει βασιλείς. Είναι αυτός που αποφασίζει για την εκστρατεία της Μακεδονίας. Είναι αυτός, εν τέλει, που, από αφοσίωση στη µοναρχία, απορρίπτει την προεδρία που η Ελλάδα τού προσφέρει µε ενθουσιασµό.
Ως ταπεινοί δηµοσιογράφοι, ανεβαίνουµε γεµάτοι ανυποµονησία στο πλοίο «Santa Elisa», µαζί µε τον Αλεχάντρο Ουρέτα και τον Αλεχάντρο Ιγίνιο. Μέσα σε έναν απερίγραπτο θόρυβο και υπό την ηρωική προστασία του προξένου Κίφερ Μαρσάν, ο Ελευθέριος Βενιζέλος στέκεται µπροστά στους αµείλικτους φωτογράφους. Η πρώτη έκπληξη για τους δηµοσιογράφους: ο πρώην πρωθυπουργός είναι ένας εύρωστος, ψηλός άνδρας, µε πολύ λευκή επιδερµίδα, ελαφρώς ροδαλή – ένα χρώµα που θυµίζει άγαλµα που ξαφνικά ζωντάνεψε. Φοράει χρυσά γυαλιά και έχει ολόλευκη γενειάδα.
Τον παρατηρούµε. Και ξαφνικά, η έκπληξή µας διαλύεται, ο φόβος µας αποµακρύνεται. Ακούστε: ο Ελευθέριος Βενιζέλος, στα πενήντα οκτώ του χρόνια, µε µια ζωή εκατό ετών έντασης, ήρθε διαβάζοντας τον Ρωµαίο και Ιουλιέτα. ∆υσκολευόµαστε να το πιστέψουµε. Όµως δεν υπάρχει αµφιβολία. Είναι ένας άνθρωπος εξαιρετικά πρωτότυπος. Ποιός, ποιός από τους δικούς µας πολιτικούς θα είχε αυτή τη φρεσκάδα πνεύµατος για να διαβάζει το σαιξπηρικό δράµα;
Αναζητούµε απαντήσεις, αλλά ο Βενιζέλος διατηρεί την απόλυτη διακριτικότητά του.
• “Pas de politique” (Καµία πολιτική). «Αυτό το ταξίδι το κάνω απολύτως ιδιωτικά και δεν µπορώ να µιλήσω για πολιτική. ∆εν το έκανα σε καµία από τις χώρες που πέρασα και δεν πρόκειται να κάνω εξαιρέσεις. Ταξιδεύω για να ξεκουραστώ. Οι αγώνες κουράζουν. Και θέλω να ξεχάσω ότι είµαι πολιτικός, ώστε η ανάπαυσή µου να είναι πιο ειλικρινής και αληθινή.»
Ρωτάµε αν θα επιστρέψει στην πολιτική. Μας κοιτάζει σταθερά, χαµογελάει ελαφρά, σχεδόν ειρωνικά, σηκώνει τους ώµους και απαντά απλά:
• “J’en ai sorti” («Έχω βγει απ’ αυτήν»).
Έχει βγει, αλλά δεν ξέρει αν θα επιστρέψει. ∆εν θα του κόστιζε τίποτα να πει ψέµατα, αλλά προτιµά µια απάντηση που είναι ταυτόχρονα κατηγορηµατική και αµφίσηµη.
Και όµως, το χαµόγελό του λέει την αλήθεια: θα επιστρέψει.
ΤΟ ΓΑΜΗΛΙΟ ΤΑΞΙ∆Ι ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΖΥΓΟΥ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΗΠΕΙΡΟ
Απόσπασµα από τη βιογραφία ‘‘Ελευθέριος Βενιζέλος, ο άνθρωπος, ο ηγέτης’’ του Νικολάου Παπαδάκη-Παπαδή
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η σύζυγός του Έλενα επέλεξαν την Αµερική για το µεγάλο ταξίδι του µέλιτος και έτυχαν θερµής υποδοχής σε όλες τις πόλεις που επισκέφθηκαν, τόσο από Έλληνες οµογενείς, όσο και από τις τοπικές αρχές και τον Τύπο της εποχής.
Ο σύζυγός µου, γράφει η Έλενα «είχε ανάγκη να αλλάξει τόπο και εντυπώσεις. Η αποτυχία στις εκλογές του 1920 και η εναντίον του απόπειρα στον σταθµό της Lyon […] τον είχαν πικράνει». Στην πραγµατικότητα, εκείνο που κυριαρχούσε δεν ήταν τόσο η πίκρα όσο η απογοήτευση, διότι δεν µπορούσε να κάνει πλέον τίποτε για την πατρίδα του. Στις 2 Οκτωβρίου 1921, ο Ελευθέριος και η Έλενα επιβιβάστηκαν στο υπερωκεάνιο «Ακουιτάνια» και αναχώρησαν για τη Νέα Υόρκη.
Η Νέα Υόρκη επιφύλαξε στον Βενιζέλο µια εντυπωσιακή υποδοχή. «Πολύ πριν αγκυροβολήσει το καράβι», γράφει η Έλενα, «πετούσαν από πάνω του αεροπλάνα, που ρίχναν ταινίες, άνθη, ακόµα και κοσµήµατα». Στην αποβάθρα το πλήθος, ασυγκράτητο, παραβίασε τη ζώνη ασφαλείας και υποχρέωσε την αστυνοµία να παρέµβει, ούτως ώστε το ζεύγος Βενιζέλου να µπορέσει να φτάσει στο αυτοκίνητο που τους περίµενε. Κατά τη διαδροµή τους, έβλεπαν στα παράθυρα να κυµατίζουν ελληνικές και αµερικανικές σηµαίες, ενώ η ιαχή «Ζήτω ο Βενιζέλος!» ακουγόταν στους δρόµους της µεγαλούπολης. Το σαλόνι του ξενοδοχείου «Ριτζ Κάρλτον», όπου κατέλυσε το ζεύγος, ήταν στολισµένο, όπως γράφει η Έλενα, «σαν τον Επιτάφιο». Υπήρχαν «ανθοδέσµες παντού, πάνω στα έπιπλα και καταγής. Στα τραπέζια συσσωρεύονταν απειράριθµα δώρα και πυραµίδες κουτιών µε γλυκά, που οι κορδέλες τους θα έφθαναν για να κυκλώσουν την υδρόγειο. ∆ύο µπαούλα γέµισαν µε λιχουδιές από όλες τις επαρχίες της Ελλάδος, µνηµειώδεις τούρτες, πολύχρωµα και πρωτότυπα γλυκίσµατα». Το ξενοδοχείο πολιορκήθηκε αµέσως από δηµοσιογράφους αλλά και εκπροσώπους εκδοτικών οίκων που ζητούσαν συνεντεύξεις, άρθρα ή και αποµνηµονεύµατα, προσφέροντας µεγάλα ποσά. Όλοι τους εισέπραξαν την απόλυτη άρνηση του Βενιζέλου. ∆εν είχε επίσηµη ιδιότητα, απείχε από την πολιτική και εκείνη την ώρα, που η Ελλάδα βρισκόταν σε πόλεµο, µια δηµόσια δήλωσή του µπορούσε να προκαλέσει ζηµιά. Καθηµερινά στο σαλόνι του ξενοδοχείου κατέφθαναν απλοί άνθρωποι, που επιθυµούσαν διακαώς να τον δουν. Ένας Αµερικανός ήλθε από την Καλιφόρνια, διασχίζοντας την αχανή χώρα, για να σφίξει το χέρι του µεγαλύτερου σύγχρονου πολιτικού, όπως είπε στους δηµοσιογράφους.
Το ζεύγος επισκέφθηκε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ. Παντού τους υποδέχονταν πλήθη και οι ελληνικές παροικίες ανταγωνίζονταν η µία την άλλη σε προσκλήσεις σε γεύµατα, εκδηλώσεις και γιορτές που ήθελαν να οργανώσουν προς τιµήν τους. Οι σταθµοί του ταξιδιού ήταν πολλοί. Σε µια σύντοµη επίσκεψη στο Σικάγο θαύµασαν την εντυπωσιακή βιβλιοθήκη της πόλης, µε τους 300.000 τόµους, και περιηγήθηκαν στα διαβόητα σφαγεία της, µε τις άθλιες συνθήκες υγιεινής και εργασίας. Κατόπιν έµειναν λίγες µέρες στο Σαν Φρανσίσκο, όπου οι επίσηµες δεξιώσεις διαδέχονταν η µία την άλλη. Στην Καλιφόρνια τους φιλοξένησε στο ράντσο του ο διάσηµος συνθέτης και πρώην πρωθυπουργός της Πολωνίας, Ιγκνάτσι Γιαν Παντερέφσκι, ο οποίος έπαιξε στο πιάνο, µόνο γι’ αυτούς, µε σβηστά τα φώτα, έργα του Μπετόβεν και του Σοπέν. Στη Σάντα Μπάρµπαρα έµειναν περισσότερο για να αναπαυθούν. Ο Βενιζέλος, µόλις σηκωνόταν το πρωί, εκτελούσε πιστά τις ασκήσεις σουηδικής γυµναστικής, µε βάση το προσωπικό πρόγραµµα που του είχε διαµορφώσει ένας γυµναστής, ο οποίος είχε σπουδάσει στη Σουηδία µε δαπάνες του Έλληνα πολιτικού. Εκεί εξοικειώθηκε ακόµα περισσότερο µε το γκολφ. Ακούραστος και πολύ δυνατός παίκτης, υποχρέωνε την Έλενα να συµµετέχει στις εξουθενωτικές παρτίδες ενός αθλήµατος που ποτέ δεν τη συγκίνησε. Στο Χόλιγουντ πολιορκήθηκε από αστέρες του σινεµά, που ήθελαν να κινηµατογραφηθούν στο πλευρό του, αλλά αρνήθηκε διπλωµατικά.
Ο Φεβρουάριος βρίσκει το ζεύγος Βενιζέλου στην Αβάνα, που αποτελούσε πόλο έλξης για τους κοσµοπολίτες και αγαπηµένη πόλη των εύπορων Αµερικανών.
Ο γραµµατέας του, Ανδρέας Μιχαλόπουλος, που τον συνόδευε στο ταξίδι, τον περιγράφει να εργάζεται ακατάπαυστα κάθε µέρα από τις 7 το πρωί µέχρι τις 12:30 το µεσηµέρι. Κάποιες φορές, συνέχιζε λίγες ώρες το απόγευµα ή το βράδυ. Σ’ ένα µπαούλο, µαζί µε άλλα βιβλία, είχε φέρει από το Παρίσι τις έγκυρες αγγλικές και γαλλικές µεταφράσεις του έργου. Στη µακρινή Αβάνα, ο Βενιζέλος θα ανακαλύψει την πολιτική του συγγένεια µε τον εξοστρακισµένο από την αθηναϊκή δηµοκρατία στρατηγό, θα συγκλονιστεί από την αιώνια επικαιρότητα του Πελοποννησιακού Πολέµου, θα ζήσει τα εµφύλια πάθη της εποχής και θα συναντηθεί νοερά µε τον Περικλή, που τον θαύµαζε όσο και ο Θουκυδίδης.
Στη διάρκεια της περιοδείας, όλοι ζητούσαν µε επιµονή από τον Βενιζέλο να µιλήσει σε ανοιχτές συγκεντρώσεις ή έστω στις εκκλησίες για τα προβλήµατα που αντιµετώπιζε η Ελλάδα. Αρνήθηκε, διότι, όπως εξήγησε, οι δύσκολες ώρες που περνούσε το έθνος κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία επέβαλλαν σιωπή. Έκανε µία µόνο εξαίρεση: παρακάθισε σε ιδιωτικό γεύµα µε το διοικητικό συµβούλιο των Ελλήνων Φιλελευθέρων ∆ηµοκρατών της Αµερικής, σε δωµάτιο του ξενοδοχείου «Πλάζα». Για να αποδεχθεί την πρόσκληση έθεσε δύο όρους: να πληρώσει ο ίδιος το γεύµα και να µη γίνει καµιά πολιτική συζήτηση.
Ο γύρος της αµερικανικής ηπείρου θα τελειώσει άδοξα στις Άνδεις, όπου ο Λευτέρης και η Έλενα ανέβηκαν για να επισκεφθούν το Κούσκο, την πρωτεύουσα των Ίνκας. Σε υψόµετρο 3.500 µέτρων, η Έλενα αισθάνθηκε σοβαρή δυσφορία και έπεσε στο κρεβάτι µε 39 πυρετό. Αµέσως πήραν την απόφαση να επιστρέψουν στην Ευρώπη.
*Ο Νικόλαος Παπαδάκης – Παπαδής είναι Γενικός ∆ιευθυντής του Εθνικού Ιδρύµατος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» Χανιά
