Το τέλος του Βυζαντίου

1 από 2

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η
Το Βυζάντιο, κάτω από μια σειρά αξιόλογους Αυτοκράτορες της Μακεδονικής δυναστείας έφτασε στο απόγειο της δύναμής του το δέκατο και τις αρχές του εντέκατου αιώνα έχοντας κάτω από τον έλεγχό του εδάφη από τη Νότια Ιταλία ως την Αρμενία, από το Δούναβη ως τον Ευφράτη.

Η Αυτοκρατορία, ωστόσο, χρειαζόταν και αντάξιους διαδόχους για τη συνέχιση της πολιτικής, οικονομικής, στρατιωτικής και θρησκευτικής αίγλης, που απολάμβανε στο τότε γνωστό κόσμο. Το αντίθετο όμως έγινε, ένας ορμαθός από ανάξιους Αυτοκράτορες αλλά και μια παρουσία από φιλόδοξες, πολυδάπανες και ασύνετες αυτοκρατόρισσες, (Ζωή και Θεοδώρα), οδήγησαν στη γρήγορη ανατροπή μιας οργανωμένης πορείας και στην παρακμή του άλλοτε κραταιού βασιλείου. Η επικράτηση στην πολιτική σκηνή των αυλοκολάκων και της κρατικής υπαλληλίας, που επέβαλαν τους θεσμούς του εξαργυρισμού και της πρόνοιας, ξεθεμέλιωσε και αποδόμησε το κράτος.
Η ενίσχυση των γαιοκτημόνων με την φεουδοποίηση και την κατάργηση του “αλληλέγγυου” σε βάρος των ελεύθερων καλλιεργητών, καθώς και το μέτρο της υιοθέτησης των μισθοφόρων οπλιτών, αποδυνάμωσαν το αξιόμαχο του βυζαντινού στρατού και αχρήστευσαν τους ακρίτες, συνοριοφύλακες των θεμάτων.
Ο πρόλογος της αυτοκρατορικής και στρατιωτικής κατάρρευσης γράφτηκε σε δύο μέτωπα, τον ίδιο ακριβώς χρόνο. Στη Δύση, η Βυζαντινή Ιταλία και Σικελία χάνονταν οριστικά υπέρ των Νορμανδών (1071), ενώ στην Ανατολή ,οι Σελτζούκοι Τούρκοι έσπαζαν στο Μαντζικέρτ τις πύλες της Μικρασίας (1071), με ταπεινωτική ήττα του αυτοκράτορα Ρωμανού Δ’ Διογένη και οδυνηρή του κατάληξη. Σε λίγο οι ακτές της Προποντίδας και η παραλία της Ιωνίας χώριζαν δύο κόσμους εχθρικούς και αλλόθρησκους ενώ στο βορρά δεν εξέλιπαν οι επιδρομές των Πατσινάκων και οι εχθρικές βλέψεις των Ούγγρων και των Σλάβων.

Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ – Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΝΑΛΑΜΠΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Η δυναστεία των Κομνηνών κράτησε στη συνέχεια το βυζαντινό πηδάλιο για ένα αιώνα, (1081-1185), και εγκαινιάσθηκε ουσιαστικά με τον Αλέξιο Α,’ τον επωνομαζόμενο Μεγαλοκομνηνό, ο οποίος κατόρθωσε να διατηρήσει κατά το πλείστον τα εδάφη του κράτους στο Βαλκανικό χώρο, ενώ στη Μικρασία με οργανωμένες και συνεχείς επιθέσεις περιόρισε το Σουλτανάτο των “Ρουμ” ανακτώντας ακόμη και πολλές από τις χαμένες πρότερα περιοχές, αν και αυτό το τελευταίο, κυρίως, όμως έγινε, επί του διαδόχου, του Ιωάννη του Α’, του Καλοϊωάννη, όπως τον έλεγαν και οι Βυζαντινοί, (1118-1143).
Η δυτικότροπη και ουτοπική όμως πολιτική του Αυτοκράτορα Μανουήλ Α’ Κομνηνού (1143-1180) για επέκταση της αυτοκρατορίας στη Δύση και ανασύσταση της παλιάς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μια τακτική που αποδείχτηκε εσφαλμένη 600 χρόνια νωρίτερα στην εποχή του Μεγάλου Ιουστινιανού, οδήγησε στην παραμέληση των ανατολικών συνόρων και σε μια εκ νέου συντριβή των βυζαντινών στην Μικρά Ασία, στο Μυριοκέφαλο (1176). Ετσι οι τελευταίες ελπίδες για εκδίωξη των Σελτζούκων, από την σπονδυλική στήλη, γεωπολιτικά, του Βυζαντίου, αλλά και από τα πιο γόνιμα και προσοδοφόρα εδάφη του, σβήστηκαν οριστικά.
Γενικά, όμως η πολιτική των Κομνηνών
-ακόμη και των δύο τελευταίων, Αλεξίου Β’ και Ανδρόνικου του Α’- που επεδίωξαν μια ελληνοβυζαντινή στροφή με πολίτισμική δραστηριότητα έντονη -αποδείχτηκε αναποτελεσματική και ελλιπής σε πολλούς τομείς. Τίποτα δεν έκαναν για την κοινωνική εξισορρόπηση, αντιθέτως, συντελέσθηκε πλήρης φεουδοποίηση του κράτους ενώ τα στρατεύματα που οδήγησαν στα πεδία της μαχών δεν αποτελούνταν πια από γηγενείς οπλίτες αλλά από ετερόκλητους και ανομοιογενείς μισθοφόρους. Η πολυδάπανη αυλή και διπλωματία, εξάλλου, των Κομνηνών οδήγησε στην παραμέληση του στόλου και στην κατεξακολούθησιν υποτίμηση του χρυσού Βυζαντινού νομίσματος. Το χειρότερο όμως ήταν, ότι παραχώρησαν προνομία στις Ιταλικές εμπορικές πόλεις, Βενετία, Γένοβα, Πίζα και σε συνδυασμό με την εγκατάσταση των σταυροφόρων στην Ανατολή, συνετέλεσαν στο σταδιακό παραγκωνισμό και στην τελική παρακμή του Βυζαντινού εμπορίου. Πάντως, δίκαια θεωρείται η δυναστεία των Κομνηνών, ως η τελευταία ελπιδοφόρα αναλαμπή του Βυζαντίου, η οποία προσπάθησε, όσο μπορούσε, αλλά δεν κατάφερε να ανακόψει τη φθορά, που τελικά θα κυριαρχήσει και θα πάρει μορφή παραλυσίας την περίοδο της δυναστείας των Αγγέλων
Κι ενώ οι Νορμανδοί με τις αλλεπάλληλες επιδρομές τους στα Βαλκάνια, τα τέλη του εντέκατου και του δωδέκατου αιώνα, λεηλάτουσαν και κατέστρεφαν τις ελληνικές επαρχίες, δύο ορθόδοξοι λαοί της Βυζαντινής Κοινοπολιτείας, οι Σέρβοι με αρχηγό το Στέφανο Νεμάνια, το 1168 ανακήρυσαν ανεξάρτητο σερβικό κράτος και οι Βούλγαροι με επικεφαλής τους αδελφούς, Πέτρο και Ασσάν ανέπτυσσαν την έμφυλη ταυτότητα τους και πετύχαιναν την εθνική τους αποκατάσταση (1187).
Αποτέλεσμα, το ελληνικό στοιχείο της Αυτοκρατορίας είχε να παλέψει πλέον μόνο του στους δύσκολους αγώνες που θα ακολουθούσαν.
Παράλληλα, οι τρεις πρώτες Σταυροφορίες του 11ου και 12ου αιώνα έφεραν σε πολύ δύσκολη θέση το Βυζάντιο, μιας και οι Σταυροφόροι με έμβλημά τους, το σταυρό, υπό τις ευλογίες του πάπα, και με δήθεν ως μοναδικό ιερό σκοπό να απελευθερώσουν τους Αγίους Τόπους διερχόταν από τα μέρη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας φανατισμένοι και αρπαχτικοί υπηρετώντας κατά βάσιν τα συμφέροντα των ανταγωνιστών της Βασιλεύουσας και ιδιαίτερα της Γαληνοτάτης.

H ΑΧΡΗΣΤΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ(1185-1205)
Η Δ΄ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ (1204) ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ
Το τέλος της πρώτης πράξης, ολοκληρώθηκε το 1204 με την Δ΄ σταυροφορία. Οι Σταυροφόροι της Δυτικής Ευρώπης που είχαν ως αρχικό σκοπό να πολεμήσουν τους Μουσουλμάνους της Αιγύπτου και των Αγίων Τόπων, κατέληξαν στην Κωνσταντινούπολη, ύστερα από μια σειρά άτυχων περιστατικών και μιας ολέθριας ενδοαυτοκρατορικής διαμάχης, που προκλήθηκε από την μοιραία δυναστεία των Αγγέλων. Ο Ισαάκιος Αγγελος μετά την χρεοκοπημένη και ανάξια πολιτική του, αφού τυφλώθηκε από τον αδελφό του Αλέξιο Γ’, φυλακίσθηκε μαζί με τον γιό του Αλέξιο Δ’, νόμιμο διάδοχο. Ο Αλέξιος ο Δ’, όμως, κατόρθωσε να δραπετεύσει από τη φυλακή και ζήτησε τη συνδρομή των σταυροφόρων για την αποκατάστασή του στο βυζαντινό θρόνο με την υπόσχεση μιας πλουσιοπάροχης, αλλά και ανεκπλήρωτης αμοιβής. Οι σταυροφόροι εξαγριώθηκαν για τον εμπαιγμό που υπέστησαν με βάση την αρχική συμφωνία και έχοντας και την ευκαιρία στα χέρια τους, κατέλαβαν και ανελέητα κατέσφαξαν, βεβήλωσαν, λεηλάτησαν την Πόλη, μοιράζοντας στη συνέχεια μεταξύ τους τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ο διαπρεπής και κορυφαίος μελετητής της βυζαντινής ιστορίας, Ceorg. Ostrogorky χαρακτηριστικά γράφει «Στις 13 Απριλίου 1204, η βυζαντινή πρωτεύουσα υπέκυψε μπροστά στην υπεροχή των εισβολέων και οι κατακτητές εισέβαλαν στην Κων/πολη. Ετσι η Πόλη που είχε μείνει απόρθητη από τα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου, η Πόλη που αντιστάθηκε πεισματικά στις φοβερές επιθέσεις των Περσών και των Αβάρων, των Αράβων και των Βουλγάρων, έγινε τώρα λεία των σταυροφόρων και των Βενετών. Τρεις ολόκληρες μέρες δοκιμαζόταν η Κωνσταντινούπολη και κολυμπούσε στο αίμα. Οι αμύθητοι θησαυροί, του μεγαλύτερου πολιτιστικού κέντρου του τότε κόσμου, συλήθηκαν από τους κατακτητές και σε ένα ποσοστό καταστράφηκαν με το πιο βάρβαρο τρόπο…». Στο πρόβλημα, τώρα, του αποπροσανατολισμού ή καλύτερα της παρέκκλισης της Δ΄ Σταυροφορίας, αν δηλαδή εξελίχτηκε ύστερα από καλά μελετημένο σχέδιο των Βενετών ή αν ήταν αποτέλεσμα πολλών τυχαίων περιστατικών και συμπτώσεων, ο έγκριτος βυζαντινολόγος VASILIEF υποστηρίζει: «Στην πολύπλοκη ιστορία της Δ’ Σταυροφορίας ενήργησαν διάφορες δυνάμεις, ο Πάπας, η Βενετία, ο Γερμανός Αυτοκράτορας και δυνάμεις που προέρχονταν από εσωτερικές και εξωτερικές αντιθέσεις του Βυζαντίου. Ανάμεσα σε όλα αυτά, όμως, καθοριστική σημασίας ήταν η θέληση του Δόγη Δάνδολου, ο οποίος ήθελε να καθυποτάξει το Βυζάντιο και να έχει στη διάθεσή του, τις αγορές της Ανατολής…». Οποια όμως και αν είναι η απάντηση στο θέμα αυτό, το γεγονός παραμένει ότι η οικονομική, θρησκευτική και πολιτική δομή της Αυτοκρατορίας, άλλαξε απότομα. Στην Πελοπόννησο, στην Αθήνα, στη Μακεδονία, στη Θράκη και στα νησιά οι Λατίνοι έστησαν τα δικά τους φραγκικά κράτη όπου κυκλοφορούσαν πια σιδερόφρακτοι ιππότες και φεουδάρχες, ενώ στην Αγία Σοφία λειτουργούσαν Καθολικοί Πατριάρχες μπροστά σε Λατίνους Αυτοκράτορες, υποκινώντας στους πληθυσμούς της Βασιλεύουσας το μίσος κατά των δυτικών. Ενα μίσος, που υπόβοσκε από το οριστικό σχίσμα των Εκκλησιών το (1054) και είχε γιγαντωθεί μετά τις φρικαλεότητες, τα θλιβερά γεγονότα και τη πτωση της Πόλης, το ( 1204 )
Παράλληλα, στη Δυτική Μικρασία, στον Πόντο και στην Ηπειρο δημιουργήθηκαν αντίζηλες Βυζαντινές δυνάμεις, με μοναδική επιδίωξή τους την κατάλυση των Λατινικών φεουδαρχικών κρατών και την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης.
Μόνο στη Νίκαια, όμως, αναπτύχθηκαν οι αναγκαίες προϋποθέσεις για την επίτευξη του στόχου αυτού. Γιατί μόνο εκεί, δημιουργήθηκε ισχυρή αυτοκρατορική εξουσία με την παράλληλη παρουσία του εξόριστου Οικουμενικού Πατριάρχη, αλλά ακόμη συνέτρεξαν και λόγοι γεωπολιτικοί, όπως η άμεση γειτνίαση της περιοχής με την καταλυθείσα Βασιλεύουσα.

1 από 2

ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΙ ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ
Η Αυτοκρατορίας της Νίκαιας δικαιώθηκε το καλοκαίρι του 1261, όταν οι δικέφαλοι αετοί μιας νέας δυναστείας, των Παλαιολόγων, με επικεφαλής τον Μιχαήλ Η’, αναπέτασαν και πάλι στα ισχυρά τείχη της Πόλης και επιχειρούσαν να επανεκκινήσουν, τα περασμένα μεγαλεία της βασιλεύουσας. Οι Παλαιολόγοι όμως στηρίχτηκαν στην αριστοκρατία και πολύ γρήγορα ανατράπηκε και πάλι η κοινωνική ισορροπία υπέρ των «δυνατών». Προστάτευαν, επίσης, ομάδες ανθρωπιστών διανοουμένων που τους περιστοίχιζαν. Οι λόγιοι όμως δεν είναι πάντα ούτε οι καλύτεροι διπλωμάτες, αλλά ούτε και οι καλύτεροι πολεμιστές. Ο φόβος για νέα Δυτική επίθεση και η ανάγκη να ενισχύσουν τη δυτική γραμμή αντιπαράταξης τούς οδήγησε σε μια πολυδάπανη διπλωματία, σε βαριές φορολογίες των λαϊκών στρωμάτων, σε παραμέληση των Ανατολικών συνόρων και του ναυτικού. Το χειρότερο όμως, εξάπλωσαν και ενέτειναν τα εμπορικά προνόμια στις Ιταλικές ναυτικές πόλεις κι έκαμαν αψυχολόγητες υποχωρήσεις προς την Παπική Εκκλησία.
Ακριβώς σ’ αυτή τη δύσκολη ώρα για το Βυζάντιο, εμφανίστηκαν στο Ασιατικό μέτωπο φύλα Τουρκομάνων, που φεύγοντας μπροστά στον τρόμο των Μογγολικών επιδρομών των μέσων του 13ου αιώνα, έφτασαν στη Μικρασία και προωθήθηκαν από το Σουλτάνο του Ικονίου στη νεκρή ζώνη, ανάμεσα στο κράτος του και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Τα ολιγάνθρωπα αυτά νομαδικά φύλα, νεοφώτιστα στην Ισλαμική θρησκεία, ήταν φανατικοί Μωαμεθανοί (Ghazi). Ανάμεσά τους και συγκεκριμένα στην περιοχή της Βιθυνίας, εγκαταστάθηκε μια ομάδα, αυτοί που λίγο αργότερα ονομάστηκαν Οθωμανοί από το όνομα του αρχηγού τους Οσμάν ή Οθμάν.
Η στρατιωτική παραμέληση του Ανατολικού μετώπου, η κατάργηση του θεσμού των Ακριτών, οι εσωτερικές κοινωνικές, θρησκευτικές και άλλες αντιθέσεις, έδωσαν την ευκαιρία στους φύλαρχους των Γαζήδων να κάνουν αρχικά επιδρομές και ύστερα μόνιμες εγκαταστάσεις στη Βυζαντινή Μικρασία. Το 1301, μάλιστα, νίκησαν τα βυζαντινά στρατεύματα έξω από την Προύσσα και στη συνέχεια, το 1326 επί Ορχάν, διαδόχου του Οσμάν, την κατέλαβαν και την έκαναν πρωτεύουσά τους. Συν τοις άλλοις, η ευρύτερη περιοχή πέρασε στην κατοχή των αλλοθρήσκων, λίγες μόνο οχυρωμένες πόλεις άντεξαν για μισό σχεδόν αιώνα. Μια σοβαρή προσπάθεια που έγινε εναντίον τους, στις αρχές του δέκατου τέταρτου αιώνα, κατάντησε σε πλήρη αποτυχία, μιας και οι Καταλανικές μισθοφορικές δυνάμεις που χρησιμοποιήθηκαν από το Βυζάντιο κατέληξαν, στο εύκολο, να λεηλατούν τελικά το Ευρωπαϊκό τμήμα της ίδιας της Αυτοκρατορίας που κλήθηκαν να βοηθήσουν. Η Μικρασία έμεινε αβοήθητη κι έπεσε αναπόφευκτα στα χέρια του μουσουλμανικού κόσμου…
Οι Παλαιολόγοι του 14ου αιώνα, δαπάνησαν τα τελευταία υπολείμματα δύναμης που τους απέμειναν, σε δυναστικές αναμεταξύ τους συγκρούσεις, στις οποίες κάλεσαν τους Βαλκανικούς λαούς και τα Τουρκικά κρατίδια της Μικρασίας να πάρουν μέρος. Το δυστύχημα ήταν διπλό. Αφενος, η Μακεδονία, η Ηπειρος και η Θεσσαλία καταλήφθηκαν από το μεγάλο Σέρβο Κράλη, Στέφανο Ντουσάν, αφετέρου, οι Οθωμανοί το 1354 αποβιβάστηκαν στην Ευρώπη με επικεφαλής τον πολεμοχαρή σουλτάνο Μουράτ τον Α’ που με τις ορδές του κατελαβε το Διδυμότειχο και την Ανδριανούπολη καθώς και τις υπολοιπες πολεις της Θράκης… Οι Τούρκοι και οι Σέρβοι θα δώσουν τελικά τη μάχη για τον έλεγχο των Βαλκανίων,στο Κοσσυφοπέδιο το 1389 και θα επικρατήσουν οι πρώτοι. Οι Παλαιολόγοι θα οχυρωθούν πίσω από τα τείχη της Πόλης και θα δώσουν την ύστατη μάχη, για την τιμή μιας πάλαι Αυτοκρατορίας που τώρα πια περιορίζεται στις δυνατότητες μιας “ηγεμονικής πόλης”.
Ανίσχυροι πολιτικά και οικονομικά οι Παλαιολόγοι του τελευταίου αιώνα ζωής του Βυζαντίου, μπροστά στη νέα τροπή των πραγμάτων εξάντλησαν όλα τα περιθώρια ικεσίας για συμπαράσταση ενάντια στην μουσουλμανική ασιατική επιβουλή.
Ο Αυτοκράτορας (ο Ιωάννης Ε΄) ταξίδεψε στην Ουγγαρία και στην ίδια τη Ρώμη, όπου έδωσε την προσωπική ομολογία πίστεως στον ίδιο τον Πάπα με την ελπίδα Δυτικής βοήθειας… Τέτοια όμως στρατιωτική βοήθεια, σπασμωδικά δοσμένη, είχε ελάχιστη επίδραση στην αλλαγή των νέων δεδομένων. Μια αισιόδοξη σταυροφορία στα τέλη του δέκατου τέταρτου αιώνα, κατέληξε σε πλήρη αποτυχία στη Νικόπολη της Βουλγαρίας (1396).
Οι Οθωμανοί έχοντας κάτω από τον έλεγχό τους όλη σχεδόν τη Μικρασία και το μεγαλύτερο τμήμα της Βαλκανικής, πολιόρκησαν στενά την Πόλη. Οι Ιταλοί έμποροι που κυριαρχούσαν στη θάλασσα και κερδοσκοπούσαν ακόμα στο κουφάρι της αυτοκρατορίας, είχαν οδηγίες για ευνόητους λόγους -προφανώς για να προασπίσουν τα εμπορικά τους συμφέροντα- να συμβιβαστούν με τους νέους αφέντες, σε περίπτωση κατάληψης της Πόλης. Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Μανουήλ Β’ -ιδιαιτερα προικισμένος, και που υπό άλλες συνθήκες θα ήταν ένας μεγάλος βασιλεας- στις στιγμές αυτές της απελπισίας, έφυγε για Ιταλία, Γαλλία και Αγγλία για να φέρει, αν μπορέσει, στρατιωτική βοήθεια για την περιπαίουσα Πόλη του και να σώσει την τιμή της χριστιανοσύνης. Παντού έκαμε εντύπωση η μόρφωσή του και η επιβλητική παρουσία του. Παντού γνώρισε φιλοφροσύνες και είσπραξε κενές υποσχέσεις. Οι αλληλοσπαρασσόμενοι τότε Αγγλογάλλοι, στον εκατονταετή πόλεμο, δεν μπορούσαν να προσφέρουν καμιά ουσιαστική βοήθεια. Ο Αυτοκράτορας πήρε άπρακτος το δρόμο της επιστροφής. Η θέση του ήταν πίσω από τα τείχη της Πόλης.
Εντελώς, ένα απροσδόκητο γεγονός, οδήγησε στην προσωρινή σωτηρία της Βασιλεύουσας. Ο Ταμερλάνος, ένας μεγάλος Μογγόλος κατακτητής που ίδρυσε μια τεράστια αυτοκρατορία, έφτασε στη Μικρασία και σε μια αποφασιστική μάχη στην Αγκυρα (1402) συνέτριψε το σουλτάνο Βαγιαζήτ Α’, το γιο του Μουράτ του Α’, και έτσι δόθηκε ανέλπιστα παράταση ζωής, άλλου μισού αιώνα στην Κωνσταντινούπολη.
Σ’ αυτό το μισό αιώνα, της έσχατης αγωνίας, η Κωνσταντινούπολη, «αυτό το μέγα σχολείο της Οικουμένης», μετέδωσε και τα τελευταία μυστικά της κλασικής κληρονομιάς σε διψασμένους Ιταλούς αστούς, που ήρθαν εδώ, για να μυηθούν στην πηγή της κλασικής γνώσης. Πριν φτάσει το μοιραίο τέλος, η Κωνσταντινούπολη παρέδωσε την πνευματική σκυτάλη στην αναγεννώμενη Ευρώπη.

1 από 2

“Η ΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩ” 1453
Μια ύστατη προσπάθεια ένωσης των Εκκλησιών στη Φεράρα-Φλωρεντία (1439), με πρωταγωνιστές τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Ιωάννη τον Η΄ και τον πάπα Ευγένιο δεν αποδείχτηκε αποτελεσματικό φάρμακο σωτηρίας. Ο τελευταίος σταυροφορικός στρατός της Δύσης, ανοργάνωτος, συντρίβηκε τελικά στη Βάρνα της Βουλγαρίας το (1444) από τους Μωαμεθανούς με επικεφαλής τον Μουράτ τον Β’ που είχε κατακτήσει νωρίτερα τη Θεσσαλονίκη και τα Γιάννενα (1430). Την ίδια ώρα, ενώ η βαριά ανάσα των Μωαμεθανών πλησίαζε και σκέπαζε την Πόλη, “η συμπεφωνηθείσα” εξάρτηση της Ορθόδοξης από την Καθολική Εκκλησία δημιουργούσε ένα διαφορετικό αντίχτυπο.
Οι κάτοικοι της πόλης του Κωνσταντίνου είναι διαιρεμένοι σε δύο παρατάξεις, τους ενωτικούς και τους ανθενωτικούς. Οι πρώτοι είναι πολύ αισιόδοξοι στη βοήθεια που μπορεί να προσφέρει η Δύση. Είναι, άλλωστε οι περισσότεροι μορφωμένοι που μετά την Αλωση, θα καταφύγουν στην Ιταλία και αλλού, μάταια ευελπιστώντας σε μια νέα δυτική σταυροφορία για την επανάκτηση της βασιλεύουσας. Οι δεύτεροι, που είναι πολύ περισσότεροι, θα εγκολπωθούν το ορθόδοξο δόγμα και την Εκκλησία τους και θα προτιμήσουν κατά την ρήσην του Λουκά Νοταρά, «την υποταγή στο τούρκικο σαρίκι παρά στη λατινική τιάρα». Είναι οι προάγγελοι του ραγιά, που θα επιβιώσει μόνο κάτω από την προστασία της Εκκλησίας του.
Η τελική πράξη του δράματος παίχτηκε στις πολεμίστρες στις 29 του Μάη του 1453. Ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος πάλεψε και έπεσε για την τιμή της χιλιόχρονης κληρονομιάς του. Ο διαπρεπής ιστορικός Στίβεν Ράνσιμαν βασιζόμενος στο έργο του Γεώργιου Φραντζή “Η Πόλις Εάλω” και του Νίκολο Μπάρμπαρο “Το χρονικό της άλωσης” 1453, γράφει: «Την Δευτέρα 28 Μαΐου, το απόγευμα οι Τούρκοι προχώρησαν κατά χιλιάδες για να συμπληρώσουν το γέμισμα της τάφρου, ενώ άλλοι προωθούσαν πολυβόλα και πολεμικά πολιορκητικά μηχανήματα. Οι αντίχριστοι σφίγγουν τον κλοιό για “την Θεοφύλακτον πόλιν”, ετοιμάζουν την τελική τους επίθεση από ξηρά και από θάλασσα… Οι χριστιανοί δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα, για να τους εμποδίσουν. Κατά τη μία και μισή το πρωί, ο Σουλτάνος έκρινε ότι όλα ήταν έτοιμα, και έδωσε τη διαταγή εφόδου. Ξαφνικά, θόρυβος υπήρξε τρομακτικός. Καθ’ όλη τη γραμμή των τειχών, οι Τούρκοι όρμησαν στην επίθεση ενώ τύμπανα και σάλπιγγες δημιουργούσαν ένα φοβερό μεταμεσονύχτιο σκηνικό. Οι χριστιανοί στις επάλξεις και στους πύργους έδωσαν το σύνθημα του συναγερμού, οι εκκλησίες κοντά στα τείχη άρχισαν να χτυπούν τις καμπάνες και τα σήμαντρά τους… Η μητέρα των μαχών είχε αρχίσει…».

Ο Μωάμεθ ο Πορθητής είχε καταστρώσει τα σχέδια του με μεγάλη επιμέλεια.

1. Την Άνοιξη του 1452, έχτισε στις ευρωπαϊκές ακτές των στενών του Βοσπόρου ένα τεράστιο φρούριο το Ρούμελι Χισάρ αποκόπτοντα την τροφοδοσία της πρωτεύουσα από τα λιμάνια του Ευξείνου
2. Είχε στείλει τον στρατηγό του, Τουρχάν, στην Πελοπόννησο για να εμποδίσει την Καστροπολιτεία του Μυστρά να στείλει βοήθεια στον Κωνσταντίνο
3. Είχε παραγγείλει στον Ούγγρο μηχανικό Ουρβανό να κατασκευάσει πυροβόλα κανόνια, πρωτόγνωρα για την εποχή, όπως η Μπορμπάδα, για να γκρεμίσει ,αν χρειαστεί, τα τείχη της Πόλης.
4. Είχε εξοπλίσει το στόλο του με την ναυπήγηση νέων πλοίων, και με ένα τολμηρό σχέδιο. Επειδή δεν μπορούσε να κόψει την αλυσίδα των Βυζαντινών στο Χρυσοκεράτιο, πέρασε σε μια νύχτα, 70 καράβια απο τον Βόσπορο στον Κεράτιο σέρνοντάς τα 9 χιλιόμετρα στη στεριά πάνω σε τροχήλατη εξέδρα που κατασκεύασε, «καθιστώντας τους πολιορκημένους και διά θαλάσσης» που είχαν παραδοσιακά την υπεροχή, με τη θηλιά στον λαιμό.

Αλλά ας επανέλθουμε στην εφιαλτική νύχτα… της 29ης Μαΐου, αυτή τη φορά με την αυθεντική μαρτυρία του Γεωργίου Σφραντζή
«Στην πρώτη γραμμή της επίθεσης, ο Μεχμέτ έβαλε τους Βαζιβουζούκους και τους αλλοεθνείς που είχε στις τάξεις του. Ακολουθούσαν οι άντρες της στρατιωτικής αστυνομίας, οπλισμένοι με μάστιγες και ρόπαλα και με διαταγή να χτυπούν και να τιμωρούν όσους δειλιάζουν. Πιο πίσω έρχονταν οι γενίτσαροι, το επίλεκτο σώμα του. Αν κανένας φοβισμένος άτακτος περνούσε τη γραμμή της στρατιωτικής αστυνομίας, θα τον έκαναν κομμάτια με τα σπαθιά τους… Η νεά τεχνολογία των πυροβόλων όπλων δημιουργούσε μεγάλα ρήγματα στα τείχη σε κάθε ομοβροντία και ειδικότερα η μπορπάδα του Ουρβανού… Οι αμυνόμενοι χριστιανοί με πολεμικές μηχανές εξακόντιζαν πέτρες και «υγρό πυρ» από τα τείχη της πόλης. Εριχναν πίσω τις σκάλες των Αγαρηνών που επιχειρούσαν να ανέβουν και πολεμούσαν μαζί τους λυσσαλέα σώμα προς σώμα… Οι απώλειες ήταν πολλές και αμέτρητες…».
Μια ασύμμετρη απειλή πραγματι, είχε εξαπολυθεί στα τείχη «της βασιλίδος των πόλεων». Οι αριθμοί ήταν δυσανάλογοι 160.000 και πλέον οι πολιορκητές και 7.000 οι πολιορκούμενοι 300 και πλέον τα καράβια των Μωαμεθανών καμιά τριανταριά τα καράβια των Χριστιανών.
Η υπεροχή των βαρβάρων σε έμψυχο υλικό και σε οπλισμό ήταν συντριπτική. Ο Μωάμεθ ο Β’, 21 ετών μόλις, επιχειρούσε να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα φανατίζοντας το στράτευμά του στον ιερό πόλεμο και δελεάζοντάς το με αμύθητους θησαυρούς και απολαβές σε περίπτωση νίκης. Αϋπνος, επαναλάμβανε τα λόγια του προφήτη: «Ο πιο μεγάλος στρατηγός θα είναι εκείνος που θα κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη». Εξαντλούσε όλα τα μέσα, αρκεί να πετύχει το στόχο του. Την 16 Μαΐου πρότεινε στον τελευταίο αυτοκράτορα να εγκαταλείψει την Πόλη του και να τον αφήσει να ζήσει στο Μυστρά ανεξάρτητος ηγεμόνας παρέχοντάς του όλα τα εχέγγυα. Η αποφασιστική απάντηση του τελευταίου στεμμένου Παλαιολόγου »Το την πόλιν σοι δούναι ουτ’ εμόν εστί ουτ’άλλου των κατοικούντων εν αυτή. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεθα και ου φεισόμεθα της ζωής ημών!», (Δούκας, 280) θα προκαλέσει υστερία στο Μεχμέτ.
Αυτό εξηγεί και το λόγο που με ιδιαίτερη λύσσα επιτίθεντο οι Τούρκοι, τη φρικαλέα νύχτα της 29ης Μαΐου, στο μέρος των τειχών της πύλης του Αγίου Ρωμανού όπου έδιναν τον υπέρτατο αγώνα ο Αυτοκράτορας και ένας από τους κύριους υπερασπιστές της Πόλης, ο Γενουάτης Ιουστινιάνης, με τους μαχητές τους.
Δύο γεγονότα, την κρίσιμη εκείνη στιγμή καταγεγραμμένα από αυτόπτες μάρτυρες, άλλαξαν τη ρότα της ιστορίας και καθόρισαν το πεπρωμένο της Πόλης. Η αποχώρηση του τραυματισμένου από βέλος Ιουστινιάνη, που προκάλεσε σύγχυση στις τάξεις των Βυζαντινών, αλλά και το δυστυχές να βρεθεί μια ομάδα Τούρκων στα νώτα των αμυνομένων, που πέρασε από ένα ανοιχτό ξυλόκερκο μια μικρή αφημένη πύλη εφόδου, τη γνωστή μας Κερκόπορτα.
Βέβαια, υπάρχουν μεταγενέστεροι ιστορικοί αναλυτές, που υποστηρίζουν ότι δεν ήταν απαραίτητη η Κερκόπορτα για να επέλθει το αποτέλεσμα. Η τύχη της πόλης ήταν προδιαγεγραμμένη από το ασύμμετρο των δυνάμεων που επιχειρούσαν, αλλά κυρίως από το γεγονός ότι ο Μωάμεθ υπήρξε ο πρώτος ηγεμόνας στην ιστορία που είχε στη διάθεσή του οργανωμένο πυροβολικό. Τα τέλεια και γιγάντια, για την εποχή εκείνη, ορειχάλκινα κανόνια των Τούρκων “εκτόξευαν σε μεγάλη απόσταση τεράστια πέτρινα βλήμματα, στων οποίων τα πλήγματα δεν ήταν δυνατόν να αντισταθούν τα παλαιά τείχη της Κωνσταντινουπόλεως.
Με την επικράτησιν των Τούρκων λειτούργησε το φυσικό δίκαιο του πολέμου, “Ουαί τοίς ηττημένοις!’, για τρεις μέρες τα τουρκικά στίφη αιματοκυλούσαν και λεηλατούσαν την Πόλη. Εσφαζαν, βεβήλωναν, πλατσικολογούσαν.
Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ ο Δραγάσης εχάθη… στις επάλξεις μαχόμενος για την πόλη του. Κάποιοι Κρητικοί μαχητές στην Πύλη του Λέοντος δεν παρέδιδαν τα όπλα, ενώ η Βασιλεύουσα είχε πέσει… Χρειάσθηκε η προσωπική επέμβαση του Μωάμεθ…
Στις 30 Μαΐου του 1453, στις οκτώ το πρωί, ο Μωάμεθ ο Β΄ ο Πορθητής έκανε την επίσημη είσοδό του στο Βυζάντιο και έμπαινε στην βεβηλωμένη Αγία Σοφία για να ευχαριστήσει τον θεό του Ισλάμ…
Η γένεση μιας νέας ανερχόμενης αυτοκρατορίας, Οθωμανικής, αρχίζει να θορυβεί και να προβληματίζει τον χριστιανικό ευρωπαϊκό κόσμο.
Τους δυο επόμενους αιώνες, τον 16ο και τον 17ο η τουρκική ισχύς θα εξαπλωθεί και θα επεκταθεί με ένταση. Θα επιχειρήσει δύο φορές να περάσει την πύλη της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης, τη Βιέννη το 1529 επί Σουλεϊμάν Μεγαλοπρεπή και το 1683 με τον Καρά Μουσταφά.
Τη δεύτερη φορά, την πιο κρίσιμη, την Ασιατική απειλή θα αναχαιτίσει ο Πολωνός βασιλιάς Γιαν Σομπιέσκι, ως άλλοτε είχε πράξει ο Κάρολος Μαρτέλος και ο Μιλτιάδης ο Μαραθωνομάχος, και θα σώσει την τιμή του ευρωπαϊκού χώρου και της χριστιανοσύνης…

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
*Α.Α. ΒΑΣΙΛΙΕΦ , ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ (324-1453) ΤΟΜΟΣ Β’ ΕΚΔ.ΠΑΠΥΡΟΣ
*ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ ΕΛΕΝΗ , ‘’ ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΒΥΣΑΝΤΙΟ ,ΕΚΔ. .ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ,ΑΘΗΝΑ 2009
*DIEHL CHARLES ,ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΕΚΔ.ΗΛΙΑΔΗ
*Α.Δ. ΜΟΡΤΜΑΝ , ΠΩΣ ΕΖΗΣΑ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ
*ΜΠΑΡΜΠΑΡΟ ΝΙΚΟΛΟ ,ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΑΛΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ
*OSTROGORSKY GEORG. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΤΟΜΟΣ Γ’ ΕΚΔ. ΣΤΕΦ .Δ. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ
* RANSIMAN STIVEN , Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΟΣ
. ΔΕΚ/ΓΕΣ ΑΘΗΝΑ 1983
*ΦΡΑΝΤΖΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ , Η ΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩ ΕΚΔ. Α.Α.ΛΙΒΑΝΗΣ,
*ΧΑΛΚΟΚΟΝΔΥΛΗΣ ΛΑΟΝΙΚΟΣ , ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ,ΒΑΣΙΛΕΙΑ 1562
*ΧΕΡΙΝ ΤΖΟΥΝΤΙΘ Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
*ΔΟΥΚΑΣ ΜΙΧΑΗΛ ,ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ
*AΡXEIO TOY ΓΡΑΦΟΝΤΟΣ «ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ»
ΚΟΝΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ‘’ ΤΑ ΚΡΗΤΙΚΑ ΚΑΡΑΒΙΑ ΣΤΑ 1453’’ ΕΠΙΚΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΠΟΙΗΜΑ ΕΚΔ. ΑΡΙΣΤ.Γ.ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ, ,ΑΘΗΝΑ 1948