Με την ευθύνη του πνεύματος | 33
MΑΡΤΙΝ ΕΣΣΛΙΝ Eκδόσεις AΡΙΩΝ, εκδ. 1970 Συγγραφέας, σκηνοθέτης, παραγωγός, σεναριογράφος
Πρώτη έκδοση Λονδίνο 1961 και δ/ντής εκπομπών στο BBC
Μετάφραση: Μάγια Λυμπεροπούλου
Ενα έργο που αποδοκιμάστηκε από τη θεατρική κριτική της Γαλλίας και αναδείχθηκε από τους φυλακισμένους βαρυποινίτες των φυλακών Σαν Κουέντιν στον Άγιο Φραγκίσκο των ΗΠΑ. Για να γράψει την επομένη της παράστασης η εφημερίδα “ΝΕΑ” του Σαν Φραντζίσκο ότι: «Ο Θίασος του Σαν Φραντζίσκο, αφήνει το κοινό του Σαν Κουέντιν να περιμένει τον Γκοντό…». Όπως κι εμείς, οι βαρυποινίτες της σύγχρονης μεγάλης φυλακής των υπέρ-εκμεταλλευτών Ευρώπης κόσμου, περιμένουμε σαν άτομα και σαν λαός τον δικό μας Γκοντό! Ο ΑΔΙΕΞΟΔΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΜΑΣ Ζούμε σ’ έναν αδιέξοδο κόσμο όπως αυτόν που τον εξέφρασε το Θέατρο του Παραλόγου πριν 60 τόσα χρόνια. Ένα νέο θεατρικό πνεύμα και είδος που ανέτρεψε το θέατρο της ψυχογραφίας των χαρακτήρων, στη λεγόμενη Θεατρική Λογοτεχνία… Όμως το Θέατρο του Παραλόγου, το οποίο αγνοήθηκε, κατηγορήθηκε και περιφρονήθηκε στην αρχή του, κυρίως από τους θεατρικούς κριτικούς, έφερε μια καινούργια θεατρική γλώσσα με καινούριες ιδέες και μια καινοτομία για αναζωογονημένη φιλοσοφία. Ένα νέο θεατρικό είδος που απέβλεπε να μεταμορφώσει τον τρόπο σκέψης και αισθημάτων του κοινού.
Η ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΤΟΥ ΠΑΡΑΛΟΓΟΥ
Ο σημαντικός αναλυτής, κριτικός, σκηνοθέτης και συγγραφέας της νέας θεατρικής έκφρασης του Θεάτρου του Παραλόγου, στην Αγγλία όπου είχε γίνει παραγωγός θεατρικών εκπομπών και σεναριογράφος και αργότερα δ/ντής των θεατρικών εκπομπών, έγραψε το 1961 έναν τόμο 462 σελίδων με τίτλο “Το Θέατρο του Παραλόγου”, με μετάφραση στην ελληνική γλώσσα το 1970 από την Μάγια Λυμπεροπούλου και εκδόθηκε από τις εκδόσεις ΑΡΙΩΝ. Στο έργο αυτό ο συγγραφέας του ασχολείται με το θέατρο του παραλόγου, δηλαδή, με το είδος των έργων που συνδέονται με τα ονόματα του Σάμιουελ Μπέκετ, του Ευγένιου Ιονέσκο, του Αρτούρ Αντάμοβ, του Ζαν Ζενέ και πολλών άλλων πρωτοποριακών συγγραφέων σε Γαλλία, Βρετανία, Ιταλία, Ισπανία, Γερμανία, Αμερική κ.λπ.
ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΙΚΕΙΟ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ
Για να σημειώσει ο Μάρτιν Εσσλιν στην εισαγωγή της πρώτης έκδοσης 1961, ότι: «Το βιβλίο αυτό προσπαθεί να καθορίσει αυτό που συνηθίσαμε να ονομάζουμε Θέατρο του Παραλόγου… Η ανοδική πορεία αυτής της καινούργιας πρωτότυπης και αξιόλογης έκφρασης είναι σαν κίνημα σπουδαίο και σημαντικό κι έχει προσφέρει μερικά από τα πιο εκλεκτά επιτεύγματα του καιρού μας… Η ανοδική πορεία αυτής της καινούριας πρωτότυπης σύμβασης, δεν ακυρώνει το έργο εκλεκτών συγγραφέων του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος… που τυχαίνει οι θεατρικές τους φόρμες να είναι διαφορετικές, αλλά ένας κόσμος που μπορεί να εξηγηθεί με τη λογική, όσο σφαλερός κι αν είναι, δεν παύει να παραμένει οικείος.
ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΤΗ ΖΩΗ
Είναι ένας αθεράπευτα εξόριστος, τόσο επειδή στερήθηκε τις αναμνήσεις μιας χαμένης πατρικής γης, όσο και γιατί του λείπει κάθε ελπίδα υπόσχεσης μιας μελλοντικής πατρίδας. Αυτή η διάσταση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη ζωή του, τον ηθοποιό και το σκηνικό του, αυτή στ’ αλήθεια συνιστά το Θέατρο του Παραλόγου. Με το παράλογο κατ’ αρχήν να σημαίνει “εκτός αρμονίας”, μη εναρμονισμένο με την κρίση και την ορθότητα, ασύμφωνο, ά-λογα παράλογο…
ΤΟ ΠΑΡΑΛΟΓΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟ ΜΕ ΤΟ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΟ ΑΓΧΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
Για να γράψει, περαιτέρω, στην εισαγωγή του με υπότιτλο: “Ο παραλογισμός του παράλογου”, ο Μάρτιν Έσσλιν: «Αυτή η αίσθηση του μεταφυσικού άγχους για το “παράλογο” της ανθρώπινης ύπαρξης, αποτελεί, σε γενικές γραμμές το θέμα των έργων των πιο σημαντικών συγγραφέων του Θεάτρου του Παραλόγου, το οποίο μοχθεί να εκφράσει τη δικιά του αίσθηση για τη χωρίς νόημα ανθρώπινη ύπαρξη και την ανεπάρκεια της ορθολογιστικής προσέγγισης, με μια ειλικρινή εγκατάλειψη κάθε ορθολογιστικής επινόησης και επαγωγικού συλλογισμού. Ενώ ο Σαρτρ κι ο Καμύ εκφράζουν το καινούργιο περιεχόμενο με την παλιά σύμβαση… Βασικά, οι θεατρικοί συγγραφείς του παραλόγου, προσπαθούν περισσότερο παρά με τη συνειδητή προσπάθεια να υπέρ-νικήσουν κάθε εσωτερική αντίφαση.
ΤΟ “ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΓΚΟΝΤΟ” ΔΙΑΛΕΧΘΗΚΕ το “ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΚΑΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ”
Αλλά, τι είπαν και πώς αντιμετώπισαν το Θέατρο του Παραλόγου, με το σπουδαίο έργο του Σάμιουελ Μπέκετ “Περιμένοντας τον Γκοντό”; Ήταν 19 του Νοέμβρη, του 1957. Μέρα ιστορική για το Θέατρο του Παραλόγου. Τότε, μια αμάδα από ανήσυχους ηθοποιούς, αυτοί ήταν μέλη του θιάσου “Θεατρικό εργαστήρι του Σαν Φραντζίσκο, και το κοινό το οποίο θα αντιμετώπιζαν ήταν 1.400 κατάδικοι των φυλακών Σαν Κουέντιν. Σ’ αυτές τις φυλακές δεν είχε παρουσιαστεί θεατρικό έργο από το 1913 όταν είχε εμφανιστεί η διάσημη και τόσο μεγάλη ηθοποιός Σάρα Μπερνάρ. Όμως σ’ εκείνη την ημερομηνία, διαλέχτηκε για να παιχτεί -κυρίως γιατί σ’ αυτό δεν εμφανιζόταν καμία γυναίκα- το έργο του Σάμιουελ Μπέκετ, “Περιμένοντας τον Γκοντό”. Σκηνοθέτης και ηθοποιοί, διακατέχονταν από μεγάλη αγωνία για τις αντιδράσεις του κοινού των κατάδικων φυλακισμένων.
ΜΕΙΝΑΝ ΔΥΟ ΛΕΠΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΚΙ ΕΜΕΙΝΑΝ – ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΕΤΡΕΜΑΝ ΣΥΓΚΟΡΜΟΙ…
Παρά την αγωνία και τον φόβο για άγριες αποδοκιμασίες, ενός τόσου δύσκολου έργου του Θεάτρου του Παραλόγου, η αυλαία ανοίγει. Το έργο αρχίζει και το κοινό των κατάδικων, “συλλαμβάνει” αμέσως ό,τι προκάλεσε αμηχανία κι έφερε σε τόσο δύσκολη θέση το πιο καλλιεργημένο κοινό του Παρισιού, του Λονδίνου και της Νέας Υόρκης, καθώς αναφέρει κι η συγγραφέας της στήλης “Αναμνήσεις πρεμιέρας” στην Εφημερίδα “ΝΕΑ του Σαν Κουέντιν”: Αυτό το κείμενο έγραφε: «Τρεις άντρες, μυώδεις, με τα μπράτσα να ξεχειλίζουν από μούσκλα, παρκάρισαν στο διάδρομο της πλατείας και περίμεναν ανυπόμονα τα κορίτσια. Σαν δεν τα είδαν να εμφανίζονται, άρχισαν να ξεφυσούν από θυμό και συμφώνησαν φωναχτά να περιμένουν να χαμηλώσουν τα φώτα στην αίθουσα κι ύστερα να του δίνουν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν. Ομως έκαναν ένα σφάλμα. Ακουσαν και κοίταξαν δύο λεπτά παραπάνω κι έμειναν. Εφυγαν στο τέλος, τρέμαν σύγκορμοι…
Ο ΓΚΟΝΤΟ ΕΙΝΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ;
Το κύριο άρθρο της ίδιας εφημερίδας είχε τίτλο: “Ο θίασος του Σαν Φραντζίσκο, αφήνει το κοινό του Σαν Κουέντιν να περιμένει τον Γκοντό”. Επίσης, στην εφημερίδα “Χρονικά του Σαν Φραντζίσκο” ένας δημοσιογράφος που βρέθηκε εκεί, σημείωσε πως: «Οι κατάδικοι δεν συνάντησαν καμιά δυσκολία στο να καταλάβουν το έργο· ένας φυλακισμένος του είπε “Ο Γκοντό είναι η κοινωνία;”, κάποιος άλλος “Ο Γκοντό είναι το απ’ έξω”. Κι ένας δάσκαλος της φυλακής είπε “Οι κατάδικοι της φυλακής ξέρουν καλά τι θα πει ανάμνηση…” Κι ήξεραν πως αν τελικά ερχόταν ο Γκοντό, δεν θα ήταν άλλο, από μια απογοήτευση». Ο Μπέκετ στο έργο αυτό δεν ζητούσε σχετικά τίποτε, δεν υποχρέωνε τον θεατή σε κανένα ηθικό δίδαγμα και δεν πρόσφερε καμιά συγκεκριμένη ελπίδα… Κι εμείς τον Γκοντό ακόμα τον περιμένουμε και θα συνεχίσουμε πάντα να τον περιμένουμε. Κι όταν το σκηνικό μας γίνεται πολύ μονότονο κι η δράση αργεί θα βριζόμαστε μεταξύ μας “παράλογοι” πρωταγωνιστές (όπως οι δυο του αναμενόμενου Γκοντό) και θα παίρνουμε όρκο να χωρίσουμε μια για πάντα -αλλά θα ξέρουμε πως δεν μπορούμε, και δεν έχουμε πού να πάμε! Το “Περιμένοντας τον Γκοντό” είναι ένα έργο που ανήκει στην υποτιθέμενη εσωτερική πρωτοπορία. Όμως, γιατί αυτό το έργο, δημιούργησε μια τόσο άμεση και βαθιά εντύπωση σ’ ένα κοινό κατάδικων; Επειδή τους έθεσε αντιμέτωπους με μια κατάσταση ανάλογη με τη δική τους; «Μπορεί», όπως γράφει ο Μάρτιν Έσσλιν. Αλλά και διερωτάται γράφοντας: «Μήπως, αυτό το κοινό, επειδή ήταν αρκετά ακαλλιέργητο ώστε να μπορεί να δει την παράσταση χωρίς καμιά εκ των προτέρων σχηματισμένης γνώμης και προετοιμασμένες προσδοκίες, κατάφερε να αποφύγει το λάθος που έκαναν οι καθιερωμένες κριτικές;».
ΑΠΕΡΑΝΤΗ ΦΥΛΑΚΗ ΕΛΛΑΔΑ – ΚΟΣΜΟΣ
Σήμερα, ο κόσμος όλος έχει γίνει μια απέραντη φυλακή δυστυχίας, τρομοκρατίας, καταδικασμού. Πλείστοι όσοι μένουν ηθελημένα μέσα σ’ αυτή. Άλλοι όμως αγωνίζονται να ξεφύγουν από αυτήν την απέραντη φυλακή, για να πάνε, κατά μυριάδες σε άλλες φυλακές φυλακισμένης ελπίδας, για λύτρωση… χωρίς σωτηρία… Η Ελλάδα μας, όμως, έχει γίνει Φυλακή “θανατοποινιτών”, όπως τη Φυλακή του Σαν Κουέντιν, που οι βαρυποινίτες, όπου τους έχουν καταδικάσει οι αρχιδικαστές Ευρώπης, Μεσευρώπης, οι Ντραγκίστες, οι Σοϊμπλίστες και αντιανθρωπιστές Ανατολής – Δύσης, πρέπει να υπέρ-υψωθούμε πάνω από τις παραπλανητικές υποσχέσεις μιας δεινής πραγματικότητας. Με παράλληλη προσέγγιση με το έργο “Περιμένοντας τον Γκοντό”, με την αναμονή που σημαίνει ζεις την εμπειρία της δράσης του χρόνου, που είναι μια συνεχής αλλαγή. Με αυτή και αυτή να αποτελεί μια πλάνη.
ΕΟΡΤΑΣΤΙΚΑ ΘΕΑΜΑΤΑ ΧΩΡΙΣ ΑΡΤΟ!
Περιμένουν τον Γκοντό, που με τον ερχομό του θα σταματήσει τη ροή του χρόνου… Με τις φωνές του παρελθόντος (τις νεκρές φωνές) να εξερευνούν το μυστήριο της ύπαρξης και του “εγώ”, ως τα έσχατα όρια της οδύνης. Όπου ο Βλαδίμηρος και ο Εστραγκόν (ο Να-Ντι και ο Γκο-γκο) προσπαθούν ν’ απαλλαγούν απ’ αυτές τις φωνές… Με την παρατεταμένη σιωπή του ακολουθεί την έκκλησή τους να διακόπτεται από τον Βλαδίμηρο με “αγωνία”, με την κραυγή «πες ό,τι νάναι!» κι αμέσως μετά να βυθίζονται και πάλι στην αναμονή του Γκοντό…. Εμείς, τώρα στο σημερινό χάλι μας, ποιόν Γκοντό θα περιμένουμε να μας ελευθερώσει από τις φρικτές φυλακές που μας έχουν, τόσο δραματικά, φυλακίσει. Με εορταστικά θεάματα χωρίς άρτο!
