«Τον άρτον ημών τον επιούσιον…»

1 από 2

«Μακάρι οι πεινώντες να βρίσκουν ψωμί. Μακάρι οι έχοντες ψωμί να διαθέτουν δικαιοσύνη και αγάπη».
(Abbé Pierre (1912-2007), διάσημος Γάλλος ιερωμένος – προστάτης των φτωχών και των αστέγων)
ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ στους δρόμους της πόλης, ξαναείδαμε, ξεθωριασμένο απ’ το χρόνο, το παλιό -μα πάντα επίκαιρο- σύνθημα των περασμένων δεκαετιών,  «Ψωμί, παιδεία, ελευθερία». Συνειρμικά «ταξιδέψαμε» σε αλλοτινούς σκοτεινούς καιρούς που οι αγώνες, για τα τρία αυτά βασικά στοιχεία της ανθρώπινης ύπαρξης και αξιοπρέπειας, ήταν καθημερινοί, έντονοι, καταλυτικοί… Αυτό όμως, που μας προκάλεσε οδυνηρότερη εντύπωση κι από το σύνθημα ήταν το πεταμένο, βρεγμένο πια από τη βροχή ψωμί, μπροστά στον κάδο των σκουπιδιών. Αναλογιστήκαμε πάλι παρωχημένες δεκαετίες στις οποίες το ψωμί ήταν λιγότερο, πιο ακριβό, καλοζυγισμένο, πιο νόστιμο.
ΣΗΜΕΡΑ, πενήντα χρόνια μετά, έστω και με άλλο φόντο, οι αγώνες, με τα ίδια αιτήματα, είναι ισχυρότεροι: για το ψωμί (με μια ανεργία που καλπάζει στο 30%) για την Παιδεία (που ξεθεμελιώνεται) ∙ για την ελευθερία (που συρρικνώνεται).
ΠΑΡΑ την οικονομική κρίση που περνούμε, το ψωμί παραμένει αρκετό… Φαίνεται πως μόνον όταν το στερηθούμε τελείως και πούμε «το ψωμί ψωμάκι», θα εκτιμήσουμε την πολλαπλή αξία του. Όσο για τη «γλύκα» που εμπεριέχεται σ΄ αυτό, ένα  παραδοσιακό κεφαλλονίτικο παραμύθι τα λέει όλα (1).
…ΣΤΑ ΜΑΘΗΤΙΚΑ και φοιτητικά μας χρόνια, βοηθούσαμε τους δικούς μας στα καπνά, στο θέρισμα των σταριών, στο αλώνισμα… Πολύ πρωί, κατακαλόκαιρο, κινούσαμε -η μάνα, ο αδελφός μου, η νύφη μας κι εγώ- με τα δρεπάνια, τις τσουγκράνες και τα δικράνια στους ώμους, τα μαντήλια στο κεφάλι, τα παγούρια με κρύο νερό, μερικές ντομάτες, ελιές, τυρί, φρέσκο κρεμμύδι και ένα καρβέλι ψωμί. Στα σταροχώραφα, όλη τη μέρα… Θέρος, χωρίς ιδρώτα, δε θυμούμαι. Θημωνιές, χωρίς ατέλειωτη κούραση, δε στήθηκαν. Θέρισμα, χωρίς το νόστιμο ψωμοτύρι στο στόμα και δυο σταγόνες παγωμένο νερό, δε λογιζόταν.
ΣΤΟ ΑΛΩΝΙ, λίγο έξω από το χωριό – αλωνίζαμε με γαϊδούρια ή μουλάρια. Έσερναν τη βαριά ξύλινη σβάρνα με τα χτυπημένα γυρτά καρφιά στον πάτο της. Για βάρος βάζαμε μεγάλες πέτρες ή ανεβαίναμε εμείς πάνω. Η σβάρνα ξεφλούδιζε τα απλωμένα στο αλώνι στάχυα. Ο αδελφός μου οδηγούσε τα ζώα, ενώ η μάνα με τη νύφη λίχνιζαν τα άχυρα. Πέρα ο μικρός κάμπος του μακεδονίτικου χωριού, στο πρώτο φύσημα του αγέρα λίκνιζε πέρα δώθε τα ξανθά στάχυα, λες χρυσοκίτρινα μαλλιά μιας θεάς που βγήκε σεργιάνι στη γη. Ακολουθούσαν το κοσκίνισμα στο σπίτι, ο νερόμυλος, το  φρέσκο αλεύρι… Έπειτα, η μάνα ζύμωνε στην ξύλινη σκάφη ψωμί για όλη τη βδομάδα. Γέμιζε με ζυμάρι τις μαύρες μικρές λαδωμένες λαμαρίνες, τις έβαζε, με το μεγάλο φτυάρι στη χόβολη του φούρνου και να σε λίγο η μυρουδιά του ψωμιού μας τρέλαινε. Πεινούσαμε. Ε, αυτό το ψωμί είχε τη νοστιμότερη γεύση από οποιαδήποτε άλλη λιχουδιά. Η ζαλιστική μυρουδιά του ξυλόφουρνου έστελνε «μήνυμα» στους γείτονες που έρχονταν, ιδίως τα μικρά παιδιά, να γευτούν το καινούργιο μας ψωμί… Έπειτα η μάνα έβαζε στο φούρνο ό,τι παλιό ψωμί είχε απομείνει, για να το κάνει παξιμάδι. Ούτε ένα ψίχουλο χαμένο. Κι όταν αργότερα καθόμασταν στο τραπέζι ευχαριστώντας το Θεό για τον επιούσιο, τότε το ψωμί ήταν ακόμη πιο γλυκό… Αλησμόνητα χρόνια, αλησμόνητες εικόνες.
ΤΟ ΨΩΜΙ είναι ιδρώτας και μόχθος, τιμή και ατίμωση, καημός και αίμα, τρόμος και πόλεμος, πίκρα και ξενιτιά, άρτος και «σώμα Κυρίου», γιορτή κι αγάπη:
«Τότε η Αλμήτρα είπε: Μίλησε μας για την Αγάπη.
Κι εκείνος, ύψωσε το κεφάλι του (…)
Και με φωνή μεγάλη είπε: Όταν η αγάπη σε καλεί, ακολούθησέ την,
Μ’ όλο που τα μονοπάτια της είναι τραχιά κι απότομα. (…)
Κι όταν σου μιλήσει, πίστεψε την, μ’ όλο που η φωνή της μπορεί να διασκορπίσει τα όνειρά σου σαν το βοριά που ερημώνει τον κήπο.
Γιατί όπως η αγάπη σε στεφανώνει, έτσι και θα σε σταυρώσει. Κι όπως είναι για το μεγάλωμα σου, είναι και για το κλάδεμά σου.
Κι όπως ανεβαίνει ως την κορφή σου και χαϊδεύει τα πιο τρυφερά κλαδιά σου που τρεμοσαλεύουν στον ήλιο,
Έτσι κατεβαίνει κι ως τις ρίζες σου και ταράζει την προσκόλληση τους στο χώμα.
Σα δεμάτια σταριού σε μαζεύει κοντά της.
Σε αλωνίζει για να σε ξεσταχυάσει.
Σε κοσκινίζει για να σε λευτερώσει από τα φλούδια σου.
Σε αλέθει για να σε λευκάνει.
Σε ζυμώνει ώσπου να γίνεις απαλός.
Και μετά σε παραδίνει στην ιερή φωτιά της για να γίνεις ιερό ψωμί για του Θεού το άγιο δείπνο.

Όλα αυτά θα σου κάνει η αγάπη για να μπορέσεις να γνωρίσεις τα μυστικά της καρδιάς σου και με τη γνώση αυτή να γίνεις κομμάτι της καρδιάς της ζωής…» (2)

ΤΟ ΨΩΜΙ είναι η ιστορία του ανθρώπου, οι νίκες, οι ήττες και τα όνειρά του. Είναι η ελευθερία μας, οι ανοιχτοί ορίζοντες κι ο πολιτισμός μας:
«Ένα τεράστιο καρβέλι, μια πελώρια φραντζόλα ζεστό
ψωμί, είχε πέσει στο δρόμο από τον ουρανό
ένα παιδί με πράσινο κοντό βρακάκι και με μαχαίρι
έκοβε και μοίραζε στον κόσμο γύρω,
όμως και μια μικρή, ένας μικρός άσπρος άγγελος, κι αυτή
μ’ ένα μαχαίρι έκοβε και μοίραζε κομμάτια γνήσιο ουρανό
κι όλοι τώρα τρέχαν σ’ αυτή, λίγοι πήγαιναν στο ψωμί,
όλοι τρέχανε στον μικρόν άγγελο που μοίραζε ουρανό!
Ας μην το κρύβουμε. Διψάμε για ουρανό.» (3)
ΤΟ ΨΩΜΙ είναι η πίστη και η ανθρωπιά μας. Είναι η μάνα, η προσδοκία και η Παναγιά μας:
«…Όταν οι πόρτες κλείσουν στη νυχτιά και το λυχνάρι του σπιτιού νυστάξει
κι όταν απάνου στο τραπέζι μείνει μόνο το ψωμί σαν την ψυχή του κόσμου,
το ξέρουμε πως πάλι Eσύ θα σεργιανίζεις στην αυλή μας
κρεμώντας πέντε αραποσίτια απ’ την αστροφεγγιά στ’ ανώφλι του σπιτιού μας
ποτίζοντας με το σταμνί σου τις τριανταφυλλιές μας…» (4)
… ΑΛΛΑ, μια κουβέντα για το ψωμί που είναι σύμφυτο με την ύπαρξή μας, δεν φτάνει. Δεν τελειώνει. Όπως δεν τελειώνουν ποτέ και οι αγώνες μας γι αυτό…