Η οικονομική κρίση που συνδέεται με τον Covid-19 είναι παγκόσμια, αλλά η πτώση της δραστηριότητας και τα διορθωτικά μέτρα για την αντιμετώπισή της διαφέρουν ανάλογα με τη χώρα.
Σε πρόσφατα άρθρα μας υπογραμμίσαμε την ιεραρχική δομή των χωρών στη μετά Covid εποχή καθώς και τις βασικές συμπεριφορές στη νέα δεκαετία: (1) Κ. Ζοπουνίδης, ιεραρχική δομή των χωρών στη μετά Covid εποχή, Ναυτεμπορική, 27 Δεκεμβρίου 2020, (2) Κ. Ζοπουνίδης, βασικές αρχές συμπεριφοράς στη νέα δεκαετία, Πολυτεχνείο Κρήτης, Πέμπτη 31 Δεκεμβρίου 2020.
Διαφορετικές επιδράσεις
Ξεκινώντας από την Ασία, η πανδημία έφθασε στην Ευρώπη, ύστερα στην ήπειρο της Αμερικής και το υπόλοιπο του κόσμου. Όλες οι οικονομίες έχουν επηρεαστεί και όλες οι κυβερνήσεις ανταποκρίθηκαν με τον ίδιο τρόπο. Με ισχυρή δημοσιονομική στήριξη για τη δραστηριότητα που χρηματοδοτείται από την αύξηση των δημοσίων χρεών. Στις μεγάλες βιομηχανικές χώρες, αυτή ήταν η πρακτική εδώ και αρκετά χρόνια, αλλά αυτό συνέβη επίσης, νέο γεγονός, και στις αναδυόμενες χώρες. Στην αρχή του δεύτερου κύματος της επιδημίας, το ΔΝΤ προέβλεψε μια πτώση της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας 4,4% για το 2020, σίγουρα όμως θα είναι λίγο περισσότερο. Όλες οι χώρες επηρεάζονται, αλλά με διαφορετική ένταση: -5,8% για τις παλιές βιομηχανικές χώρες έναντι -3,3% για τις αναδυόμενες και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Και στο εσωτερικό των δύο αυτών ομάδων, οι καταστάσεις είναι πολύ διαφορετικές.
Μερικοί λόγοι
Πώς εξηγούνται αυτές οι διαφορές; Εάν το lockdown έχει εφαρμοστεί παντού, ήταν περισσότερο ή λιγότερο μεγάλο και αυστηρό. Ωστόσο, η δραστηριότητα συσχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με το επίπεδο σοβαρότητας των περιορισμών, χαμηλότερο σε ΗΠΑ και Γερμανία από ότι σε Γαλλία και Ισπανία. Ένας άλλος βασικός παράγοντας είναι η δομή των οικονομιών. Η Ισπανία πλήττεται περισσότερο από τη Γαλλία, επειδή εξαρτάται περισσότερο από το μαζικό τουρισμό ο οποίος εμποδίζεται από τους περιορισμούς στις διεθνείς μεταφορές. Η Γαλλία επηρεάζεται περισσότερο από τη Γερμανία επειδή οι δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου και του τουρισμού έχουν ένα οικονομικό ρόλο πιο σπουδαίο. Οι χώρες παραγωγής πετρελαίου και πρώτων υλών έχουν επηρεαστεί από τη σπουδαία μεταβλητότητα των τιμών.
Η πανδημία οδήγησε τους επενδυτές να είναι πιο προσεκτικοί και, αυτό είχε ως αποτέλεσμα, χώρες που εξαρτώνται από σημαντική εξωτερική χρηματοδότηση λόγω εμπορικών ελλειμάτων (Νότια Αφρική, Βραζιλία, Ινδία, Τουρκία, …) να υποστούν πτώση στις εισροές κεφαλαίων. Ακόμη, οι χώρες των οποίων η οικονομία βασίζεται σημαντικά στα εμβάσματα της διασποράς (Φιλιππίνες, Πακιστάν, … ) στερήθηκαν επίσης πόρους. Εν ολίγοις, ο χρηματοοικονομικός παράγοντας έπαιξε σημαντικό ρόλο. Τέλος, τα δημογραφικά χαρακτηριστικά παίζουν επίσης ένα ρόλο. Ενώ τα αφρικανικά συστήματα υγείας ενδέχεται να ήταν υπό πίεση, η κατάσταση αποδείχτηκε λιγότερο κακή από το αναμενόμενο. Με διάμεση ηλικία 21 ετών στην Αφρική και ένα ποσοστό περίπου 3% των πλέον των 65 ετών (έναντι 20% στην Ευρώπη), η ήπειρος γνώρισε μια υγειονομική κατάσταση λιγότερο κακή από αλλού (με εξαίρεση τη Νότια Αφρική που είχε αυξημένη θνησιμότητα).
Οικονομικά μεγέθη
Αντιμέτωποι με την κατάρρευση της οικονομίας τους, όλες οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να περιορίσουν το κλείσιμο των χώρων παραγωγής και τις απώλειες θέσεων εργασίας παρέχοντας δημοσιονομική υποστήριξη. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ, η δημοσιονομική υποστήριξη προέρχεται κατά τα δύο τρίτα από προληπτικές δράσεις των κρατών (βοήθεια στις επιχειρήσεις, μερική απασχόληση ..) και κατά το ένα τρίτο από αυτόματους σταθεροποιητές (αυτόματη υποστήριξη οικονομιών σε ύφεση με αύξηση των κοινωνικών δαπανών και μείωση φόρων που οδηγεί σε μια αύξηση του προϋπολογιστικού ελλείματος). Το σύνολο των δημοσίων ελλειμμάτων όλων των κυβερνήσεων πέρασε από το 3,9% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 2019 σε 12,7% το 2020, μια εκπληκτική αύξηση. Αλλά και πάλι, εάν όλες οι κυβερνήσεις προσανατολίσθηκαν προς την ίδια κατεύθυνση, καθεμία δεν έβαλε την ίδια πίεση. Μια μελέτη του OFCE (Observatoire Francais des Conjontures Economiques) που μετρά την προϋπολογιστική προσπάθεια των χωρών προσθέτοντας τα μέτρα στήριξης και εκείνα των σχεδίων ανάκαμψης δείχνει ότι, λίγο πριν από το δεύτερο κύμα πανδημίας, η Γαλλία έβαλε 4 μερίδια του ΑΕΠ της, έναντι 5,6 της Ιταλίας, 5,8 της Γερμανίας, 6,5 της Ισπανίας, 7,2 της Μεγάλης Βρετανίας και 10,6 των ΗΠΑ. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, αυτή η αύξηση των ελλειμμάτων, χρηματοδοτούμενη από πρόσθετα δάνεια, αύξησε το βάρος του δημόσιου χρέους, που ισοδυναμεί με περισσότερα από 20 μερίδια του ΑΕΠ στις προηγμένες χώρες και 10 μερίδια στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες.
Ο ΟΟΣΑ παρουσίασε αρχές Δεκεμβρίου τις νέες οικονομικές προοπτικές με μια αισιοδοξία που βασίζεται σε δύο λόγους: (1) η προοπτική του εμβολίου έναντι της πανδημίας και (2) η προσμονή μιας αδιάλειπτης υποστήριξης των κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών στις οικονομίες. Ωστόσο, αυτή η βραχυπρόθεσμη αισιοδοξία συνδυάζεται με ένα πιο απαισιόδοξο μεσοπρόθεσμο μήνυμα: αυτή η πανδημία θα αφήσει μόνιμες πληγές στις οικονομίες και τις κοινωνίες. Το κόστος είναι βέβαια απολύτως οικονομικό με μια πρώτη εκτίμηση 7000 δις δολαρίων παγκοσμίου πλούτου που δεν θα παραχθεί. Βασικά θύματα της κρίσης θα είναι πρωταρχικά οι πολύ μικρές και νέες επιχειρήσεις. Οι υπόλοιπες που θα αντέξουν θα βγουν από την κρίση υπερχρεωμένες. Παρακάτω παρουσιάζεται ο δανεισμός των επιχειρήσεων ως ποσοστό του ΑΕΠ.
Επίσης, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Ινστιτούτου Διεθνούς Χρηματοοικονομικής, ένα think tank που περιλαμβάνει τις πιο μεγάλες τράπεζες του κόσμου, η παγκόσμια οικονομία τελείωσε το 2020 με 20000 δις επιπλέον χρέος σε σχέση με το 2019, για να φθάσει το τεράστιο ποσό των 277.000 δις δολάρια. Εάν περιοριστούμε μόνο στo δημόσιο χρέος (28,5% του συνολικού παγκόσμιου), το επίπεδό του έχει φτάσει στο υψηλό όλων των εποχών, πάνω από αυτό που ήταν στο τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Συμπερασματικά, οι παράγοντες που εξηγούν την ετερογένεια των οικονομικών καταστάσεων έναντι στην πανδημία είναι επομένως πολυάριθμοι. Υπάρχει ένας επιπλέον παράγοντας που οφείλεται στην ένταση και τη συνάφεια των μέτρων για τη στήριξη της οικονομίας που λαμβάνεται στις διάφορες χώρες.
*Ο Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης είναι Καθηγητής, Πολυτεχνείο Κρήτης
& Audencia Business School, France, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων.
