Η κλιματική αλλαγή θεωρείται σήμερα το σοβαρότερο περιβαλλοντικό πρόβλημα στο πλανήτη οι επιπτώσεις του οποίου στις ερχόμενες δεκαετίες θα έχουν καταλυτικές επιπτώσεις στα παγκόσμια οικοσυστήματα και στον άνθρωπο.
Οι προσπάθειες για τη συγκράτηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη τις προσεχείς δεκαετίες σε επίπεδα όχι μεγαλύτερα από 1.5-2 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τη θερμοκρασία της προ-βιομηχανικής εποχής εστιάζονται στη μείωση των εκπομπών των θερμοκηπιακών αερίων από ανθρωπογενείς δραστηριότητες με σημαντικότερο εξ αυτών το διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Το αέριο αυτό παράγεται κατά κύριο λόγο από τη καύση ορυκτών καυσίμων, άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η μείωση των εκπομπών του αερίου αυτού από τις πόλεις έχει ξεχωριστή σημασία καθώς οι πόλεις καταναλώνουν τα δύο τρίτα της παγκόσμια καταναλισκόμενης ενέργειας και συμβάλλουν κατά 70% στις παγκόσμιες εκπομπές CO2. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, το 2008, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας περισσότεροι άνθρωποι διέμεναν στις πόλεις σε σχέση με εκείνους που διέμεναν σε αγροτικές και ημιαστικές περιοχές. Τις τελευταίες εκατονταετίες οι πόλεις απετέλεσαν το λίκνο όπου ανεπτύχθησαν λαμπρές ιδέες και καινοτομίες ενώ άνθισε το εμπόριο και ο πολιτισμός. Σήμερα, επιπροσθέτως, αποτελούν και τα κέντρα λήψης αποφάσεων αλλά και χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Καθώς η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη αναμένεται να ανεβάσει τη στάθμη των θαλασσών θα επηρεάσει και τις πόλεις καθώς το 90 % των πόλεων παγκοσμίως είναι παραθαλάσσιες. Εκτός αυτού οι παραθαλάσσιες πόλεις είναι περισσότερο ευάλωτες σε καταιγίδες, κυκλώνες και άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα. Εξάλλου και στη χώρα μας η πρωτεύουσα, η συμπρωτεύουσα και οι μεγαλύτερες πόλεις είναι παραθαλάσσιες. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των πόλεων, οι οποίες αποτελούν σύνθετα και πολύπλοκα συστήματα, είναι η συνεχής τους μεγέθυνση. Ενώ οι βιολογικοί οργανισμοί αναπτύσσονται και κατόπιν πεθαίνουν οι πόλεις, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, αναπτύσσονται συνεχώς.
Το παγκόσμιο δίκτυο των πόλεων C40Cities
Το παγκόσμιο δίκτυο των πόλεων C40Cities [στο οποίο συμμετέχει και η Αθήνα] έχει δημιουργηθεί για να συντονίσει τη συνεργασία μεταξύ πόλεων σε διάφορες δράσεις που στοχεύουν στο μετριασμό και τη προσαρμογή στη κλιματική αλλαγή. Δεδομένου ότι η πλειοψηφία των κατοίκων του πλανήτη ζει σήμερα σε πόλεις, ενώ αναμένεται ότι και μελλοντικά θα συμβαίνει το ίδιο, είναι πολύ πιθανόν οι απαντήσεις στο πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής να δοθούν σε αυτές καθώς αποτελούν κέντρα συσσωρευμένων επιστημονικών γνώσεων, τεχνογνωσίας και δημιουργίας καινοτομιών.
Στη Κοπεγχάγη επιθυμούμε να γίνουμε η πρώτη πόλη παγκοσμίως με μηδενικές εκπομπές άνθρακα μέχρι το έτος 2025. Μέχρι στιγμής η πορεία μας είναι θετική. Σχεδόν κάθε κτίριο στη Κοπεγχάγη είναι συνδεδεμένο, με το φιλικό στο περιβάλλον, δίκτυο τηλεθέρμανσης ενώ έχουμε θέσει σε κυκλοφορία τα πρώτα ηλεκτροκίνητα λεωφορεία. Στο άμεσο μέλλον θα δημιουργήσουμε ποδηλατόδρομους ούτως ώστε οι περισσότεροι δημότες να επιλέγουν τη χρήση ποδηλάτου ή μέσου μαζικής μεταφοράς αντί για τη χρήση ιδιωτικού οχήματος. Έχουμε ήδη μειώσει τις εκπομπές άνθρακα στη Κοπεγχάγη κατά 42% σε σχέση με το 2005. Οι πόλεις συμβάλλουν αποφασιστικά στην εξασφάλιση της μελλοντικής αειφορίας.
Frank Jensen, Δήμαρχος Κοπεγχάγης
Το Οσλο πράσινη πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2019
Το Όσλο έχει θέσει σαν στόχο τη μείωση των εκπομπών του CO2 κατά 95% μέχρι το 2030, σε σχέση με το 1990, και δικαιολογείται η ανακήρυξη του σαν οικολογική πρωτεύουσα της Ευρώπης για το έτος 2019. Όλα τα νέα έργα που υλοποιούνται στη πόλη αυτή έχουν σαν κοινό τους χαρακτηριστικό την οικολογική προσέγγιση. Σήμερα το 50% των νέων οχημάτων που κυκλοφορούν στους δρόμους της είναι ηλεκτροκίνητα οχήματα, η αγορά των οποίων επιδοτείται από τη κυβέρνηση. Με την επιβολή διοδίων μειώθηκε το κυκλοφορικό πρόβλημα ενώ η πόλη δημιούργησε ένα προυπολογισμό για το κλίμα και ίσως είναι η πρώτη πόλη παγκοσμίως στο θέμα αυτό. Οι πολίτες στηρίζουν τους κλιματικούς στόχους της πόλης τους και σύμφωνα με δημοσκοπήσεις τα δύο τρίτα από αυτούς πιστεύουν ότι τα μέτρα για την επίτευξη των κλιματικών στόχων θα κάνουν το Οσλο μία καλύτερη πόλη.
Ακραία κλιματικά φαινόμενα και μεγάλης κλίμακας καταστροφές πόλεων
Τον Αύγουστο του 2005 ένας ισχυρότατος τυφώνας, ο τυφώνας KATRINA χτύπησε τη πόλη της Νέας Ορλεάνης στις ανατολικές ακτές των ΗΠΑ. Μεγάλο μέρος της πόλης βρισκόταν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας προστατευμένο από αναχώματα τα οποία δεν άντεξαν στην επέλαση του ακραίου αυτού κλιματικού φαινομένου με αποτέλεσμα να πλημμυρίσει το 80% της πόλης. Ο τυφώνας KATRINA με ταχύτητες ανέμου που έφθασαν τα 280 χλμ ανά ώρα ήταν ένας από τους ισχυρότερους τυφώνες που έχουν καταγραφεί στον Ατλαντικό ωκεανό. Θεωρείται ότι απετέλεσε τη χειρότερη φυσική καταστροφή στις ΗΠΑ με κόστος που ξεπέρασε το 100 δις δολάρια και συνετέλεσε στην απώλεια περίπου 1800 ανθρώπων. Ο πληθυσμός της Νέας Ορλεάνης αποτελείτο κατά τα δύο τρίτα από έγχρωμους/μαύρους με το ποσοστό φτώχειας να ανέρχεται σε περίπου 30%. Μετά το καταστροφικό τυφώνα οι άνθρωποι αυτοί ήταν ακόμη πιο φτωχοί και περισσότερο ευάλωτοι σε ακραία κλιματικά φαινόμενα.
Το Νοέμβριο του 2017 έντονες βροχοπτώσεις και πλημμύρες κατέστρεψαν τις περιοχές Μάνδρας, Μαγούλας και Νέας Περάμου του Νομού Αττικής προκαλώντας μεγάλες υλικές ζημιές και αφήνοντας πίσω τους 24 νεκρούς. Το ακραίο αυτό τοπικό κλιματικό φαινόμενο σε συνδυασμό με τη πολεοδομικά άναρχη δόμηση των περιοχών αυτών και την αποψίλωση της βλάστησης παρακείμενων βουνών λόγω πυρκαγιών είχε σαν αποτέλεσμα τη βιβλική καταστροφή τους.
Μετριασμός και άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής
Στον αγώνα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής οι δημοτικές αρχές θα πρέπει να επιδιώξουν τη συμμετοχή και τη συνεργασία όλων των ενδιαφερόμενων φορέων της κοινωνίας. Δηλαδή δημόσιων φορέων, ιδιωτικών φορέων και επιχειρήσεων, φορέων του τρίτου τομέα της οικονομίας, Ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων καθώς και της κοινωνίας των πολιτών. Για το μετριασμό των επιπτώσεων στη κλιματική αλλαγή από τη τοπική αυτοδιοίκηση υπάρχουν καλά και κακά νέα. Τα καλά νέα είναι ότι ξέρουμε λίγο-πολύ τί να κάνουμε ενώ τα κακά νέα είναι ότι οι απαραίτητοι πόροι δεν είναι εύκολο να βρεθούν ιδιαίτερα σήμερα στην Ελλάδα. Πρίν από τη λήψη μέτρων θα πρέπει να
Α) Γίνει καταγραφή των ενεργειακών καταναλώσεων των δημοτικών κτιρίων και των δημοτικών επιχειρήσεων καθώς και των εκπομπών CO2 λόγω της χρήσης ενέργειας σε αυτά,
Β) Εκπονηθεί ένα ρεαλιστικό σχέδιο για τη μείωση των ενεργειακών καταναλώσεων και των εκπομπών CO2,
Γ) Δημιουργηθεί ένας μηχανισμός για τη συστηματική παρακολούθηση των ενεργειακών καταναλώσεων, των εκπομπών CO2 αλλά και των μειώσεων που επιτυγχάνονται με τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων.
Οι δράσεις για την άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής στη τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να περιλάβουν τα εξής:
1. Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των δημοτικών κτιρίων και την υποκατάσταση των ορυκτών καυσίμων με ΑΠΕ ή τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα όπου αυτό είναι δυνατόν,
2. Εξοικονόμηση ενέργειας στο δημοτικό φωτισμό π.χ. με τη χρήση λαμπτήρων χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης,
3. Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και χρήση ΑΠΕ όπου αυτό είναι δυνατόν στις δημοτικές επιχειρήσεις, π.χ. ύδρευσης/αποχέτευσης, απορριμάτων κ.αλ.,
4. Χρήση των ελεύθερων χώρων σε αχρησιμοποίητες ταράτσες δημοτικών κτιρίων για την εγκατάσταση φωτοβολταικών συστημάτων παραγωγής ηλεκτρισμού για τη κάλυψη μέρους των ηλεκτρικών αναγκών του δήμου,
5. Δημιουργία χώρων πρασίνου/πάρκων και φύτευση δένδρων τα οποία απορροφούν/δεσμεύουν CO2 από την ατμόσφαιρα μέσω της φωτοσύνθεσης,
6. Βελτίωση της δυνατότητας κυκλοφορίας των πεζών στη πόλη και δημιουργία περισσότερων και καλύτερων ποδηλατόδρομων. Έτσι θα διευκολύνεται η αποφυγή της χρήσης ιδιωτικών οχημάτων. Παράλληλα θα βελτιωθεί και η υγεία των δημοτών καθώς η καθιστική ζωή των εργαζομένων στις πόλεις ευνοεί την δημιουργία σοβαρών παθήσεων όπως η παχυσαρκία, ο διαβήτης και τα καρδιακά νοσήματα που αποτελούν σήμερα μάστιγα στις δυτικές κοινωνίες,
7. Χρήση ενεργειακά αποδοτικών μέσων μαζικής μεταφοράς τα οποία χρησιμοποιούν καύσιμα φιλικά στο περιβάλλον, και
8. Χορήγηση κινήτρων για τη χρήση ηλεκτρικών οχημάτων από τους δημότες με τη δημιουργία κάποιων σημείων φόρτισης τους στη πόλη αλλά και πιθανώς τη δυνατότητα δωρεάν στάθμευσης των ηλεκτρικών οχημάτων στους δημοτικούς χώρους στάθμευσης.
Η προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική αλλαγή
Η αυξημένη συγκέντρωση θερμοκηπιακών αερίων στην ατμόσφαιρα σε σχέση με τη προβιομηχανική εποχή έχει αρχίσει να αλλάζει το κλίμα στο πλανήτη ενώ ευελπιστούμε ότι στο μέλλον η μέση αύξηση της θερμοκρασίας στη γη δεν θα υπερβεί τους 2 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με το 1800. Σε κάθε περίπτωση όμως θα πρέπει να προσαρμοστούμε στη νέα κατάσταση που δημιουργείται. Οι δράσεις προσαρμογής στη κλιματική αλλαγή μπορεί να περιλαμβάνουν
1. Σχέδιο δράσης για την αναμενόμενη αύξηση της στάθμης της θάλασσας λόγω τήξης των πάγων, ιδιαίτερα σε παραθαλάσσιες πόλεις. Μεταφορά υποδομών που είναι πιθανόν να πληγούν από την αύξηση της στάθμης της θάλασσας,
2. Σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση των ακραίων βροχοπτώσεων και πλημμυρικών φαινομένων μέσω πολεοδομικών και άλλων παρεμβάσεων,
3. Σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση παρατεταμένων περιόδων ξηρασίας, και
4. Σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση παρατεταμένων περιόδων καύσωνα.
Η χρηματοδότηση των απαραίτητων έργων στη τοπική αυτοδιοίκηση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής
Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής από τη τοπική αυτοδιοίκηση με μέτρα μετριασμού της και προσαρμογής απαιτεί την ύπαρξη πόρων για τη χρηματοδότηση διαφόρων έργων. Δυστυχώς σήμερα λόγω της δυσμενούς οικονομικής συγκυρίας στην Ελλάδα οι πόροι είναι περιορισμένοι. Εκτός των πόρων του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων και των πόρων των Ευρωπαϊκών διαρθρωτικών προγραμμάτων ο μόνος τρόπος για να υλοποιηθούν τα έργα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής σε τοπικό επίπεδο παραμένει η χρηματοδότηση τους μέσω σύμπραξης δημοσίου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ). Το θεσμικό πλαίσιο για τέτοιες συμπράξεις υπάρχει ήδη ενώ η πολιτική βούληση στις τοπικές κοινωνίες είναι απαραίτητη για τη δημιουργία προγραμμάτων από τη τοπική αυτοδιοίκηση για την αντιμετώπιση του μεγάλου προβλήματος της κλιματικής αλλαγής.
