■ Μελιδονίου Μυλοποτάμου και Μιλάτου στο Λασίθι
Όπως είναι γνωστό, στην Κρήτη υπάρχουν πάνω από 4.500 σπήλαια – σπηλαιοβάραθρα, καταμετρημένα και χαρτογραφημένα από ειδικούς, σπηλαιολόγους, από Ορειβατικούς Συλλόγους κ.λπ.
Πολλά από αυτά έχουν ιδιαίτερη ιστορική σημασία από την αρχαιότητα, όπου έχουν βρεθεί στοιχεία ότι πολλά από τα σπήλαια αυτά είχαν κατοικηθεί.
Τα πιο γνωστά από αυτά είναι το Δικταιον Άντρον, ο Θεριόσπηλιος, το σπήλαιο της Περιστέρας και τα Πελεκητά στο Λασίθι, ο Ατζιγκανιόσπηλιος στο Ηράκλειο, το Ιδαίον Άντρον στον Ψηλορείτη, το σπηλαίο της Αγίας Σοφίας στο χωριό Κατσοματάδος Χανίων, το σπήλαιο Γερανιού στο Ρέθυμνο, το σπήλαιο Σφεντόνη στα Ζωνιανα Μυλοποτάμου και πολλά άλλα ακόμα.
Από την Προ-ιστορική εποχή πολλά από τα σπήλαια αυτά χρησιμοποιούνταν ως τόπος λατρείας και θυσιών στους Θεούς, όπως μαρτυρούν πολλά ευρήματα και βραχογραφίες χιλιάδων χρόνων. Πολλά από τα σπήλαια της Κρήτης έχουν συνδέσει το όνομα τους με την αιματοβαμμένη ιστορία του νησιού μας, και στα επαναστατικά χρονιά χρησίμευαν σαν λημέρια των ανυπότακτων επαναστατών και πήραν την ονομασία χαϊνιόσπηλιος, όπως το σπήλαιο της Ασή-Γωνιάς που βρίσκεται ψηλά στον Τίμιο Σταυρο. Σελιδες ένδοξης ιστορίας έχουν γραφτεί σε αρκετά από αυτά τα σπήλαια, με πιο σημαντικές ίσως αυτή της θυσίας στο Μελιδόνι Μυλοποτάμου, στη Μιλατο Μεραμπέλλου, στην Κρυονεριδα του Αποκόρωνα και στο Τηγάνι της Γραμπούσας της Κισσάμου.
Μικρότεροι ή μεγαλύτεροι θρύλοι συνδέονται με τα σπήλαια αυτά, και γίνονται αντικείμενα ιστορικής Έρευνας από ειδικους. Η Κρήτη, αναλογικά με το μέγεθος της διαθέτει τα πιο πολλά σπήλαια σε όλη την Ελλάδα. Πολλά σπήλαια σε όλη τη χώρα είναι ακόμα ανεξερεύνητα εξ ολοκλήρου ή τμηματικά, ειδικά τα σπηλαιοβάραθρα των Λευκών Ορέων της Κρήτης.
Ένα από τα πιο σπουδαία σπήλαια της Δυτικής Κρήτης είναι το σπήλαιο των Ελεφάντων, κοντά στο Βαμο Χανίων όπου έχουν βρεθεί και απολιθωμένα οστά αυτών των ζώων, από όπου φαίνεται πήρε και το όνομα του. Η είσοδος του είναι υποβρύχια στο ακρωτήριο Δρέπανο.
Πολύ εντυπωσιακό επίσης είναι το σπήλαιο Σφενδόνη στα Ζωνιανα, ένα από τα πιο εντυπωσιακά σε όλη την Ελλάδα λόγω του πλούσιου διάκοσμου που διαθέτει από σταλακτίτες και σταλαγμίτες, με περίτεχνους σχηματισμούς και χρώματα. Υπαρχουν επίσης και πολλά σπήλαια με θρησκευτική σημασία, όπως το σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη στη Μαραθοκεφάλα Χανίων.
Θα ήθελα όμως εδώ να καταθέσω την προσωπική μου εμπειρία από το μικρο οδοιπορικό που έκανα πρόσφατα, την ίδια μέρα, στα σπήλαια Μελιδονίου Μυλοποτάμου και Μιλάτου στο Λασιθι. Και τα δυο αυτά σπήλαια είναι μεγάλης ιστορικής σημασίας για την Κρήτη λόγω της κοινής θυσίας που τα ενώνει με πανομοιότυπο τρόπο.
ΓΕΡΟΝΤΟΣΠΗΛΙΟΣ
Το σπήλαιο Μελιδονιου, ή Γεροντοσπήλιος όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι, βρίσκεται 28 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο. Εχουν βρεθεί στο εσωτερικό του πολλά αρχαιολογικά ευρήματα που φανερώνουν ότι στο σπήλαιο υπήρχε ζωή από την αρχαιότητα ακόμη. Όμως ο ιστορικός ρόλος που έμελε να διαδραματίσει ήταν τον Γενάρη του 1824, όπου επαναστατημένοι κάτοικοι της περιοχής είχαν βρει καταφύγιο εδώ και όταν το έμαθαν οι Τούρκοι, πολιόρκησαν το σπήλαιο που φιλοξενούσε μέσα 350 περίπου γυναικόπαιδα και 30 – 40 οπλισμένους επαναστάτες, οι οποίοι αρνήθηκαν να παραδοθούν με αποτέλεσμα ο Χουσεΐν Μπέης που ηγούνταν των Οθωμανών διέταξε και άναψαν φωτιά στην είσοδο του σπηλαίου κουβαλώντας εύφλεκτα υλικά λάδια κ.λπ. Έτσι όλοι οι έγκλειστοι πέθαναν από ασφυξία, και όσοι επέζησαν εσφαγιάσθησαν από τους Τουρκους. Συγκινητικό είναι ότι σε ορισμένα τοιχώματα του σπηλαίου, που διαθέτει μια τεράστια αίθουσα και πολλές μικρότερες, υπάρχουν ακόμη οι μουτζούρες [καπνιές] από τη μέρα εκείνη της μεγάλης σφαγής.
Στο δάπεδο του σπηλαίου υπάρχει ένα Κοινοτάφιο, όπου φυλάσσονται τα οστά των θυμάτων αυτής της θηριωδίας. Ο επισκέπτης εδώ νιώθει πολύ έντονο δέος και ανάμεικτα συναισθήματα θλίψης, περισυλλογής και θαυμασμού.
ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΤΗΣ ΜΙΛΑΤΟΥ
διακρίνονται οι “καπνιές”, αποτέλεσμα της τραγικής εκείνης ημέρας.
Όμως και το σπηλαιο της Μιλάτου στο Λασίθι έχει συνδέσει το όνομα του με μια απο τις πιο μεγάλες θυσίες της σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας. Είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ και τα δυο αυτά σπήλαια την ίδια ήμερα, οπότε η συγκίνηση ήταν όντως αρκετά μεγάλη λόγω της ομοιότητας του τραγικού κοινού ιστορικού των δύο σπηλαίων.
Το σπήλαιο της Μιλάτου βρίσκεται μερικά χιλιόμετρα βόρεια της Νεάπολης, μέσα σε ένα φαράγγι 3 χιλιόμετρα από το ομώνυμο χωριό. Εδώ οδηγεί ένα μικρό λιθόστρωτο καλντερίμι 400 μέτρων περίπου, στην ανατολική πλευρά του φαραγγιού, όπου βρίσκεται και η είσοδος του σπηλαίου. Εδώ,, στις 23 Απριλίου του 1824, τα γυναικόπαιδα της περιοχής μαζί με περίπου 150 ενόπλους επαναστάτες είχαν βρει καταφύγιο, για να γλυτώσουν από την οργή των Τούρκων.
Ήταν 3.500 τον αριθμό, κατ’ άλλους 2 χιλιάδες, και κατ’ άλλους 1500, οι απόψεις εδώ διίστανται. Η πλάκα πάντως στην είσοδο του σπηλαίου που αναφέρεται στο χρονικό της μεγάλης θυσίας αναγράφει τον αριθμό 3.500 γυναικόπαιδων και 150 ενόπλων επαναστατών, όλοι τους από χωριά της περιοχής όπως Νεάπολη, Βραχάσι, Λατσίδα, Σίσσι, Μίλατος, Φουρνή, Βουλισμένη, κ.λπ. Εδώ η πολιορκία των Τούρκων κράτησε 22 μέρες και η κατάσταση μέσα στο σπήλαιο ήταν ανυπόφορη λόγω της πεινας, της διψάς και της δυσοσμίας από τους νεκρούς. Λέγεται ότι κατά τη διάρκεια αυτής της πολιορκίας, στο σπήλαιο εγεννήθηκαν περίπου 40 μωρά!!! Οι πολιορκημένοι και εδώ αρνήθηκαν να παραδοθούν και ο Χασάν Πασάς, που ηγείτο των Τούρκων διέταξε να βάλουν φωτιά στην είσοδο του σπηλαίου για να αναγκάσει τους πολιορκημένους να βγουν. Το σπήλαιο έχει πολύ χαμηλό ύψος και σε πολλά σημεία πρέπει να σκύψει κάποιος για να περάσει. Οι χριστιανοί κάποια στιγμή επιχείρησαν ηρωική έξοδο, αλλά κι εδώ εσφαγιάσθησαν από τους Τούρκους, ενώ ελάχιστοι κατάφεραν να σωθούν. Το έτος 1938, οι ντόπιοι κατασκεύασαν ένα μικρο εκκλησάκι μέσα στο σπήλαιο, αφιερωμένο στον Άγιο Θωμά, να θυμίζει το χρονικό της σφαγής ενώ υπάρχει και οστεοφυλάκιο με ορισμένα οστά των θυμάτων και αυτής της θηριωδίας. Και μια μικρή λεπτομέρεια, ο διοικητής των τουρκικών Στρατευμάτων Χασάν Πασάς, μετά από λίγες μέρες και ενώ είχε στρατοπεδεύσει στον κάμπο του Καστελλιού Πεδιάδας, έτοιμος να εκδραμει κατά των επαναστατών της Μεσσαράς, έπεσε από το άλογο του που αφηνίασε και τον ποδοπάτησε, αφήνοντας εκεί την τελευταία του πνοή… Πριν από μερικά χρονιά, και ενώ έγραφα μια ρίμα για την Ιστορία της Κρήτης, την οποία έχω μεταφέρει σε ένα από τα βιβλία μου, σε ανύποπτο χρόνο είχα γράψει τους παρακάτω στίχους για τα δυο αυτά Μαρτυρικά σπήλαια…
«Τιμή και Δόξα στσοι νεκρούς, στο σπήλιο τση Μιλάτου, που στ’ όνομα τση Λευτεριάς, έπεσαν του θανάτου… Την ίδια τύχη είχανε, μ’ αυτούς στο Μελιδόνι…. πέρα στο Μυλοποταμο, σ ‘τση Κρήτης το καντόνι…»
* Ο Θανάσης Πατεράκης είναι Πρόεδρος του Συλλόγου Στιχουργών Ν. Χανίων
