■ Η γλύπτρια Αντωνία Παπατζανάκη εξηγεί πώς φιλοτέχνησε το µνηµείο για τα θύµατα του “Ηράκλειον”
Ένα από τα γνωστότερα µνηµεία των Χανίων είναι αυτό για τα θύµατα του ναυαγίου του πλοίου “Ηράκλειον” στην πλατεία Τάλω, έργο της διακεκριµένης γλύπτριας Αντωνίας Παπατζανάκη.
Η κα Παπατζανάκη ζει και δηµιουργεί στη Νέα Υόρκη και αυτές τις ηµέρες βρέθηκε στα Χανιά για την έκθεσή της µε τίτλο: «Breathlines» («Μονοπάτια Αναπνοής»), που συνεχίζεται έως τις 3 Οκτωβρίου στο ΚΑΜ.
Σε συνοµιλία µας, η κα Παπατζανάκη, µας εξήγησε το πώς φιλοτέχνησε το µνηµείο, το τι συµβολίζει και το µήνυµα που στέλνει.
Να θυµίσουµε ότι τα αποκαλυπτήρια του µνηµείου, γνωστό ως “Χέρι”, έγιναν στις 8 ∆εκεµβρίου 1990, ανήµερα της θλιβερής επετείου του 1966 καθώς το ναυάγιο του “Ηράκλειον” ήταν µία από τις µεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες.
Το ναυάγιο σηµειώθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της 8ης ∆εκεµβρίου 1966, κοντά στην βραχονησίδα Φαλκονέρα.
Όπως αναφέρεται σε αφιέρωµα στο ένθετο “διαδροµές” των “Χ.ν.” στις 3 ∆εκεµβρίου 2016 «το τραγικό ναυάγιο που στοίχισε τη ζωή 247 ή 273 ή 277 επιβατών και µελών του πληρώµατος (σ.σ. ποτέ δεν εξακριβώθηκε ο ακριβής αριθµός) στιγµάτισε µια ολόκληρη εποχή και αποτέλεσε το έναυσµα για τη δηµιουργία των εταιρειών λαϊκής βάσης που βελτίωσαν τις ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες σε όλο το Αιγαίο».
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ
Για την ιστορία του µνηµείου, η κα Παπατζανάκη εξηγεί:
«Το µνηµείο εγκαταστάθηκε στην πλατεία Τάλω το 1990, µετά την ολοκλήρωση της πολύµηνης κατασκευής του και ύστερα από πανελλήνιο καλλιτεχνικό διαγωνισµό, στον οποίο έλαβα το πρώτο βραβείο. Τα αποκαλυπτήριά του έγιναν στις 8 ∆εκεµβρίου, την επέτειο της αποφράδας ηµέρας του πολύνεκρου ναυαγίου του Ε/Γ-Ο/Γ πλοίου “Ηράκλειον”.
Η µεγαλύτερη ναυτική τραγωδία των µεταπολεµικών ετών εκτυλίχθηκε στα ανοιχτά του Αιγαίου, κοντά στη βραχονησίδα Φαλκονέρα, και βύθισε στη θλίψη τα Χανιά, που θρήνησαν τον χαµό εκατοντάδων ανθρώπων στα παγωµένα νερά. Το “Ηράκλειον” ναυάγησε το 1966, εκτελώντας το δροµολόγιο από Σούδα προς Πειραιά, µε περίπου 350 επιβάτες και πλήρωµα, από τους οποίους µόλις 47 διασώθηκαν.
Από τα θύµατα, µόνο 25 σοροί περισυλλέχτηκαν για να κηδευτούν. Γι’ αυτό, στο µνηµείο τελείται κάθε χρόνο µνηµόσυνο στη µνήµη των θυµάτων του ναυαγίου, µε πρώτη επιµνηµόσυνη δέηση την ηµέρα των αποκαλυπτηρίων. Η δραµατικότητα και η συγκίνηση αυτής της ηµέρας θα µείνουν για πάντα χαραγµένες στη µνήµη µου.
Τότε ζούσαν σχεδόν όλοι οι συγγενείς των θυµάτων, και πολλοί ήταν παρόντες, καθώς το µνηµείο κατασκευάστηκε µε τη φροντίδα του Συλλόγου Θυµάτων του Ναυαγίου, της ΑΝΕΚ και του ∆ήµου Χανίων. Με δική τους πρωτοβουλία και µε την υποστήριξη του τότε Μητροπολίτη Κισσάµου και Σελίνου Ειρηναίου, πρωτοστάτησαν στην ίδρυση της πρώτης ναυτιλιακής εταιρείας λαϊκής βάσης.
Η χανιώτικη κοινωνία, απογοητευµένη από την ατιµωρησία των υπευθύνων, καθώς πριν το ναυάγιο είχαν εκφραστεί αµφιβολίες για την καταλληλότητα του πλοίου λόγω των µετατροπών που είχε υποστεί, αποφάσισε να δηµιουργήσει τη δική της εταιρεία για να διασφαλίσει ασφαλή ταξίδια για τους Κρητικούς. Αν και ήµουν παιδί θυµάµαι τις συζητήσεις και τον απόηχο των θυελλωδών συνελεύσεων στον κινηµατογράφο “Απόλλωνα”.
Έτσι, το τραγικό αυτό ναυάγιο έγινε η αφορµή για την ίδρυση ναυτιλιακών εταιρειών στην Κρήτη, όπως η ΑΝΕΚ και οι Μινωικές Γραµµές, µε ευρεία λαϊκή συµµετοχή, που ανέλαβαν τη διακίνηση επιβατών και εµπορευµάτων από και προς την ηπειρωτική Ελλάδα.
Το Μνηµείο στη µνήµη των θυµάτων του ΕΓ/ΟΓ “Ηράκλειον” είναι µια ορειχάλκινη σύνθεση τοποθετηµένη µέσα σε έναν κύκλο νερού. Η σύνθεση, περιβάλλεται και λούζεται από νερό, αναπαριστώντας σε µικροκλίµακα τη σχέση ξηράς και θάλασσας, που αποτελεί το κύριο στοιχείο του χώρου. Στη βάση του έργου βρίσκεται το νερό, συµβολίζοντας τον χώρο του ναυαγίου και του θανάτου, ενώ στην κορυφή εκφράζεται η δηµιουργία και η ζωή. Η σύνδεση και αλληλεξάρτηση των τριών σταθερών ορειχάλκινων στοιχείων της σύνθεσης, τοποθετηµένων µέσα σε αυτόν τον υδάτινο κύκλο, αποτυπώνει την κλιµάκωση των συναισθηµάτων, από την τραγικότητα έως την ανάταση.
Ένα χέρι αναδύεται µέσα από το σκοτεινό κινούµενο νερό σε µια εναγώνια προσπάθεια να πιαστεί από κάτι. Χέρι ανδρικό, δυνατό και µε έντονα τα σηµάδια της κόπωσης, αφού προσπαθεί να ξεπεράσει τις όποιες αντίξοες και ανεξέλεγκτες δυνάµεις που απειλούν τη ζωή. Αποδίδεται µε ρεαλιστικό τρόπο, ώστε να τονιστεί η τραγικότητα της στιγµής, καθώς και η πανανθρώπινη, διαχρονική αγωνία µπροστά στον επικείµενο θάνατο. Η κλίση του χεριού δηµιουργεί έναν άξονα που οδηγεί στο υψηλότερο σηµείο της σύνθεσης ενώ επιτρέπει, ανάλογα µε τη θέση του ήλιου, τη δηµιουργία δραµατικών, σκιών πάνω στο έντονα κεκλιµένο, βυθιζόµενο πλοίο, το οποίο κυριαρχεί στη σύνθεση µε το µήκος και το βάρος του.
Η “πόρτα” του βυθιζόµενου πλοίου υπαινίσσεται την φερόµενη ως αίτια του ναυαγίου, ενώ παράλληλα λειτουργεί ως διπλή συµβολική έξοδος. Οπτικά, αφήνει το βλέµµα να αγγίξει τον ορίζοντα, προσφέροντας µια αίσθηση διαφυγής, ενώ νοηµατικά, υπογραµµίζει τη θέληση για ζωή, που έσωσε τότε µερικούς από τους επιβάτες.
Από αυτό το σηµείο, το βλέµµα κατευθύνεται στο τρίτο και ψηλότερο µέρος της σύνθεσης, όπου ο συµβολισµός είναι ξεκάθαρος. ∆ύο κατακόρυφα, σταθερά στοιχεία, παραπέµπουν στις ναυτιλιακές εταιρείες που ιδρύθηκαν στην Κρήτη. Συνδέονται µε οριζόντια και πλάγια στοιχεία, που θυµίζουν πανιά και ιστία τα οποία διαπερνούν νοητά όλη τη σύνθεση και την ενοποιούν, ενώ τα δυναµικά τους τρίγωνα συµβολίζουν τις διεργασίες που οδήγησαν στην ίδρυσή τους.
Από τις κορυφές των δύο στοιχείων αναβλύζει νερό, το οποίο συµβολίζει την αστείρευτη δηµιουργικότητα του ανθρώπου, ακόµη και κάτω από τραγικές συνθήκες. Το νερό, πέφτοντας πάνω στα τρίγωνα, δηµιουργεί µεταλλικούς ήχους και υδάτινους όγκους που διαβρέχουν τα υπόλοιπα στοιχεία της σύνθεσης. Έτσι, το νερό, που στο πρώτο επίπεδο λειτουργούσε ως σύµβολο της καταστροφής, µεταµορφώνεται εδώ σε πηγή ζωής. Το συνολικό µήνυµα του έργου είναι η εξύψωση του ανθρώπου προς αυτό που πραγµατικά πρέπει να είναι: δηµιουργός».
