Αγαπητοί αναγνώστες
Καλημέρα Σας!
Με την Ανάσταση του Λαζάρου αύριο (20/4), και την Κυριακή των Βαΐων μεθαύριο (21/4) φεύγει η Βαγιοβδομάδα ή Κουφοβδομάδα, που λένε κι οι γερόντοι μας, στα παιδόγγονά τους.
Εορτές προπασχαλινές, ιδιαίτερα σημαντικές!
Η στήλη μας, θα θυμίσει στους αγαπητούς αναγνώστες της, τα λαογραφικά των δύο αυτών, προ της Μεγαλοβδομάδας και Λαμπρής μεγάλων εορτών, και πιστεύομε πως θα μπορέσουμε να γράψουμε και για τις γιορτές της Πίστης μας, που έπονται: “Μεγαλοβδομάδας και Λαμπρής!
Γιατί είναι χρέος μας, να τα λέμε αυτά, στα παιδιά κι εγγόνια μας, ιερές διδαχές της Πίστης μας.
Πάμε λοιπόν, στα Λαογραφικά του Λαζάρου:
ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ. Το Σάββατο, παραμονή των Βαΐων, γιορτάζουμε του Λαζάρου την έγερση. Η θρησκευτική διήγησή μας είναι γνωστή από τα Ευαγγέλια. Ο λαός μας πιστεύει πως ο Λάζαρος, μετά την ανάστασή του, στη δεύτερη δηλ. επίγεια ζωή του, δε γέλασε ποτέ. Το γιατί το λέει το σχετικό ποιητικό λαϊκό δημιούργημα:
“Πές μας, Λάζαρε, τί είδες, εις τον Αδη όπου πήγες;”
Κι ο Λάζαρος, κατάχλωμος απαντά:
«Είδα φόβους, είδα τρόμους,/ είδα βάσανα κα πόνους. Δώστε μου λίγο νεράκι,/ να ξεπλύνω το φαρμάκι/ της καρδιάς και των χειλέων/ και μη μ’ ερωτάτε πλέον…».
Για όλ’ αυτά στην Κρήτη, για χλωμούς και αδύνατους, ακούγεται η φράση: «-Μοιάζει σαν το Λάζαρο…». Ενώ για συνανθρώπους μας που αναρρώσανε από βαριά και εξαντλητική ασθένεια, καταγράφεται η λαϊκή έκφραση: «Αχ, καημένε, Λάζαρε, αγάντα (=κρατήσου, απάνω σου)».
Στον τόπο μας δεν ετοίμαζαν “ειδικά ψωμιά”, και δεν έλεγαν τα λόγια ή βυζαντινά λαζαρικά, κάλαντα του Λαζάρου, τα οποία επιχωριάζουν σε άλλα μέρη της Πατρίδας μας, όπου στο σχετικό μιμόδραμα και στη φράση των καλάντων του Λαζάρου.
«Λάζαρος απελυτρώθη, ανεστήθη κι εσηκώθη…»
το παιδί που έχουν σαβανώσει και ξαπλώσει χάμω, σηκώνεται και τα σχ. κάλαντα συνεχίζονται, ενώ οι νοικοκυρές προσφέρουν στη συντροφιά τα φιλοδωρήματά τους.
Από το 1993, στον Δήμο Σούδας, έχομε, καθ’ όσον γνωρίζουμε, μια τέτοια αναπαράσταση που συγκεντρώνει πολύν κόσμο.
Στον εσπερινό του Σαββάτου του Λαζάρου, παραμονή της εορτής των Βαΐων, ο κόσμος αρχίζει ήδη να συρρέει στις εκκλησίες!
Και: Τα κάλαντα του Λαζάρου
Ας δούμε τώρα και μια παραλλαγή καλάντων του Λαζάρου:
Η ανάσταση του Λαζάρου
Σήμερον έρχετ’ ο Χριστός
ο επουράνιος Θεός,
εν πόλει Βηθανία,
με κλάδους, με βαϊα.
Εβγάτε, παρακαλούμεν,
διά να σας διηγηθούμεν,
διά να μάθετε τι γίνη
σήμερον ‘ς την Παλαιστίνη
Εις την πόλιν Βηθανία
Μάρθα κλαίει και Μαρία,
Λάζαρον τον αδελφόν τους
τον γλυκύν και καρδιακόν τους
τον μοιρολογούν και λέγουν,
τον μοιρολογούν και κλαίγουν.
Τρεις ημέρες τον θρηνούσαν
και τον εμοιρολογούσαν.
Την ημέραν την τετάρτη
κίνησ’ ο Χριστός για νά ’ρθη,
και εβγήκε και η Μαρία
έξω από τη Βηθανία,
και εμπρός του γόνυ κλίνει,
και τους πόδας του φιλεί.
– Αν εδώ ήσουν Χριστέ μου,
δεν απέθνησκεν ο αδελφός μου
μα και τώρα ‘γω πιστεύω
και καλώτατα ηξεύρω
ότι δύνασ’ αν θελήσεις
και νεκρούς να αναστήσεις.
Λέγει – Πίστευε Μαρία
άγωμεν εις τα μνημεία
Και πάραυτα ανήλθανε
τον τάφον του εδείξανε.
Τότε ο Χριστός δακρύζει
και τον Αδην φοβερίζει
Αδη Τάρταρε και Χάρο
Λάζαρον θε να σου πάρω
Δεύρο έξω Λάζαρέ μου
φίλε και αγαπητέ μου,
Και παρευθύς από τον Αδη
ως εξαίσιον σημάδι!
Λάζαρος απελυτρώθη
ανεστήθη και εσηκώθη
ζωντανός, σαβανωμένος
και με το κερί ζωσμένος.
Τότ’ η Μάρθα κι η Μαρία,
τότε όλ’ η Βιθανία
Μαθηταί και Αποστόλοι,
τότε ευρεθήκαν όλοι.
Δόξα τω Θεώ φωνάζουν,
και τον Λάζαρον ξετάζουν.
– Πες μας Λάζαρε τί είδες
Εις τον Αδην που επήγες;
– Είδα τρόμους είδα φόβους,
είδα βάσανα και πόνους.
Δώστε μου νερό λιγάκι
να ξεπλύνω το φαρμάκι
της καρδιάς των χειλέων,
και μη μ’ ερωτάτε πλέον.
Του χρόνου πάλι νά ’λθωμεν
μ’ υγείαν να σας βρούμεν,
‘ς τους οίκους σας χαρούμενοι
κι όλοι να τραγουδούμεν.
Και εις έτη πολλά».
Συμπληρώνουμε πως η σχετική λαϊκή διδαχή των παππούδων μας, διδάσκει ότι: Ποτέ στη ζωή του τη δεύτερη, ο Λάζαρος, δε γέλασε. Ηταν πάντα σκεφτικός και λιγομίλητος.
Μόνο μια φορά, διηγήθηκαν οι αδελφές του, τότε που κατέβηκαν στην αγορά στην Βηθανία, για να ψωνίσουν κάποια χρειώδη, είδε, είπαν, κάποιο γεροντάκι με παλτό, να σκύβει προσεκτικά και να κλέβει μια μικρή συσκευασία, με χώμα για γλάστρες, που πουλούσε κάποιος γέρος μικροέμπορας, που κείνη την ώρα ήταν λίγο πιο πέρα. Ο Λάζαρος, που πρόσεξε την κίνηση του γεροντάκου περαστικού, να κλέβει τη συσκευασία με το χώμα, στράφηκε προς τις αδελφές του και γελώντας τους λέει:
“- Δέστε εκεί άνθρωπος, να κλέβει χώμα, τ’ άλλο χώμα!”. Ακόμη γελάει ο Λάζαρος, για την μικρότητα του γέρου – κλέφτη!
***
Συνεχίζουμε, με λίγα λαογραφικά, για τη μεγάλη μέρα των Βαΐων, όπως τα καταγράψαμε, πριν από χρόνια, στα χωριά μας.
Ολη η προηγούμενη βδομάδα που κλείνει σήμερα Κυριακή των Βαΐων, στη λαϊκή γλώσσα της Κρήτης, λέγεται Βαγιοβδομάδα.
Λαϊκές εκφράσεις όπως: «Σήμερα είναι τω Βαγιώ», «Ελάστε να πάμε στου παπά να σιάξουμε τα βάγια» (λέγεται τ’ απόγεμα του Λαζάρου) κ.ά. σχετικά, δίνουν και παίρνουν σήμερα.
Στο νοικοκυριό του εφημέριου του χωριού έχουν έλθει τα βάγια από νωρίς το Σάββατο του Λαζάρου και απόψε Σαββατόβραδο ετοιμάζει η συντροφιά τους σταυρούς, τα βάγια και τα τοποθετεί στο μεγάλο πανιέρι της Εκκλησίας. Τα ωραία πολυσύνθετα κατασκευάσματα από λευκά φύλλα Βαΐων που προορίζονται για τους πολυελαίους και άλλα μέρη της Εκκλησίας, τοποθετούνται πάνω για να τα βάλει πρωί πρωί ο παπάς στις θέσεις των. Τα άλλα προορίζονται για τον κόσμο.
Τα σχέδια των σωστά κομψοτεχνήματα, όμορφα, περίτεχνα. Μοιράζονται στα χωριά από τον εφημέριο στο τέλος της θείας Λειτουργίας.
Ο κάθε πιστός, τοποθετεί το βαγί στο πέτο του εμφανώς και φτάνει στο σπίτι. Με την είσοδό του, κρατά μπρος το βαγί και λέει: «Οξω, ψύλλοι και κοργιοί, μέσα μπαίνει το βαγί…» (τρεις φορές) κι ύστερα το τοποθετεί στα εικονίσματα του σπιτιού.
Στο τραπέζι της Κυριακής τω Βαγιώ, καλό είναι να υπάρχει ψάρι. Το λέει και η παραδοσιακή μαγειρική μας:
«Βάγια, βάγια τω βαγιώ,
τρώνε ψάρι και κολιό,
κι ως την άλλη Κυριακή,
του καλιτσουνιού τ’ αυτί!».
Οταν πίνουμε το κρασί μας, ευχόμαστε στη συντροφιά μας: «Και στην Αγία Ανάσταση με καλό!», «και τη Λαμπρή με υγεία»…, κ.ά.
Τα σχολεία έχουν κλείσει από προθές. Τα “δασκαλάκια” απερίσπαστα τώρα ξεχύνονται στα χωράφια και στα πλάγια, για να συλλέξουν τα ξύλα του ορφανού, όπου την Ανάσταση θα κάψουν τον Ιούδα.
Το βράδυ τω Βαγιώ, αρχίζουν και οι Ακολουθίες του Νυμφίου, από τις οποίες δεν απουσιάζει κανένα στεφάνι του χωριού. Εκκλησιάζονται όλοι και με την απόλυση, το ‘χουν σε καλό τα κορίτσια, να χτυπήσουν “δυο σειστριές καμπάνα για να πάει καλά το μεταξαργιό τους”, ώστε να ετοιμαστούν γρήγορα τα προικιά κι ο γαμπρός… να μην αργήσει!
Το τροπάριο: “Ιδού ο Νυμφίος έρχεται… το σιγοψάλλει όλο το εκκλησίασμα, όπως και το εξαποστειλάριο πριν τους Αίνους “Τον νυμφώνα Σου, βλέπω…”. Ενώ το ιδιόμελο του Α’ ήχου: «Ερχόμενος ο Κύριος προς το εκούσιον πάθος, τοις Αποστόλοις έλεγεν εν τη οδώ Ιδού αναβαίνομεν εις Ιεροσόλυμα και απραδοθήσεται ο Υιός του ανθρώπου, καθώ γέγραπται περί αυτού…», συγκλονίζει με τα νοήματα, τη σοφία και το θαυμάσιο μέλος του, όλο το εκκλησίασμα, «γιατί δε θέλει γράμματα» για να νιώσεις αυτά τα τροπάρια.
Εδώ, σας αφήνουμε με θερμές ευχές, για Υγεία και κάθε καλό!
Την Μεγαλοβδομάδα, συν Θεώ, τα ξαναλέμε! Γειά Σας!
