Tο θέμα που εξετάζουμε είναι αρκετά μεγάλο για να μπορεί να εξαντληθεί σε ένα δημοσίευμα. Μιλάμε για το φαινόμενο της τουριστικοποίησης, της ραγδαίας δηλ. μετατροπής ενός τόπου σε χώρο τουριστικής εκμετάλλευσης σε βάρος άλλων χρήσεων σημαντικών για τη συνέχιση της ζωής όπως είναι η κατοικία.
1. ΓΙΑΤΙ ΕΔΩ;
Δεν είναι τυχαίο που έχει επιλεγεί η Κρήτη, αλλά και η Ελλάδα συνολικά, ένας τόπος με τσάμπα ήλιο και φτηνή γη, στον παγκόσμιο καταμερισμό της καπιταλιστικής παραγωγής για να εξυπηρετεί τη βιομηχανία του τουρισμού. Είναι ακριβώς ο ίδιος λόγος που το πολυεθνικό κεφάλαιο προτιμά την εγκατάσταση βιομηχανιών σε περιοχές που υπάρχουν φτηνά εργατικά χέρια και φέρετρα και η ρύπανση δεν θα ενοχλήσει τους “πολιτισμένους” λαούς της. Ή ο λόγος που οι πόλεμοι κατά «αυταρχικών καθεστώτων» ξεσπούν όπου υπάρχει πετρέλαιο. Επίσης δεν είναι τυχαίο το ξεπούλημα των αεροδρομίων σημαντικών τουριστικών προορισμών, όπως είναι τα Χανιά και άλλες πόλεις. Η γερμανική Fraport δεν διαχειρίζεται απλά τα αεροδρόμια, αλλά παρεμβαίνει και στον προγραμματισμό της τουριστικής εκμετάλλευσης μέσα από την πολιτική αυξομείωσης των φόρων. Ήδη η Ryanair έχει ακυρώσει όλες τις πτήσεις από και προς τα Χανιά λόγω «αύξησης των δασμών».
Αν ρίξουμε μια ματιά του τι συμβαίνει στα Χανιά αλλά και σε άλλες περιοχές της Κρήτης, θα δούμε ότι έχει γίνει ο τόπος επένδυσης σημαντικών ντόπιων και ξένων κεφαλαίων για την κατασκευή μεγάλων, αλλά και μικρών τουριστικών μονάδων. Πρόσφατα δόθηκε το πράσινο φως για γιγαντιαία τουριστική επένδυση 150 εκ. ευρώ στην Ανατολική Κρήτη.
Στα Χανιά η τουριστικοποίηση έχει ξεκινήσει εδώ και αρκετά χρόνια. Ο τρόπος που έδρασε και δρα στον χώρο δεν είναι διαφορετικός από οποιαδήποτε άλλη δράση που γίνεται με στόχο το ιδιωτικό οικονομικό κέρδος: τους νόμους της αγοράς. Σήμερα αναγκαζόμαστε να θίξουμε αυτό το θέμα γιατί υπάρχει μεγάλο πρόβλημα στην εξεύρεση στέγης. Δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι στην πόλη διεξάγεται ένας ακήρυχτος πόλεμος ανάμεσα στις χρήσεις.
2. AIRBNB VS ΚΑΤΟΙΚΙΑ
Για το κεφάλαιο η επένδυση για κατασκευή κατοικιών θεωρήθηκε μη προσοδοφόρα τουλάχιστον την περίοδο αυτή. Αντίθετα η αντίστοιχη επένδυση στον τουρισμό απέφερε κέρδη.
Ετσι από τη μια η κατακόρυφη πτώση της οικοδομικής δραστηριότητας αλλά και η έλλειψη χώρων, σε συνδυασμό με την αύξηση της τουριστικής κίνησης, έχουν δημιουργήσει ένα εκρηκτικό περιβάλλον, αφού η δυναμική ανάπτυξη του τουρισμού έχει διεισδύσει σε οποιονδήποτε χώρο μπορεί να φιλοξενήσει ανθρώπους. Αυτή η εξέλιξη έχει την τάση να εκτοπίζει τις άλλες χρήσεις που δεν έχουν τέτοια δυναμική. Ετσι καταστήματα αλλά και κατοικίες μετατρέπονται σε τουριστικά καταλύματα.
Σε αυτό βοήθησε η νομοθεσία που ισχύει τελευταία, αφού έδωσε τη δυνατότητα βραχυπρόθεσμης μίσθωσης ακινήτου μέσα από ψηφιακές πλατφόρμες για διάστημα μέχρι 90 ημερών ανά έτος, το λεγόμενο airbnb. Η απαγόρευση καταχώρησης περισσότερων των δύο ακινήτων ανά ΑΦΜ σύμφωνα με τον νόμο, δεν μειώνει το πρόβλημα, αφού στην Ελλάδα έχει μεγάλο ποσοστό η μικροϊδιοκτησία. Προφανώς και δεν ευθύνονται οι ιδιοκτήτες που έχουν επιλέξει αυτές τις λύσεις, αν σκεφτούμε ότι ο καθένας προσπαθεί μέσα στην κρίση να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του.
Το φαινόμενο airbnb δημιούργησε κατακόρυφη αύξηση των τιμών για την ενοικίαση κατοικιών, λόγω της σύγκρισής τους με τις τιμές που θα μπορούσαν να έχουν οι κατοικίες ως τουριστικά καταλύματα.
Για τον ίδιο λόγο παρατηρείται αύξηση των εξώσεων παλαιών ενοικιαστών σε περιοχές που παρατηρείται αντίστοιχη τουριστική αύξηση.
Στα Χανιά πολλοί είναι αυτοί που έψαχναν για μήνες κατοικία για να ενοικιάσουν και να μπορέσουν να εργασθούν, αλλά έφυγαν, ή αναγκάστηκαν να δώσουν μεγάλα ενοίκια. Και είναι δάσκαλοι, καθηγητές, γιατροί, φοιτητές. Καταλαβαίνουμε τι θα συμβεί σε μία πόλη που θα έχει τουρίστες, αλλά όχι δασκάλους και γιατρούς;
Στην παλιά πόλη των Χανίων που είναι ο πρώτος τουριστικός προορισμός, το φαινόμενο είναι έντονο, γιατί από τη μια οι κάτοικοί της δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να επισκευάσουν τις κατοικίες τους (συνήθως είναι παλιές και χρήζουν συντήρησης) και από την άλλη δέχονται πιέσεις (όντας σε εχθρικό περιβάλλον) για την πώλησή και μετατροπή τους σε τουριστικά καταλύματα.
3. ΤΙ ΚΑΝΕΙ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ;
Το κράτος έχει μεγάλη ευθύνη για την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί. Θα μπορούσε να υπάρχει ποσόστωση ανά πόλη ή γειτονιά, για βραχυπρόθεσμη τουριστική εκμετάλλευση, η οποία θα εξασφάλιζε μια αναγκαία κρίσιμη μάζα προς μακρά ενοικίαση από κατοίκους. Επίσης θα μπορούσε να υπάρχει επιδότηση των κατοικιών που είναι διατηρητέες ή βρίσκονται σε ιστορικά διατηρητέα σύνολα για την επισκευή τους, όπως σήμερα υπάρχει επιδότηση μέσω ΕΣΠΑ για τη δημιουργία τουριστικών καταλυμάτων.
Το κράτος όμως είναι απλός θεατής, αφού θεωρεί ότι δεν είναι υποχρεωμένο να καθορίσει τι είναι λογικό και δίκαιο, καθώς αυτό το καθορίζουν οι αγορές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα για την Παλιά Πόλη Χανίων είναι η μη θεσμοθέτηση της μελέτης Ρωμανού-Καλλιγά που έβαζε κατά κάποιο τρόπο σε τάξη τις χρήσεις. Καθόριζε τομείς αμιγούς και γενικής κατοικίας, προστάτευε δηλ. την κατοικία, από την ανεξέλεγκτη τουριστικοποίηση και τις συναφείς χρήσεις.
Εχω ξεχάσει πόσες φορές έχει επικαιροποιηθεί και πόσες φορές έχει καταστρατηγηθεί από το δημοτικό συμβούλιο Χανίων για την άδεια λειτουργίας «κατ’ εξαίρεση» ξένων με την κατοικία χρήσεων.
4. ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΛΛΟΥ;
Το φαινόμενο airbnb έχει βέβαια παρατηρηθεί και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης πριν τα Χανιά και την Κρήτη, όπως το Βερολίνο, η Βαρκελώνη, η Βενετία. Παρατηρούμε λοιπόν κυρίως λόγω της αντίδρασης των κατοίκων, όταν ό κόμπος φτάνει στο χτένι, τη λήψη μέτρων κατά της βραχύχρονης ενοικίασης.
Στη Βαρκελώνη η δήμαρχος απαγόρευσε την ανέγερση νέων ξενοδοχείων και πάγωσε την έκδοση νέων αδειών λειτουργίας τουριστικών διαμερισμάτων. Στη Βενετία ο Δήμος αποφάσισε την απαγόρευση ανέγερσης νέων τουριστικών καταλυμάτων στο ιστορικό κέντρο. Στη Πάλμα ντε Μαγιόρκα η τοπική κυβέρνηση αποφάσισε την απαγόρευση της τουριστικής ενοικίασης σπιτιών και διαμερισμάτων, αλλά όχι μονοκατοικιών μετά την αντίδραση των μονίμων κατοίκων που βγήκαν στους δρόμους διαμαρτυρόμενοι ότι δεν μπορούν να καλύψουν το κόστος ενοικίασης ακινήτων, που τα τελευταία χρόνια αυξήθηκε 40%.
Παρατηρούμε λοιπόν κάποια πυροσβεστικά μέτρα των μηχανισμών του κράτους σε πόλεις που έχουν ήδη ζήσει το πρόβλημα, όταν όμως πλέον η έντονη τουριστικοποίηση επιδρά στις ίδιες τις λειτουργίες της πόλης, όταν οι κάτοικοι αναγκάζονται να μετακομίζουν σε άλλες πόλεις, όταν διαταράσσεται η ίδια καπιταλιστική παραγωγική διαδικασία, όταν η έντονη τουριστικοποίηση δυναμιτίζει τα θεμέλια του ίδιου του τουρισμού.
Αλήθεια ποιος τουρίστας θα ήθελε να πάει σε μια νεκρή πόλη; Είναι άλλο ένα παράδειγμα του μύθου, ότι ο καπιταλισμός αυτορυθμίζεται από ένα αόρατο χέρι μέσω του ανταγωνισμού, αφού η τάση για απεριόριστη απαλλοτρίωση όλο και περισσότερων παραγωγικών πηγών, οδηγεί τη βιόσφαιρα και την κοινωνία σε αταξία, αποδιοργάνωση και τελικά σε αδιέξοδο.
Το ερώτημα είναι εμείς τι κάνουμε;
Η απάντηση είναι ότι η επέκταση της εκμετάλλευσης από τις τουριστικές χρήσεις εξαρτάται από τον βαθμό αντίστασης των πολιτών στις αγοραίες χρήσεις και η υπεράσπιση της κατοικίας ως ένα αγαθό που θα πρέπει να έχουν πρόσβαση όλοι οι άνθρωποι.
