Η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης αποτελεί σήμερα μια ευημερούσα βιομηχανία η οποία συμβάλλει στη δημιουργία περίπου του μισού ακαθάριστου περιφερειακού προϊόντος του νησιού προσφέροντας εργασία σε μεγάλο αριθμό κατοίκων της Κρήτης. Όμως όπως φάνηκε τα τελευταία 2-3 χρόνια η ευημερούσα αυτή βιομηχανία είναι ευάλωτη σε ακραία συμβάντα όπως η πανδημία COVID-19. Η μεγάλη πλειοψηφία των επιστημόνων σήμερα αποδέχεται ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική απειλή στο πλανήτη ενώ οι προσπάθειες της παγκόσμιας κοινότητας – συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας – εστιάζονται στη λήψη μέτρων αφ’ ενός για την άμβλυνση της και αφ’ ετέρου για τη προσαρμογή μας σ’ αυτή. Όπως αναφέρει ο καθηγητής του πανεπιστημίου της Οξφόρδης Toby Ord η κλιματική αλλαγή, ο πυρηνικός πόλεμος, οι φυσικές και κατασκευασμένες πανδημίες αλλά και η μη ελεγχόμενη τεχνητή νοημοσύνη αποτελούν τις κύριες ανθρωπογενείς υπαρξιακές απειλές για το μέλλον της ανθρωπότητας (1).
Σκοπός του σύντομου κειμένου που ακολουθεί είναι η διερεύνηση της αλληλεπίδρασης της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης και της κλιματικής αλλαγής.
Η κλιματική αλλαγή
Η διακυβερνητική επιτροπή για τη κλιματική αλλαγή του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) αναφέρει ότι είναι η πρώτη φορά στην ιστορία κατά την οποία οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες έχουν βαθιά επίπτωση στο κλίμα του πλανήτη (2). Η επιτροπή έχει δηλώσει ότι η παρατηρούμενη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης από τα μέσα του 20ου αιώνα είναι “πολύ πιθανόν” να οφείλεται στην αύξηση της συγκέντρωσης θερμοκηπιακών αερίων στην ατμόσφαιρα. Η επιτροπή αυτή προβλέπει επίσης ότι είναι “πολύ πιθανόν” μέχρι τα τέλη του 21ου αιώνα η μέση παγκόσμια θερμοκρασία στην επιφάνεια της γης να αυξηθεί κατά 1.8-4 οC. Στη περίπτωση αυτή όπως αναφέρει ο διακεκριμένος στοχαστής Jeremy Rifkin είναι “πολύ πιθανόν” μέχρι τα τέλη του 21ου αιώνα να έχει εξαφανιστεί το 50% των ειδών στο πλανήτη σηματοδοτώντας την έκτη μεγάλη εξαφάνιση των ειδών η οποία σε αντίθεση με τις προηγούμενες πέντε θα οφείλεται σε ανθρωπογενείς παρεμβάσεις (3). Η κλιματική αλλαγή έχει οδυνηρές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις στις ανεπτυγμένες, αναπτυσσόμενες και φτωχές χώρες. Όλες οι χώρες θα πληγούν περισσότερο ή λιγότερο από τη κλιματική αλλαγή συμπεριλαμβανομένων και των περιοχών με έντονη τουριστική ανάπτυξη όπως η Κρήτη.
Πίνακας 1. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη Κρήτη
1. Ακραία υψηλές θερμοκρασίες σε συνδυασμό με αυξημένη υγρασία
2. Συχνά κύματα καύσωνα
3. Ξηρασία
4. Έντονες πλημμυρικές βροχοπτώσεις
5. Αύξηση της στάθμης της θάλασσας
6. Ακραία κλιματικά φαινόμενα
7. Απώλεια βιοποικιλότητας
8. Μείωση υδάτινων πόρων
9. Ερημοποίηση των εδαφών.
Η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης
Η Κρήτη αποτελεί ένα δημοφιλή και ανερχόμενο τουριστικά προορισμό στη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Σήμερα είναι αποδεκτό ότι έχουν αρχίσει να παρατηρούνται φαινόμενα υπερτουρισμού στο νησί ενώ οι υπάρχουσες υποδομές δυσκολεύονται να καλύψουν επαρκώς τις απαιτήσεις ενός αυξανόμενου αριθμού επισκεπτών. Η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης είναι κατά κύριο λόγο συγκεντρωμένη στις παράκτιες περιοχές (οι οποίες είναι πιο ευάλωτες στη κλιματική αλλαγή) ενώ ο μεγαλύτερος αριθμός των επισκεπτών της Κρήτης μετακινείται με αεροπλάνα συνήθως από σχετικά μεγάλες αποστάσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι το κλιματικό αποτύπωμα κατά τις αεροπορικές μετακινήσεις μεγάλων αποστάσεων είναι πολύ μεγάλο. Σύμφωνα με την υπηρεσία περιβάλλοντος του ΟΗΕ η παγκόσμια τουριστική βιομηχανία συμβάλλει κατά περίπου 5% στις παγκόσμιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) ενώ οι εκπομπές CO2 που αντιστοιχούν στις αεροπορικές μετακινήσεις των τουριστών ανέρχονται στο 75% περίπου των συνολικών εκπομπών της τουριστικής βιομηχανίας (4).
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη τουριστική βιομηχανία της Κρήτης
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη τουριστική βιομηχανία της Κρήτης μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σαν:
Α) Άμεσες,
Β) Έμμεσες, και
Γ) Επιπτώσεις στη κινητικότητα των τουριστών λόγω των διεθνών πολιτικών για το μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.
Α) Άμεσες επιπτώσεις
Οι κλιματολογικές συνθήκες σε ένα τουριστικό προορισμό όπως η Κρήτη επηρεάζουν την ελκυστικότητα του. Καθώς η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επηρεάσει το ήπιο σήμερα – και ιδανικό για διακοπές – κλίμα της Κρήτης είναι πολύ πιθανόν να μειωθεί στο μέλλον η πρόθεση των τουριστών να επιλέξουν για τις διακοπές τους τη Κρήτη. Παράλληλα κλιματικές καταστροφές στις χώρες προέλευσης των τουριστών που επισκέπτονται το νησί είναι πιθανόν να μειώσουν το εισόδημα των κατοίκων τους και τη δυνατότητα τους να επισκεφθούν τη Κρήτη.
Β) Έμμεσες επιπτώσεις
Οι έμμεσες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη Κρήτη θα επηρεάσουν δυσμενώς την ελκυστικότητα της σαν τουριστικό προορισμό και τη δυνατότητα της να παρέχει ικανοποιητικές υπηρεσίες στους επισκέπτες. Αυτές περιλαμβάνουν έλλειψη των αναγκαίων υδάτινων πόρων, μείωση της βιοποικιλότητας, διάβρωση των ακτών, ακραίες φυσικές καταστροφές με συνέπεια τη καταστροφή υποδομών του νησιού, αύξηση της στάθμης της θάλασσας κ.α.
Γ) Επιπτώσεις στη κινητικότητα των τουριστών λόγω των διεθνών πολιτικών για το μετριασμό της κλιματικής αλλαγής
Οι διεθνείς πολιτικές για το μετριασμό της κλιματικής αλλαγής στοχεύουν στη μείωση των εκπομπών CO2 στην ατμόσφαιρα όπως συμφωνήθηκε στη παγκόσμια συνδιάσκεψη για το κλίμα το 2015 στο Παρίσι. Στα πλαίσια αυτά είναι πολύ πιθανόν να εισαχθεί κάποιος φόρος για τον άνθρακα στα αεροπορικά ταξίδια μεγάλων αποστάσεων ο οποίος θα τα κάνει πιο ακριβά και θα πλήξει την ανταγωνιστικότητα της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης. Το ίδιο θα συμβεί εάν οι αεροπορικές εταιρείες αποφασίσουν να αντισταθμίσουν τις ανθρακούχες εκπομπές τους σύμφωνα με τους διεθνείς κανονισμούς. Η μαζική αντικατάσταση των σημερινών συμβατικών καυσίμων αεροπλάνων με μη ρυπογόνα καύσιμα (sustainable aviation fuels) δεν είναι εφικτή βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα. Είναι επίσης πολύ πιθανόν να δοθούν κίνητρα από τις κυβερνήσεις για τη μετακίνηση των τουριστών σε κοντινές αποστάσεις με τη χρήση λιγότερο ρυπογόνων μεταφορικών μέσων όπως τα τρένα. Οι πολιτικές αυτές είναι πολύ πιθανόν να έχουν δυσμενείς επιπτώσεις στη τουριστική βιομηχανία της Κρήτης η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις αεροπορικές μετακινήσεις τουριστών από σχετικά μεγάλες αποστάσεις.
Η συμβολή της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης στη κλιματική αλλαγή
Όπως όλες οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες έτσι και η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης συμβάλλει στη κλιματική αλλαγή καθώς σε όλους τους τομείς της εκλύονται ανθρακούχα αέρια στη ατμόσφαιρα (5). Οι εκπομπές CO2 προέρχονται:
Α) Από την άφιξη και αναχώρηση των τουριστών στη Κρήτη με πλοίο και αεροπλάνο,
Β) Κατά τη διαμονή τους στο νησί σε διάφορα καταλύματα, και
Γ) Λόγω των διαφόρων δραστηριοτήτων τους κατά τη παραμονή τους στη Κρήτη όπως μετακινήσεις εντός του νησιού, διατροφή, ψυχαγωγία κ.α.
Ο κύριος όγκος των εκπομπών CO2 της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης, που ανέρχεται σε 75-80% του συνόλου, προέρχεται από την άφιξη και αναχώρηση των επισκεπτών ενώ η συμβολή των άλλων τομέων είναι σημαντικά μικρότερη (5).
Η προσαρμογή της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης στη κλιματική αλλαγή
Συνήθως η μοναδική επιλογή που έχουν οι διάφοροι τουριστικοί προορισμοί, μεταξύ των οποίων και τα νησιά όπως η Κρήτη, για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι η προσαρμογή τους σε αυτή. Η προσαρμογή της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης στη κλιματική αλλαγή είναι αρκετά διαφορετική για τους εμπλεκόμενους σε αυτή. Οι τουρίστες είναι εύκολο να προσαρμοσθούν στη κλιματική αλλαγή καθώς μπορούν να διαλέξουν πιο μέρος θα επισκεφθούν επιλέγοντας ελκυστικές τοποθεσίες χωρίς να έχουν κάποιο κόστος. Οι τουριστικοί οργανισμοί οι οποίοι δεν κατέχουν τουριστικές υποδομές στη Κρήτη (ξενοδοχεία κ.α.) ούτε έχουν επενδύσει σε αυτές (όπως τουριστικά γραφεία, ξένοι tour operators κ.α.) έχουν μέτρια ικανότητα προσαρμογής στη κλιματική αλλαγή. Τη μικρότερη δυνατότητα προσαρμογής στη κλιματική αλλαγή έχουν όσοι κατέχουν τουριστικές υποδομές στη Κρήτη και έχουν πάγια στοιχεία τα οποία δεν μπορούν να μετακινηθούν (ξενοδόχοι και ιδιοκτήτες άλλων τουριστικών καταλυμάτων, κ.α.). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο κύριος όγκος των τουριστικών υποδομών του νησιού έχει αναπτυχθεί σε παράκτιες περιοχές οι οποίες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στη κλιματική αλλαγή λόγω διάβρωσης των ακτών, αύξησης της στάθμης της θάλασσας, ακραίων κλιματικών φαινομένων κ.α.. Οι ιδιοκτήτες των τουριστικών αυτών υποδομών έχουν περιορισμένες δυνατότητες προσαρμογής στη κλιματική αλλαγή και συνεπώς είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε αυτή.
Ο μετριασμός των επιπτώσεων της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτη στη κλιματική αλλαγή
Η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης θα πρέπει να προσπαθήσει να αμβλύνει τις επιπτώσεις της στη κλιματική αλλαγή αφ’ ενός μεν γιατί είναι ευάλωτη σ’ αυτή αφ’ ετέρου δε γιατί θα πρέπει να συμμορφωθεί με το στόχο, που έχει τεθεί από τη χώρα μας και την Ευρωπαϊκή Ένωση, του μηδενισμού των καθαρών εκπομπών άνθρακα στην ατμόσφαιρα μέχρι το έτος 2050. Ο μετριασμός των επιπτώσεων της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης στη κλιματική αλλαγή μπορεί να επιτευχθεί με τη λήψη διαφόρων μέτρων όπως (6):
Α) Χρήση πιο αποδοτικών πλοίων και αεροπλάνων για τη μεταφορά των τουριστών τα οποία θα πρέπει να χρησιμοποιούν μη ανθρακούχα εναλλακτικά καύσιμα,
Β) Χρήση μη ανθρακούχων καυσίμων, ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας στα τουριστικά καταλύματα,
Γ) Προώθηση των μετακινήσεων των τουριστών στη Κρήτη με συλλογικά μέσα μεταφοράς καθώς και τη χρήση ηλεκτρικών οχημάτων,
Δ) Περισσότερη χρήση τοπικών διατροφικών προϊόντων από τους τουρίστες αντί της εισαγωγής τροφίμων από μακρινά μέρη, και
Ε) Ευαισθητοποίηση των επισκεπτών στη Κρήτη για την υιοθέτηση μιας πιο περιβαλλοντικά φιλικής συμπεριφοράς κατά τη παραμονή τους στο νησί.
Επίλογος
Η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης αλληλοεπιδρά και αλληλοεπηρεάζεται από τη κλιματική αλλαγή. Αφ’ ενός μεν συμβάλλει στην επίταση της κλιματικής αλλαγής λόγω των εκπομπών ανθρακούχων αερίων στην ατμόσφαιρα ενώ αφ’ ετέρου υφίσταται τις άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Είναι απαραίτητη η λήψη μέτρων σε διάφορους τομείς της για το μετριασμό της κλιματικής αλλαγής αλλά και η προσαρμογή της σ’ αυτήν που αποτελεί τη μοναδική της επιλογή. Η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης είναι ευάλωτη στη κλιματική αλλαγή ενώ η συγκέντρωση της σε παράκτιες περιοχές του νησιού, οι οποίες είναι λιγότερο ανθεκτικές στη κλιματική κρίση, κάνει πιο δύσκολη και δαπανηρή τη προσαρμογή της σ’ αυτή.
Αναφορές
(1) Τόμπιν Όρντ “ Στο χείλος του Γκρεμού – Υπαρξιακός κίνδυνος και το μέλλον της ανθρωπότητας” Εκδόσεις Μίνωας, Αθήνα, 2022.
(2) IPCC (2007b). Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability. In Parry, M.L., Canziani, O.F., Palutikof, J.P., van der Linden, P.J., Hanson, C.E., (Eds.), Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge: Cambridge University Press.
(3) Jeremy Rifkin, “The Age of Resilience”, St. Martin’s Publishing Group, New York, 2022.
(4) Climate change adaptation and mitigation in the tourism sector: Frameworks, Tools and Practices, United Nations Environment Program, 2008.
(5) Vourdoubas, J. (2020). The tourism industry in the island of Crete, Greece. Is it carbon intensive? Sustainability in Environment, 5(1), 23-36.
(6) Vourdoubas, J. (2019). Mitigation and compensation of CO2 emissions due to international tourism in the island of Crete, Greece, Energy and Environment Research, 9(2), 61-69.
Περισσότερα στοιχεία για την αλληλεπίδραση της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης και της κλιματικής αλλαγής είναι διαθέσιμα στο επιστημονικό άρθρο του γράφοντος με τίτλο “The nexus between climate change and tourism industry in the island of Crete, Greece” το οποίο θα δημοσιευθεί το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα στο διεθνές Αγγλόφωνο επιστημονικό περιοδικό “INTERNATIONAL JOURNAL OF REGIONAL DEVELOPMENT”, Τόμος 9, τεύχος 2.
Φωτό 1. Η διάβρωση των ακτών στις παραλίες της περιοχής Χανιά- Κολυμπάρι αποτελεί μία διαρκή απειλή για τη τουριστική βιομηχανία των Χανίων. Η διάβρωση των ακτών επιτείνεται από την αύξηση της στάθμης της θάλασσας και τα ακραία κλιματικά φαινόμενα. Τα τουριστικά καταλύματα που έχουν αναπτυχθεί στη παράκτια ζώνη της περιοχής αυτής είναι ιδιαίτερα ευάλωτα και δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Φωτό 2. Ακραία κλιματικά φαινόμενα πριν λίγα χρόνια στα Χανιά προκάλεσαν καταστροφές των υποδομών όπως γεφυρών και δρόμων οι οποίες δεν έχουν αποκατασταθεί πλήρως μέχρι σήμερα. Μεταξύ αυτών και η γέφυρα του Κερίτη στη περιοχή του Πλατανιά. Τα ακραία κλιματικά φαινόμενα αναμένεται να γίνουν πιο συχνά στο μέλλον. Οι καταστροφές των υποδομών του νησιού πλήττουν τη τουριστική βιομηχανία της Κρήτης.
Φωτό 3. Η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις αεροπορικές μετακινήσεις των τουριστών οι οποίες έχουν μεγάλο κλιματικό αποτύπωμα. Στα πλαίσια των πολιτικών για την άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής είναι αρκετά πιθανόν να ληφθούν μέτρα για το περιορισμό των μετακινήσεων με αεροπλάνα τα οποία θα πλήξουν τη τουριστική βιομηχανία της Κρήτης.
Φωτό 4. Ο μετριασμός της κλιματικής αλλαγής και η μείωση των ανθρακούχων εκπομπών από τη τουριστική βιομηχανία της Κρήτης κρίνονται επιβεβλημένα. Η πλούσια ηλιοφάνεια της Κρήτης κάνει ιδιαίτερα ελκυστική τη χρήση της ηλιακής ενέργειας για τη παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού σε τουριστικά καταλύματα.
*Ο Γιάννης Στυλ. Βουρδουμπάς είναι Xημικός Mηχανικός ΕΜΠ, M.Sc., Ph.D.
