» Ένας 93χρονος αναστοράται
Σήµερα δηµοσιοποιούµε, τα αναστορήµατα του κ. Γιώργου Καρεφυλάκη σχετικά µε το πώς αποκτήθηκαν, αρκετά µεγάλα τούρκικα µετόχια στα Περβόλια, από τους Κρητικούς που είχαν µεταναστεύσει στην Αµερική, λίγα χρόνια µετά την ηρωική, µα αποτυχηµένη επανάσταση του 1866.
Κατ’ αρχήν, κύριε ∆άσκαλε, θα µου επιτρέψεις να σου διηγηθώ, όσα έχω ακούσει, για το πώς οι Τούρκοι, εξισλαµισµένοι οι πιο πολλοί, απέκτησαν τόση µεγάλη περιουσία.
Αφού ήταν κατακτητές, κι εµείς υπόδουλοι, όπου έβλεπαν κάποιο καλό χωράφι το έπαιρναν µε το ζόρι από τον χριστιανό ιδιοκτήτη του και έτσι δηµιούργησαν µεγάλη περιουσία στον κάµπο των Χανίων που ήταν και το πιο εύφορο µέρος.
Μόνο αν, ο χριστιανός ιδιοκτήτης , «έγραφε» την περιουσία του σε κάποιο µοναστήρι, µπορούσε να την «σώσει», συνέχισε να την καλλιεργεί και να την νέµεται, όµως µετά τον θάνατό του την όριζε το Μοναστήρι.
∆ιαπίστωση καταγραφέα. Γι αυτό τον λόγο, ο κάµπος των Χανίων, είχε και έχει ακόµα αρκετή µοναστηριακή περιουσία, παρά την διανοµή, µετά από συµφωνία Κράτους και Εκκλησίας, σε ακτήµονες γεωργούς και παρά την παραχώρηση από την Εκκλησία µεγάλων εκτάσεων για κοινωφελείς σκοπούς π.χ. ανέγερση του Νοσοκοµείου Χανίων, ανέγερση Σχολείων Μουρνιών, Αγροκηπίου, ΕΠΑΛ Μουρνιών κ.ά.
Τα τούρκικα µετόχια, τα πιο πολλά είχαν συγκεντρωµένη την περιουσία τους σε µια µεγάλη ενιαία έκταση και την κατοικία τους χτισµένη στο πιο βολικό σηµείο, συνήθως σε σχήµα γωνίας, στο ισόγειο να βρίσκονται οι αποθήκες, οι στάβλοι και όλοι οι βοηθητικοί χώροι και πάνω στον «οντά» η κύρια κατοικία. Ολόγυρα δε της κατοικίας υπήρχε ψηλός πέτρινος τοίχος, πολλές φορές δε ο τοίχος περιέβαλλε όλο το µετόχι,αν ήταν ενιαίο.
Η κύρια καλλιέργεια στα κτήµατα των Μετοχιών ήταν η µανταρινοκαλλιέργεια, γι’ αυτό υπήρχε απαραιτήτως και «µαγγανοπήγαδο» και στέρνα για το πότισµά τους. Εξίσου σηµαντική ήταν και η ελαιοκαλλιέργεια και για το λόγο αυτό υπήρχε η «φάµπρικα», το ελαιουργείο. Εργάτες για όλα αυτά, ποιοι άλλοι οι «γκιαούρηδες».
Οι Τούρκοι στην Κρήτη, µετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέµους και την Ενωση της Κρήτης µε την Ελλάδα άρχισαν να ανησυχούν για την τύχη τους και οι πλούσιοι και προνοητικοί άρχισαν να πουλούν τα Μετόχια τους και να φεύγουν στην Τουρκία.
Την ευκαιρία εκµεταλλεύτηκαν οι Κρητικοί που είχαν µεταναστεύσει στην Αµερική, τα προηγούµενα χρόνια και είχαν χρήµατα, µα και τον πόθο για επιστροφή στην ελεύθερη πια Κρήτη.
Παρακάτω, θα σου διηγηθώ, κυρ ∆άσκαλε, πολύ περιληπτικά, όσα άκουγα και όσα έζησα αργότερα για τα τούρκικα µετόχια που αγοράστηκαν από κρητικούς µετανάστες στην Αµερική, πριν την Μικρασιατική Καταστροφή, γιατί µετά απαγορεύτηκαν οι αγοραπωλησίες και ακολούθησε η ανταλλαγή Χριστιανών και Μουσουλµάνων.
1. Μετόχι Γαλαρία, έτσι το άκουγα, έτσι το λέγανε, δεν ξέρω γιατί. Είναι το µετόχι που αγόρασαν τρία αδέλφια από τα Σφακιά. οι Γιαννετάκηδες, ο Παύλος, ο Γιάννης και ο Στέλιος. Το κτιριακό συγκρότηµα του µετοχιού ήταν και είναι ακόµα 300µ. περίπου βόρεια του Σχολείου, εκεί που είναι το σπίτι των Λαγουδάκηδων, η µάνα των οποίων ήταν Γιαννετοπούλα.
Η περιουσία του µετοχιού ήταν πολύ µεγάλη, σε διάφορα σηµεία του χωριού… Γιος του Παύλου, ήταν ο αείµνηστος Στρατής Γιαννετάκης, ∆ασκαλος και Κοινοτάρχης στο χωριό.
2. Το Μετόχι του Κοντουδάκη. Ο Κοντουδάκης ο Γιώργος κατάγονταν από την Ζούρβα, έφυγε σε πολύ µικρή ηλικία, 14 ετών, στην Νότια Αµερική στην Ουρουγουάη. ∆ούλεψε σε διάφορες δουλειές, στάθηκε όµως τυχερός και κέρδισε στο λαχείο ένα µεγάλο ποσό, έστειλε τα χρήµατα στον αδελφό του τον Νικόλα και αγόρασε το Μετόχι από ένα πλούσιο Τούρκο. Ο Κοντουδάκης εξακολούθησε να εργάζεται στην Ν. Αµερική, του έγινε «προξενιό» από ένα ξάδερφό του και πήγε «νύφη» η αδελφή της γυναίκας του η κ. Ελένη. Απέκτησαν δυο παιδιά, τον Μανώλη (Πόκιο) και την Αργυρώ (Τσίτσα) και επέστρεψαν στην Κρήτη το 1932.
Το Μετόχι εξακολουθεί ως τα σήµερα να είναι ενιαίο και ανήκει στους απογόνους του, βρίσκεται δε, για όσους δεν είναι Περβολιανοί, ακριβώς δυτικά του γηπέδου Περιβολίων.
Προσωπικά , ο καταγράφων την αφήγηση, ενθυµείται, την λειτουργία του ελαιοτριβείου του Κοντουδάκη και πιο συγκεκριµένα την µεταφορά του ελαιοκάρπου από τον Γαρίπα. Τις ελιές τότε τις σωριάζαµε σε µια γωνιά του σπιτιού και έρχονταν οι «αλιτριβιδιάρηδες» µια φορά την εβδοµάδα µε την «σούστα» – κάρο και τον «Κανακάρη» – όνοµα µπεγιριού ή την «Λίζα» – όνοµα φοράδας και τα δυο όµορφα άλογα του Κοντουδάκη, σάκκιαζαν και φόρτωναν τις ελιές και τις µετέφεραν στο ελαιοτριβείο, ακόµα, ενθυµείται, λέγοντας τα κάλαντα των Χριστουγέννων, γύρω στο 1960 κατέβαιναν από το Γαρίπα ως το Μετόχι για να τους απογεµίσει , ο «Πόκιος» τα µπιτονάκια λάδι.
3. Το Μετόχι του Καρεφυλάκη. Το Μετόχι του παππού µου. Ο παππούς µου, ο Καρεφυλάκης Μύρων του Φραγκιού από τον Πλάτανο – Μεσόγεια Κισάµου, πήγε µετανάστης στην Αµερική και συγκεκριµένα στην Νέα Υόρκη. Ενώ, σχεδόν, όλοι οι Έλληνες µετανάστες τότε δούλευαν στις «µίνες» – ανθρακωρυχεία, αυτός έπιασε δουλειά σε σταθµό καθαρισµού και ανεφοδιασµού των τρένων µε κάρβουνο. Είχε πολλή δουλειά , έκανε υπερωρίες και έβαλε στην «µπάντα» αρκετά χρήµατα και σε 12 χρόνια γύρισε.
Είχε φύγει παντρεµένος και γύρισε µε τρία παιδιά, τον πατέρα µου τον Θοδωρή, τον Γρηγόρη και τον Γιώργο, ο Χρήστος γεννήθηκε εδώ. ∆υστυχώς ο Γρηγόρης και ο Γιώργος πέθαναν πολύ νέοι..
Με το που επέστρεψε ασχολήθηκε στα Χανιά µε το γενικό εµπόριο, κάτι σαν χοντροµπακάλικο, όµως δεν ήξερε την δουλειά και µάλλον έχανε από την επιχείρηση.
Και µια και ήταν αγρότης, πιο πριν στα Μεσόγεια, αποφάσισε να αγοράσει το συγκεκριµένο Μετόχι.
Θυµάµαι µικρός, µέσα στην Κατοχή και µετά, ο παππούς έκανε τα καλύτερα µανταρίνια στον κάµπο, γιατί περιποιούνταν πολύ τα δέντρα του. Αγόραζε σε πολύ χαµηλή τιµή τα σκουπίδια από τον ∆ήµο Χανίων, τα έφερνε µε κάρα και τα σκορπούσε µέσα στο περβόλι, ο εργάτης του δε ο Σάββας µάζευε τα κονσερβοκούτια και ότι άλλο άχρηστο και τα πετούσε, όλα τα υπόλοιπα ήταν άριστο φυσικό λίπασµα.
Το Μετόχι του παππού µου το έχουµε τώρα εµείς τα εγγόνια του και τα δισέγγονά του.
4. Το Μετόχι των Τζιτζικάληδων στον Κάτω Πύργο. Τα αδέλφια Σήφης και Νικόλας Τζιτζικαλάκης από τον Τζιτζιφέ Αποκορώνου, πήγαν και αυτοί στην Αµερική και δούλεψαν σκληρά στις «µίνες» – ανθρακωρυχεία. Επέστρεψαν και αγόρασαν το συγκεκριµένο µετόχι.
Ο Σήφης έχτισε καινούργια σπίτια και ελαιοτριβείο στο Βαµβακόπουλο, ενώ ο Νικόλας παρέµεινε στον Πύργο και τα παιδιά του ο Γιάννης και ο Κυριάκος, εκσυγχρόνισαν την «φάµπρικα» του Τούρκου σε σύγχρονο ελαιοτριβείο που δούλευε µέχρι και πριν λίγα χρόνια.
5. Το Μετόχι των Σαραβελήδων, Τα αδέλφια Μανώλης και Στέλιος Σαραβελάκης κατάγονταν από τον Αποκόρωνα, µετανάστευσαν στην Αµερική, όπου δούλεψαν, όπως σχεδόν όλοι, σε ανθρακωρυχεία και γιατί ήταν βαριά δουλειά και δεν την ήθελαν πολλοί µα και γιατί είχε καλό µεροκάµατο.
Επέστρεψαν , λίγο πριν την Μικρασιατική Καταστροφή και αγόρασαν ένα τούρκικο µετόχι στον Κάτω Πύργο, δίπλα στο ποτάµι, που είχε βέβαια πολλή περιουσία και σε άλλα µέρη του χωριού. Τώρα την περιουσία του Μετοχιού την έχουν τα εγγόνια και τα δισέγγονά τους
6. Το Μετόχι των Τσιγκουνάκηδων. Τα αδέλφια Γιάννης και Μανώλης Τσιγκουνάκης κατάγονταν από τον Τζιτζιφέ Αποκορώνου, µετανάστευσαν
και αυτοί στην Αµερική, εργάστηκαν µε πίστη και φιλότιµο και γυρνώντας επένδυσαν τις οικονοµίες τους αγοράζοντας το τούρκικο µετόχι που στέκει τώρα ερειπωµένο πάνω στον δρόµο 100µ. νότια από την εκκλησιά του Αγίου Γεωργίου στο Καστροχώρι. Η περιουσία του Μετοχιού ανήκει τώρα στους κληρονόµους τους.
Άλλα µικρότερα µετόχια αγοράστηκαν, µεταξύ άλλων, από τα αδέλφια Νικόλα και Μιχάλη Καπενεκάκη καταγόµενα από τα Κεραµειά στον Κάτω Πύργο. Ο Γιάννης Στρατουδάκης και τα αδέλφια του από την ∆ρακώνα Κεραµειών, αγόρασαν, ο µεν Γιάννης στα Περβόλια το Μετόχι του Τσαµπαντόνα (είχαµε µιλήσει για τον εγγονό του ως Τουρκοκρητικό της Σµύρνης) που ήταν πίσω από το σπίτι του εγγονού του, Γιάννη Στρατουδάκη και που σήµερα είναι ερείπιο.
∆ιαπίστωση του καταγραφέα. ∆ιαπιστώνεται ότι όλοι οι αγοραστές των Τούρκικων µετοχιών κατάγονταν από ορεινά χωριά του νοµού Χανίων και κανείς, µα κανείς από τα Περβόλια και σχεδόν όλοι είχαν φύγει µε τα αδέλφια τους
Μια πιθανή ερµηνεία για το γεγονός αυτό, ίσως να είναι ότι οι «Καµπίτες» είχαν συνηθίσει, είχαν βολευτεί µε την υπάρχουσα κατάσταση και δεν τολµούσαν να κάνουν ένα βήµα παραπάνω .
Αντίθετα οι «ορεινοί», οι «ορεσίβιοι» ζούσαν άλλη ζωή, µε λιγότερη σκλαβιά ίσως, αλλά τραχιά και δύσκολη και έκαναν όνειρα για κάτι καλύτερο.
Μετανάστευσαν , αρκετοί στην Αµερική, ήρθαν πολλοί και πολέµησαν για την Πατρίδα στους Βαλκανικούς πολέµους,και ξανάρθαν αργότερα , όταν βόλευε πολιτικά η κατάσταση, νικητές και τροπαιούχοι, αφεντικά στον τόπο τους.
Στην επόµενη κουβέντα µας, µε τον κύριο Γιώργο, θα συζητήσουµε και θα καταγράψουµε τα Τούρκικα Μετόχια, που ως «ανταλλάξιµα» µοιράστηκαν στους κατατρεγµένους Έλληνες των αλησµόνητων Πατρίδων.
*Ο Γεώργιος Μανιαδάκης
είναι συν/χος δάσκαλος.
