Η Ορθοδοξία μαζί με το Ελληνικό Έθνος γιορτάζει στις 30 Ιανουαρίου κάθε χρόνο από το 1100 μ.Χ. τους Τρεις Ιεράρχες και τους θεωρεί προστάτες των Ελληνικών Γραμμάτων και μεγάλους εκκλησιαστικούς πατέρες όλης της χριστιανοσύνης.
Το πνευματικό τους ανάστημα και το ψυχικό τους μεγαλείο οφείλεται σε δύο παράγοντες, στη μόρφωση και στο ήθος. Τα πρώτα στοιχεία στη μόρφωση και στο ήθος έλαβαν οι Τρεις Ιεράρχες από το οικογενειακό τους περιβάλλον και μάλιστα από τις μητέρες τους. Κατόπιν σπούδασαν στα σχολεία της περιοχής τους, στην Καισάρεια της Καππαδοκίας και στην Αντιόχεια της Συρίας. Και στις δύο περιοχές εδιδάσκοντο τα Ελληνικά γράμματα και τη σοφία των αρχαίων Ελλήνων. Ο Μ. Βασίλειος και ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός ήλθαν στην Αθήνα, γιατί τότε ήταν σπουδαίο κέντρο των κλασικών σπουδών. Αντελήφθησαν την αξία των ελληνικών γραμμάτων και εσπούδασαν φιλολογία, φιλοσοφία, ρητορική, νομικά, μαθηματικά, ιατρική και μουσική.
Αργότερον ο Μ. Βασίλειος έγραψε μια μελέτη για τους νέους, πως πρέπει να μελετούν τους κλασικούς συγγραφείς, και εκεί αναφέρει την ωφέλεια από τη μελέτη των Ελλήνων συγγραφέων. Όλα τα διδάγματα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων δεν είναι χρήσιμα, υπάρχουν πολλές αντιλήψεις τις οποίες οφείλουν οι νέοι να περιφρονούν, όπως η αντίληψη της θεάς ειμαρμένης που αφαιρεί την προσωπική ελευθερία από τη ζωή των ανθρώπων. Οι νέοι οφείλουν να είναι επιλεκτικοί, διότι πολλά διδάγματα πνευματικά και ηθικά μπορούν να πάρουν από τους κλασικούς συγγραφείς ως ωφέλιμα για την εποχή τους. Οι κλασικοί συγγραφείς θεωρούν τη γνώση και την κοινωνική οργάνωση απαραίτητα αγαθά στην πρόοδο και ευδαιμονία των ανθρώπων. Γι’ αυτό μέχρι σήμερα ισχύουν και είναι χρήσιμα στους νέους πνευματικά και ηθικά διδάγματα των κλασικών και ιδιαίτερα του Αριστοτέλη (Ηθικά Νικομάχεια).
Η μόρφωση των Τριών Ιεραρχών δεν έμεινε ατομικό κτήμα στον καθένα τους, αλλά χρησιμοποιήθηκε για να ερμηνεύσουν τις χριστιανικές αλήθειες, να διατυπώσουν τα δόγματα στις Οικουμενικές Συνόδους και να καταπολεμήσουν τις διάφορες αιρέσεις.
ΤΟ ΗΘΟΣ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ
Οι Τρεις Ιεράρχες είχαν πρότυπο στη ζωή τους τον θεάνθρωπο Ιησού και είχαν Βαθιά πίστη στο πρόσωπό Του και στη διδασκαλία Του. Έβλεπαν τον άνθρωπο, “κατ’ εικόνα” πνευματική του Θεού, και επεδίωξαν πρώτα οι ίδιοι για τον εαυτό τους και μετά να διδάξουν στους άλλους την εσωτερική καλλιέργεια και μόρφωση του ανθρώπου με την πίστη, την αγάπη και την ειρήνη του θεού. Η ψυχική αυτή μόρφωση του ανθρώπου πραγματοποιείται, λέγει, ο I. Χρυσόστομος με τη μελέτη της Αγίας Γραφής και με την προσευχή. Ο πιστός χριστιανός οφείλει: να γνωρίζει τις χριστιανικές αλήθειες αλλά και να προσεύχεται. Η προσευχή κάνει τον άνθρωπο ταπεινό. Βλέπει τις αδυναμίες του και το μεγαλείο του θεού, και ζητεί τη θεϊκή Βοήθεια.
Η μελέτη λοιπόν της Αγίας Γραφής μαζί με την προσευχή δημιουργούν το ήθος, δηλαδή ένα χαρακτήρα ισχυρό, σταθερό, αγωνιστικό να κάνει πάντα εκείνο, το οποίο θέλει το θέλημα του θεού.
Οι ισχυροί αυτοί χαρακτήρες των Τριών Ιεραρχών φάνηκαν πρώτα στο κοινωνικό και φιλανθρωπικό τους έργο, που έδειξαν την αγάπη τους στη φτώχεια και στον πόνο των συνανθρώπων τους.
Προπαντός όμως, φάνηκαν στους αγώνες τους να καταπολεμήσουν τις αιρέσεις και να αντιμετωπίσουν την εχθρότητα και τα σκληρά μέτρα της πολιτικής εξουσίας.
Οι Τρείς Ιεράρχες συνδυάσανε αρμονικά τη σοφία με την ευσέβεια – τη γνώση με την αγάπη. Ο συνδυασμός αυτός εδημιούργησε το πνευματικό τους ανάστημα και το ψυχικό τους μεγαλείο.
Γι’ αυτό μέχρι σήμερα προβάλλονται στη μαθητιώσα νεολαία, ως πρότυπα φιλομάθειας, επιστημονικής εργατικότητας, αγάπης και αφοσιώσεως στο θέλημα του Θεού, για να δημιουργήσει κάθε νέος την προσωπικότητα του Χριστιανού ανθρώπου και να αποκτήσει την αληθινή πρόοδο της ζωής.
*Ο Γεώργιος Παπατζανάκης είναι δρ Θεολογίας
