Bιότοπος – περιγραφή
H επιστημονική του ονομασία είναι Trigonella foenum-graecum L. (Τριγωνέλλα η ελληνική χλόη – γραικόχορτος). Υπάρχουν πολλές ποικιλίες που φτάνουν τον αριθμό 11 του γένους τριγωνίσκος ή τριγωνέλλα και αυτοφύονται στην Ελλάδα. Στη χώρα μας το συναντούμε (ιδιαίτερα σε Κεφαλληνία, Μεσσηνία και Κρήτη) με τις ονομασίες Τήλι, Τηντελίδα, Ντηλιλίνα, Ντοντιλίνα, Στροφύλι, Μοσχοσίταρο, Τσιμένι.
Είναι ετήσιο φυτό και το ύψος του κυμαίνεται από 10 έως 50 εκατοστά. Τα φύλλα είναι τρίφυλλα, οδοντωτά, με 1-2 άνθη στις μασχάλες των ανώτερων φύλλων, 8-15 χιλιοστά, λευκοκιτρινωπά ή λευκά ξεπλυμένα με πορφυρό χρώμα στη βάση τους. Τα άνθη είναι ερμαφρόδιτα και επικονιάζονται από τα έντομα. Οι τρυφεροί του βλαστοί είναι μυρωδάτοι και τρώγονται. Η ποικιλία νυχάκι ή τσιμένι καλλιεργείται στις περιοχές του Λαυρίου και της Μακεδονίας σε μικρές εκτάσεις και χρησιμοποιείται στην επεξεργασία του παστρουμά. Η ονομασία μοσχοσίταρο προέρχεται από τους σπόρους του φυτού, το αλεύρι των οποίων αν ανακατευθεί με αυτό του σταριού δίνει στο ψωμί μια γλυκιά νοστιμιά. Παγκόσμια είχε γίνει γνωστό ως Ελληνικός σανός γιατί το καλλιεργούσαμε από παλιά σαν κτηνοτροφική τροφή.
Ιστορικά στοιχεία
Βότανο γνωστό από την αρχαιότητα, το οποίο ο Ιπποκράτης είχε σε μεγάλη υπόληψη. Έχουν βρεθεί σπόροι Τριγωνέλλας στο Ιράκ που χρονολογούνται από το 4.000π.Χ. Αναφέρεται σε Εμπερικούς πάπυρους του 1500 π.Χ. σαν χόρτο υποβοηθητικό της γέννας και το καλλιεργούσαν στην αρχαία Συρία από τον 6ο αιώνα π.Χ.
Ο Διοσκορίδης το αναφέρει ως τήλις, βούκερας, βούκερως, αιγόκερας, αιγόκερως και κεραϊτις. Το αναφέρει και ο Θεόφραστος. Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε το τσιμένι σαν μαλακτικό, αντισηπτικό και το αφέψημα του φυτού το έδινε κατά των ασθενειών της μήτρας. Ο Ορειβάσιος και ο Παύλος Αιγινήτης το έδιναν κατά των ηπατικών παθήσεων, σαν αντισηπτικό των εντέρων και σαν αντιφυσώδες.
Ο πάπυρος του Έβερς το αναφέρει ως συστατικό του κύφιως. Οι Άραβες γιατροί (Αβικένας, Ραζής κ.α.) το χρησιμοποιούσαν. Ήταν γνωστό και στην αρχαία Αίγυπτο στην οποία έλεγαν ότι αν τρίβεις το σώμα σου με αυτό το φυτό, η επιδερμίδα σου θα γίνει ωραία, απαλλαγμένη από κάθε ελάττωμα. Οι Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν ως βοήθημα στον τοκετό, γιατί δρα ως διεγερτικό της μήτρας και για να αυξήσουν την έκκριση του γάλακτος. Ακόμη και σήμερα στην Αίγυπτο φτιάχνουν ένα τσάι που το ονομάζουν Χίλμπα που κάνει καλό στις κράμπες στο στομάχι και τις διάρροιες που παθαίνουν οι τουρίστες.
Στην Γαλλία το βότανο εισήχθη από τους Βενέδικτους επί Καρλομάγνου. Στην Κίνα επίσης το βότανο είναι γνωστό με την ονομασία Hu Lu Ba και το χρησιμοποιούν για τον κοιλόπονο. Παράλληλα όμως οι κινέζοι χρησιμοποιούν τους σπόρους του φυτού, τους οποίους θεωρούν αφροδισιακούς (το ίδιο και οι Άραβες), θερμαντικούς για τα νεφρά και τα αναπαραγωγικά όργανα. Για τον λόγο αυτό χρησιμοποιούνται για την θεραπεία της ανδρικής ανικανότητας.
Ο Blum το 1924 ανακοίνωσε στην Ιατρική Εταιρεία του Παρισιού πως τα σπέρματα της τριγωνέλλας μπορούν να αντικαταστήσουν το μουρουνέλαιο που έδιναν στα παιδιά. Ο Leclerc χρησιμοποιούσε το γλισχραματώδες αφέψημα σε γαργαρισμούς κατά των αποστημάτων των αμυγδαλών και σε κλύσματα σε οξείες κολίτιδες και μητρίτιδες, όπως και σε επιδέσμους επί ερυσιπελατώδεων εσχαρών, λεμφαγειίτιδες, φλεγμονές, μώλωπες και εκχυμώσεις.
Blum, Mignot και Leclerc θεωρούσαν σπουδαία την ιδιότητα του βοτάνου κατά του σακχαρώδους διαβήτη. Σε ελαφρές περιπτώσεις η χρήση του βοτάνου εξαφάνιζε το σάκχαρο από τα ούρα των ασθενών.
Εκτός από τις θεραπευτικές ιδιότητες, οι σπόροι του φυτού, δίνουν άλευρο με μεγάλη θρεπτική αξία, πολύ δε περισσότερο γιατί περιέχουν λιπαρές ουσίες, υδατάνθρακες και γλίσχρασμα. Για τον λόγο αυτό στην Τύνιδα, όταν θέλανε να παχύνουν τις νύφες πριν τον γάμο τους, τις έβαζαν και έτρωγαν το άλευρο ψημένο με λάδι ή έπιναν το έγχυμα των σπερμάτων. Σε Ελλάδα, Μικρά Ασία, Κωνσταντινούπολη, Αίγυπτο και Αραβικές χώρες, αρωμάτιζαν τον παστρουμά, αλευρώνοντάς τον με παχύ στρώμα μοσχοσίταρου. Σε Αίγυπτο και Τουρκία έκαναν τηγανίτες με αλεύρι τριγωνέλλας και βέβαια το ίδιο έγινε και στην Ελλάδα κατά το διάστημα της εχθρικής κατοχής (1941-44).
Συστατικά – χαρακτήρας
Τα σπέρματα του φυτού, αναδίδουν μία ευχάριστη οσμή ανάλογη με του Μελίλωτου. Η γεύση τους είναι γλισχραματώδης και μοιάζει με την γεύση του μπιζελιού.
Η χαρακτηριστική οσμή στα σπέρματα του φυτού αποδίδεται στο κύριο δραστικό συστατικό που ονομάζεται κουμαρίνη. Οι σπόροι της τριγωνέλλας είναι πλούσια πηγή του πολυσακχαρίτη γαλακτομαννάνη (30%) Περιέχει ακόμη φλαβονοειδή (βήτα καροτίνη, κουμαρίνη, διοσγενίνη, καμφερόλη, λουτεολίνη, π-κουμαρικό οξύ, κερσετίνη, ρουτίνη, βιτεξίνη) σαπωνίνη (γλυκωσίδη), τριγωνελλίνη, χολήνινη, λεκιθίνες, ένα πτητικό έλαιο με δυνατή μυρουδιά τράγου, 6% πυκνόρρευστο έλαιο, 27% πρωτεΐνες, τανίνη, βήτα-σιτοστερόλη και βιταμίνες Α, Β και C.
Το σύγχρονο επιστημονικό ενδιαφέρον για την Τριγωνέλλα εστιάζεται στην παρουσία στο φυτό του αλκαλοειδούς τριγωνελλίνη το οποίο αποδείχθηκε σημαντικό στη θεραπεία του καρκίνου και στις άλλες σαπωνώδεις ουσίες που χρησιμεύουν σε φαρμακευτικά προϊόντα για την υγιεινή του στόματος. Οι διατροφικές ουσίες που περιλαμβάνονται στους σπόρους είναι αμινοξέα, ασβέστιο, απαραίτητα λιπαρά οξέα , φολικό οξύ , σίδηρος, μαγνήσιο, μαγγάνιο, φώσφορος, κάλιο, σελήνιο, ψευδάργυρος, βιταμίνη Β1 , βιταμίνη Β2 , βιταμίνη Β3 και βιταμίνη C.
Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούμε τους σπόρους και τα επίγεια τμήματα. Πρέπει όπως να διαλέγουμε το μεγάλο σπέρμα, που πρέπει ακόμη να έχει χρώμα κίτρινο. Το παλιό έχει χρώμα σκούρο ή καστανό.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το βότανο δρα ως αντιχοληστερολαιμικό, αντιφλεγμονώδες, αντινεοπλασματικό, ορεκτικό, καρδιοτονωτικό, αποχρεμπτικό, διουρητικό, υπογλυκαιμικό, μαλακτικό, τονωτικό και γαλακταγωγό. Είναι χρήσιμο για την τοπική θεραπεία και τη μείωση της φλεγμονής σε καταστάσεις όπως τραύματα, δοθιήνες, ερεθισμένες πληγές, συρίγγια και όγκοι. Μπορεί να βοηθήσει στη βρογχίτιδα και με γαργάρες να ανακουφίσει τον λαιμό. Η πικρή του γεύση εξηγεί την χρήση του στις πεπτικές διαταραχές και τη μείωση του σακχάρου του αίματος. Είναι ισχυρό διεγερτικό της παραγωγής γάλακτος στις μητέρες για τις οποίες είναι εντελώς ασφαλές και έχει τη φήμη ότι ενισχύει την ανάπτυξη των μαστών. Χρησιμοποιείται στην ομοιοπαθητική ως καθαρτικό, για την λίπανση του εντέρου, την μείωση του πυρετού, σε φλεγμονές και διαταραχές των πνευμόνων. Επίσης για την μείωση των επιπέδων χοληστερόλης και σακχάρου του αίματος, για την μείωση της βλέννας σε άσθμα και ιγμορίτιδα και για την παραγωγή γάλακτος σε θηλάζουσες μητέρες.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως αφέψημα. Σιγοβράζουμε 1,5 κουταλιά του τσαγιού σπόρους σε ένα φλιτζάνι νερό για 10 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε τρεις φορές την ημέρα. Αν θέλουμε να βελτιώσουμε την πικρή του γεύση μπορούμε να προσθέσουμε Μάραθο ή Γλυκάνισο. Τα αποτελέσματα της χρήσης του βοτάνου εμφανίζονται γρήγορα. Την δεύτερη ή τρίτη ημέρα η όρεξη μεγαλώνει και σε λίγο χρονικό διάστημα οι ασθενείς αισθάνονται καταπληκτική ευφορία.
Σε περιπτώσεις διαταραχών του αναπαραγωγικού και για καταστάσεις που χαρακτηρίζονται από αδυναμία λαμβάνουμε το βότανο υπό μορφή βάμματος πίνοντας 1-2 ml βάμματος 3 φορές την ημέρα.
Προφυλάξεις
Το βότανο δεν προκαλεί σοβαρές παρενέργειες. Μπορεί να εμφανιστούν εντερικές αντιδράσεις (κολικοί ή διάρροιες), όταν όμως ελαττώσουμε τη δόση, η διάρροια υποχωρεί και μπορούμε σταδιακά να επανέλθουμε στις κανονικές δόσεις. Ο σπόρος περιέχει 1% σαπωνίνες. Αν και δηλητηριώδεις, οι σαπωνίνες απορροφώνται ελάχιστα από το ανθρώπινο σώμα ενώ ο βρασμός του βοτάνου εξουδετερώνει μεγάλο μέρος της δραστικότητας τους. Δεν το λαμβάνουμε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
