Κύριε διευθυντά,
επιτρέψτε µου, ως πανεπιστηµιακός δάσκαλος και ερευνητής (που επέστρεψε µετά από µια δεκαετία στη χώρα εν µέσω κρίσης το 2011 για να υπηρετήσει το ελληνικό ∆ηµόσιο Πανεπιστήµιο) αλλά και ως πολίτης, να διατυπώσω εδώ κάποιες σκέψεις για το µεγάλο θέµα της επικείµενης ίδρυσης ιδιωτικών «πανεπιστηµίων» (ο λόγος που υπάρχουν τα εισαγωγικά νοµίζω θα γίνει προφανής στην πορεία του κειµένου).
Κατ’ αρχήν, η ξεκάθαρη παράκαµψη του άρθρου 16 του Συντάγµατος που απαγορεύσει ρητά την ίδρυση ιδιωτικών ΑΕΙ, δηµιουργεί τεράστια ανασφάλεια για το πως η Πολιτεία συµπεριφέρεται απέναντι στα καθορισµένα από το Σύνταγµα δικαιώµατα. Κανονικά, η ξεκάθαρη αντισυνταγµατικότητα του υπό ψήφιση νοµοσχεδίου θα έπρεπε να οδηγήσει στην άµεση απόσυρσή του.
Καθώς όµως το νοµοσχέδιο οδεύει προς ψήφιση, νοµίζω καλό θα ήταν η ελληνική κοινωνία να αναστοχαστεί τα ακόλουθα…
Με την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστηµίων,
η Παιδεία γίνεται εµπόρευµα
ο Φοιτητής γίνεται πελάτης
Τα ιδιωτικά «πανεπιστήµια» µόνο κατ’ όνοµα δε θα είναι κερδοσκοπικά: “µη κερδοσκοπικά” σηµαίνει απλά ότι ο ισολογισµός τους δε θα δείχνει κέρδη – κάτι που µπορεί να επιτευχθεί µε παχυλούς µισθούς στους εν Eλλάδι “ιδιοκτήτες” και τον περίγυρό τους, αλλά και µε την µεταφορά χρηµάτων µέσω “αναθέσεων έργου” στη µητρική εταιρεία εκτός Ελλάδος.
Τα ιδιωτικά «πανεπιστήµια» θα:
προσφέρουν Ακαδηµαϊκή και Επαγγελµατική αναγνώριση σε αµφίβολης ποιότητας σπουδές µε οικονοµικούς όρους
θα έχουν εισακτέους που θα έχουν «επιτύχει» βαθµολογία στις πανελλήνιες εξετάσεις πολύ κατώτερη από τη βάση εισαγωγής στα αντίστοιχα δηµόσια πανεπιστηµιακά τµήµατα: λ.χ., εισαγωγή σε τµήµατα Ιατρικής µε 8000 µόρια αντί για 18000 µόρια.
θα πλήξουν τα ∆ηµόσια Πανεπιστήµια (µέσω απορρόφησης µέρους της κρατικής χρηµατοδότησης)
θα πλήξουν τα δηµόσια και κοινωνικά αγαθά και τη δηµόσια ασφάλεια και υγεία – θα έχουµε, λ.χ., στην κοινωνία µας πληµµυρίδα από αµφιβόλων προσόντων απόφοιτους Ιατρικών και Πολυτεχνικών σχολών
δεν εξυπηρετούν κανέναν σκοπό που δεν µπορεί να επιτύχει το ∆ηµόσιο Πανεπιστήµιο
Την ίδια στιγµή, ενώ:
Υπάρχει σαφής συσχέτιση της Επιστηµονικής Έρευνας µε την Οικονοµική, Κοινωνική, Πολιτιστική Ανάπτυξη, όπως στοιχειοθετείται από:
την καθηµερινή εµπειρία της καθεµιάς και του καθενός από µας
τη διεθνή επιστηµονική βιβλιογραφία (λ.χ., τη σχετική µε την “Κοινωνία και την Οικονοµία της Γνώσης”, την “Οικονοµία των Επιστηµών”, κοκ)
Με την πάροδο του χρόνου, η θετική συσχέτιση µεταξύ των δαπανών για επιστηµονική έρευνα και του επιπέδου οικονοµικής/κοινωνικής ανάπτυξης τείνει να ενισχύεται
Η Έρευνα είναι εκ των βασικών αν όχι η βασικότερη αποστολή ενός Πανεπιστηµίου…
…η ευρωπαϊκή εµπειρία και τα σχετικά στοιχεία δείχνουν ότι στα ιδιωτικά “πανεπιστήµια” (στα οποία σπουδάζει µόνο το 9% περίπου των φοιτητών της ΕΕ):
(α) δεν διεξάγεται έρευνα παρά σε ένα ελάχιστο ποσοστό σε σχέση µε τα δηµόσια,
(β) ακόµα και σε αυτά που διεξάγεται, χρηµατοδοτείται κατά κύριο λόγο από δηµόσιες πηγές
…ενώ στην Ελλάδα οι αµιγώς κερδοσκοπικές ιδιωτικές επιχειρήσεις δεν επενδύουν στην έρευνα, άρα είναι οξύµωρο να περιµένουµε ότι ιδιωτικά κεφάλαια θα διατεθούν σε ιδιωτικά πανεπιστήµια που θα διεξάγουν έρευνα υψηλού επιπέδου.
Ταυτόχρονα, ακόµα κι όταν τα ιδιωτικά ΑΕΙ κάνουν όντως έρευνα, τίθενται ευλόγως τα ακόλουθα ερωτήµατα, στα οποία οι απαντήσεις µε βάση τη διεθνή εµπειρία δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικές:
Είναι η έρευνα που γίνεται στα ιδιωτικά ΑΕΙ όντως χρήσιµη στην κοινωνία;
Είναι ελεύθερη;
Από τι προτεραιότητες καθοδηγείται;
Ποιους ωφελεί;
Τα ελληνικά ∆ηµόσια ΑΕΙ, εδώ και µια δεκαετία σε συνθήκες απίστευτης κρατικής υποχρηµατοδότησης, µε µειώσεις προϋπολογισµών που σε κάποια φτάνει ακόµα και το 80% του προ της κρίσης (µη επαρκούς ακόµα και τότε) επιπέδου τους, πρωτοπορούν και παράγουν υψηλότατου επιπέδου ερευνητικό έργο. Αυτό δεν σηµαίνει ότι υπάρχουν σηµαντικότατες στρεβλώσεις:
∆εν υπάρχει ξεκάθαρο εθνικό σχέδιο για την έρευνα [ποιος φταίει για αυτό;]
Ανεπαρκής κρατική χρηµατοδότηση [ποιος φταίει για αυτό;]
Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει χωρίς στόχευση και σχέδιο “κυνήγι” ευρωπαϊκών και άλλων ερευνητικών χρηµατοδοτήσεων, ακόµα και “έρευνα µε κύριο σκοπό το επιµίσθιο” [αλήθεια, ποιος φταίει για αυτό;]
τα αποτελέσµατα της έρευνας είναι χωρίς κοινωνικό µέρισµα [βλέπε “Στρέβλωση #1” για αναλογισµό για το ποιος φταίει για αυτό…]
Με κατάλληλη στήριξη και αναστροφή της υπάρχουσας κατάστασης υποχρηµατοδότησης, τα ∆ηµόσια ΑΕΙ µπορούν να πετύχουν:
προσέλκυση αλλοδαπών φοιτητών αλλά και ερευνητών
ανάσχεση του εκπατρισµού των νέων µας και της εκροής ανθρώπινου κεφαλαίου
Επαναπατρισµό ακαδηµαϊκών και επιστηµόνων και των ερευνητών µας
Έρευνα και καινοτοµία για την κοινωνία µας και τις ανάγκες της, εκδηµοκρατισµό της Έρευνας και διάχυση των αποτελεσµάτων της στην κοινωνία
Στο αµέσως επόµενο διάστηµα, η ∆εξαµενή Σκέψης για την Έρευνα του ΣΥΡΙΖΑ, στην οποία συµµετέχω και η οποία πρόσφατα εξέδωσε ανακοίνωση για το θέµα, θα προτείνει συγκεκριµένα µέτρα για την επίτευξη των παραπάνω.
Στο µεταξύ, ίσως θα έπρεπε όλοι µας να αναλογιστούµε το ακόλουθο ερώτηµα:
Επιστηµονική Έρευνα και Τριτοβάθµια Εκπαίδευση από ποιους για ποιους;
Από Παρόχους Υπηρεσιών σε Πελάτες µε χρήµατα;
…ή από ∆ηµόσιους Λειτουργούς που να τιµούν το λειτούργηµά τους;
Το Σύνταγµα λέει «το 2», αλλά η απάντηση είναι εν τέλει της Κοινωνίας.
Γιώργος Χαλκιαδάκης (www.intelligence.tuc.gr/~gehalk) , καθηγητής (Α’ Βαθµίδας) στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Πολυτεχνείου Κρήτης,
και µέλος της ∆εξαµενής Σκέψης για την Έρευνα του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ.
1 https://www.metal.ntua.gr/wp-content/uploads/2024/01/peri_idrisis_idiwtikwn-aei_23-1-2024.pdf
2 José Manuel Pastor & Lorenzo Serrano, 2016. «The determinants of the research output of universities: specialization, quality and inefficiencies,» Scientometrics, Springer;Akadémiai Kiadó, vol. 109(2), pages 1255-1281, November.
3 όπως γίνεται όντως λχ στις ΗΠΑ, όπου όµως τα διεθνούς φήµης και κύρους ιδιωτικά ΑΕΙ δηµιουργήθηκαν για συγκεκριµένους ιστορικούς-κοινωνικούς λόγους ως τέτοια εδώ και αιώνες και έχουν όντως έναν µή κερδοσκοπικό χαρακτήρα (ενώ και πάλι η έρευνά τους χρηµατοδοτείται σε πολύ µεγάλο βαθµό από δηµόσιους πόρους)
4 McGee, K., Barragán, J. (26/7/2023). Texas A&M suspended professor accused of criticizing Lt. Gov. Dan Patrick in lecture. The Texas Tribune. https://www.texastribune.org/2023/07/25/texas-a-m-professor-opioids-dan-patrick ; Hohenlohe, D.z. (2021). Private Higher Education and Academic Freedom. In: Seckelmann, M., Violini, L., Fraenkel-Haeberle, C., Ragone, G. (eds) Academic Freedom Under Pressure?. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-77524-7_13 ; Foundation for Individual Rights and Expression (2024). Private Universities. FIRE. https://www.thefire.org/research-learn/private-universities
5 Μέσος όρος δαπάνης ανά φοιτητή: ΕΕ -> 11700 ευρώ, Ελλάδα-> 2360 ευρώ. Μέσος όρος φοιτητών ανά Καθηγητή ΑΕΙ: ΕΕ -> 13, Ελλάδα-> 47, Έρευνα : 1.47 % ΑΕΠ στην Ελλάδα vs 2.5% ΑΕΠ ΕΕ . πηγές: https://www.esos.gr/sites/default/files/articles-2023/kepy_data_brief_2024.1_.pdf , https://www.ekt.gr/en/news/29848
6 https://www.syriza.gr/article/id/155884/Anakoinwsh-toy-Think-Tank-Ereynas-toy-SYRIZA-Proodeytikh-Symmachia-gia-to-nomoschedio-peri-idiwtikwn-panepisthmiwn:-Panepisthmia-chwris-ereyna.html
