Τροχαία δυστυχήματα: Υπάρχει και ηθικός αυτουργός

Πρὶν ἀπὸ τέσσερα χρόνια (6.5.2014) τὰ Χ.Ν. εἶχαν φιλοξενήσει ἐπιστολή μου μὲ τὸν τίτλο “Κράτος παιδαγωγός(;)”. Ἀφορμὴ γιὰ τὴ σύνταξή της ἦταν διαγραμμίσεις σὲ δρόμους τῆς πόλης μας ἀπὸ κάποια (προφανῶς ἁρμόδια) Ὑπηρεσία. Θὰ ἦταν ὑπερβολικὸ καὶ μάταιο νὰ περιμένω ἀπάντηση. Καὶ οὐτοπία τὸ νὰ ἐλπίζω ὅτι κάτι θὰ ἄλλαζε.
Η ἐρώτηση βέβαια ἡ ὁποία ὑπῆρχε στὸν τίτλο ἦταν ρητορική, καθὼς ἡ ἀπάντηση προέκυπτε ἀβίαστα: “ὄχι, δεν εἶναι παιδαγωγός”. Σὲ ἀντίθεση μὲ αὐτὸ ποὺ πλὴν πολλῶν ἄλλων ὀφείλει νὰ θεωρεῖ ἀποστολή του ἕνα κράτος τὸ ὁποῖο (θέλει νὰ) σέβεται τὸν ἑαυτό του.
Ἀναρωτιέμαι πόσο συχνὰ τὸ σκεφτόμαστε, ὅμως ἡ παιδαγωγία δὲν σχετίζεται μόνο μὲ τοὺς νέους. Ἡ λέξη βέβαια ἔχει ὡς πρῶτο συνθετικὸ τὸ οὐσιαστικὸ παῖς (παιδί), τοῦτο ὅμως δὲν σημαίνει ὅτι “ἀγωγὴ” ἔχει ἀνάγκη νὰ λάβει μόνο τῆς ἡλικίας αὐτῆς ὁ ἄνθρωπος. Στὸ βαθμὸ μάλιστα ποὺ ἡ “ἀγωγὴ” συνδέεται μὲ τὴν ἀπόκτηση γνώσεων, ὑπὸ ὁποιαδήποτε μορφή, δὲν μποροῦμε παρὰ νὰ θυμηθοῦμε τὸν Σόλωνα, ὁ ὁποῖος παραδεχόταν (καὶ δίδασκε) ὅτι “γηράσκει ἀεὶ πολλὰ διδασκόμενος”. Καλὸ εἶναι ἐπίσης νὰ μὴν ξεχνᾶμε αὐτὸ ποὺ ἔλεγε ὁ κορυφαῖος παιδαγωγὸς τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ Ἀδαμ.  Κοραῆς, ὅτι «ἡ παιδεία τῶν νέων δὲν εἶναι ἔργον πλινθουργίας … εἶναι ἔργον ἡμερώσεως, χρηστοηθείας καὶ ἀρετῆς» βάζοντας στὴ θέση τῶν νέων τοὺς κάθε ἡλικίας ἀνθρώπους. Καί, φυσικά, ἡ πρόσκτηση τῶν γνωρισμάτων αὐτῶν δὲν ἐγκλωβίζεται σὲ ἡλικιακὰ ὅρια – τὸ ἀντίθετο.
Ἐπανέρχομαι στὸ θέμα θέλοντας νὰ ἐπισημάνω κάτι ἀκόμη σχετικὸ μὲ τὸ πῶς ἡ Πολιτεία ἀντιλαμβάνεται τὶς ὑποχρεώσεις της καί, κατὰ συνέπεια, πῶς ἀντιμετωπίζει τοὺς πολίτες. Διότι, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν παράλειψή της νὰ ἀναλάβει τὸ ρόλο τοῦ παιδαγωγοῦ, κάνει κάτι ἀκόμη χειρότερο, τὸ ὁποῖο ἀφορᾶ θέμα ποὺ ἔχει γίνει μάστιγα καὶ μαστίγιο γιὰ τὴν ἑλληνικὴ κοινωνία. Δὲν εἶναι ἄλλο ἀπὸ τὰ τροχαῖα δυστυχήματα.
Χιλιάδες εἶναι τὰ θύματα, νεκροὶ καὶ τραυματίες, τοῦ ἀκήρυκτου “πολέμου” τῆς ἀσφάλτου. Ἀπροσδιόριστα τὰ οἰκονομικὰ βάρη καὶ οἱ καταστροφὲς ποὺ ἐπιφέρουν. Πολλὰ ἀπὸ αὐτὰ τὰ δυστυχήματα ἔχουν κατὰ καιροὺς συνταράξει τὸ σύνολο τῆς κοινωνίας. Εἰδικοὶ ἢ περιστασιακοὶ παντογνῶστες καταθέτουν τὶς ἀπόψεις τους ψάχνοντας νὰ βροῦν τὴν αἰτία τῆς χωρὶς ἔλεος καὶ τέλος συμφορᾶς. Συνήθως τὴ βρίσκουν στοὺς ἀκατάλληλους καὶ ἐπικίνδυνους δρόμους, χωρὶς νὰ ἀφήνουν ἀπ’ ἔξω, κατὰ περίπτωση, εἰδικὲς συνθῆκες, ἀπερισκεψία τῶν ὁδηγῶν, βλάβες τῶν ὀχημάτων καὶ διάφορα ἄλλα. Στρέφουν τὰ βέλη τους καὶ κατὰ τῆς Πολιτείας, διότι δὲν φροντίζει νὰ διατηροῦνται σὲ καλὴ κατάσταση οἱ δρόμοι, διότι ἡ ἀστυνόμευση εἶναι ἐλλιπής, διότι οἱ ποινὲς ποὺ ἐπιβάλλονται εἴτε δὲν  ἐφαρμόζονται εἴτε εἶναι  ἀσήμαντες – πολλὰ “διότι” ἀραδιάζονται. Ξεχνοῦν ὅμως (ἢ μήπως δὲν τὸ διακρίνουν;), καὶ ἑπομένως δὲν ἐπισημαίνουν τὸ ὅτι πάνω ἀπ’ ὅλα ἡ Πολιτεία εἶναι ὁ ἠθικὸς αὐτουργὸς γιὰ ὅσα συμβαίνουν στοὺς δρόμους μας.
Τυπικὰ καὶ μὲ βάση τὸν ποινικὸ νόμο ἡ Πολιτεία δὲν μπορεῖ νὰ κατηγορηθεῖ γιὰ ἠθικὴ αὐτουργία: ἠθικὸς αὐτουργὸς χαρακτηρίζεται ἐκεῖνος ποὺ μὲ πρόθεση εἴτε προκαλεῖ σὲ ἄλλον τὴν ἀπόφαση νὰ τελέσει ἄδικη πράξη εἴτε βοηθάει τὸν δράστη κατὰ τὴ διάρκεια αὐτῆς τῆς πράξης. Δὲν πρέπει ὅμως νὰ διαφεύγει τὸ ὅτι ὁ ρόλος τῆς Πολιτείας δὲν εἶναι ἴδιος μὲ τὸ ρόλο κάθε πολίτη χωριστά. Ἁπλώνεται σὲ πολὺ εὐρύτερο πλαίσιο, μέσα στὸ ὁποῖο βρίσκουμε τὴν ἀποστολὴ καὶ τὴν ὑποχρέωσή της νὰ προβαίνει σὲ ἐνέργειες καὶ νὰ παίρνει μέτρα ποὺ κατὰ τὸ δυνατὸν προλαμβάνουν ἢ ἀποτρέπουν πράξεις ἔκνομες, βλαπτικὲς τόσο γιὰ τοὺς “φυσικοὺς αὐτουργοὺς” ὅσο καὶ γιὰ τὸ κοινωνικὸ σύνολο. Οἱ ἐνέργειές της ὅμως χάνουν μεγάλο μέρος ἀπὸ τὴν ὅποια ἀξία τους, σχεδὸν ἀκυρώνονται, ἂν ταυτοχρόνως δὲν ἐναρμονίζονται μὲ τὸ ἔργο παιδαγωγοῦ, ὁ ρόλος τοῦ ὁποίου ἀνήκει πρωτίστως σὲ αὐτήν. Μήπως τοῦτο δὲν ὑποδηλώνει καὶ ἡ ἀπαίτηση τῶν πολιτῶν ἀπὸ τὴν Πολιτεία νὰ φροντίζει, μὲ ὅσα μέσα διαθέτει καὶ μὲ τὸ κάθε βαθμίδας προσωπικὸ ποὺ ὑπηρετεῖ σὲ αὐτήν, νὰ τηροῦνται οἱ νόμοι χωρὶς παρεκκλίσεις καὶ ἐπιλεκτικὲς διακρίσεις; Ἢ ἡ ἀπαίτηση γιὰ ἀπόδοση δικαιοσύνης, ὥστε νὰ ὑπάρχει ἀληθινὴ ἰσονομία καὶ  νὰ περιορίζονται στὸ ἐλάχιστο οἱ παραβάσεις; Γιὰ ὁποιοδήποτε θέμα καὶ φυσικὰ καὶ γιὰ ὅ,τι σχετίζεται μὲ τοὺς κανόνες κυκλοφορίας τῶν ὀχημάτων.
Δὲν εἶναι ἀπαραίτητο νὰ καταφύγουμε σὲ λεπτομέρειες, προκειμένου νὰ στηρίξουμε τὶς θέσεις αὐτές. Γεγονότα καὶ καταστάσεις μὲ καθημερινὴ παρουσία καὶ μὲ μεγάλη συχνότητα “φωνάζουν” ὅτι εἶναι ἀνάγκη ἡ Πολιτεία νὰ προσφέρει στὴν Κοινωνία κάτι ἀκόμη, ποὺ ἀπουσιάζει ἀπὸ τὸ ἔργο της. Διότι δὲν εἶναι ἀρκετὸ τὸ ὅτι θεσπίζει νόμους (προσφάτως ἐξαγγέλθηκαν νέοι, αὐστηρότεροι) ἢ τὸ ὅτι ἔχει ἐντάξει στὸ πρόγραμμα τῶν σχολείων τὴν κυκλοφοριακὴ ἀγωγὴ ἢ τὸ ὅτι φροντίζει γιὰ τὴ βελτίωση τοῦ ὁδικοῦ δικτύου ἤ, ἀκόμη, τὸ ὅτι διενεργεῖ ἐλέγχους μέσω π. χ. τῶν ὀργάνων τῆς Τροχαίας.
Πολλὰ εἶναι ἐκεῖνα ποὺ καταγγέλλουν ἐμμέσως τὰ λάθη καὶ τὶς παραλείψεις της. Ξοδεύονται χρήματα γιὰ κατασκευὴ ἢ βελτίωση δρόμων, ὕστερα ὅμως ἀπὸ λίγο καιρὸ ἀποκαλύπτεται ἡ προχειρότητα μὲ τὴν ὁποία ἔγιναν (διαβρώσεις καὶ καθιζήσεις, ἀποκόλληση ἀσφάλτου, λακκοῦβες κ.λπ.). Προφανῶς, εἴτε δὲν ὑπῆρχε ὁ ἐπιβαλλόμενος ἔλεγχος εἴτε πρόσωπα ἀκατάλληλα ἀνέλαβαν τὰ ἔργα. Ὀργανισμοὶ κοινωφελεῖς ἢ καὶ δημόσιοι μὲ ἔργα τους καταστρέφουν τὰ ὁδοστρώματα χωρὶς νὰ ὑφίστανται συνέπειες (εἶχα ἀναφέρει γιὰ παράδειγμα τὰ προβλήματα ποὺ ἔχει δημιουργήσει ἡ ΔΕΥΑΧ). Τοποθετοῦνται πινακίδες ἐνημερωτικὲς ἢ ρυθμιστικὲς τῆς κυκλοφορίας, χωρὶς νὰ λαμβάνονται ὑπόψη δεδομένα σημαντικά. Π. χ., οἱ σχετικὲς μὲ τὰ ὅρια ταχύτητας, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἀπορία, προκαλοῦν πολλὲς φορὲς θυμηδία γιὰ τὸ περιεχόμενό τους. Ὑποτίθεται, ἐπιπλέον, ὅτι ἁρμόδια ὄργανα ἔχουν ἐπιφορτιστεῖ μὲ ἐλέγχους, ὥστε νὰ τηροῦντα τὰ ὅρια ταχύτητας. Φυσικά, δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ παρακολουθεῖται κάθε ὁδηγός. Ἀναρωτιέμαι ὅμως τί τὸ οὐσιῶδες ἐξυπηρετοῦν οἱ κάμερες ποὺ ἔχουν τοποθετηθεῖ σὲ διάφορα σημεῖα. Γιὰ λίγο μειώνουν τὴν ταχύτητα οἱ ὁδηγοὶ καὶ μόλις προσπεράσουν συνεχίζουν ἀπτόητοι. Ἀναρωτιέμαι ἐπίσης ἂν κάποιος ἁρμόδιος (τῆς Τροχαίας ἢ ἄλλης ὑπηρεσίας) ἀποφάσισε κάποια μέρα νὰ κινηθεῖ στὴν ἐθνικὴ ὁδὸ μὲ ἰδιωτικὸ αὐτοκίνητο καὶ μὲ ταχύτητα στὸ ὅριο ποὺ προβλέπεται ἀπὸ τὶς πινακίδες. Θὰ διαπίστωνε ὅτι δὲν θὰ ὑπῆρχε σχεδὸν κανένα ὄχημα ποὺ νὰ μὴν τὸν προσπεράσει, ἑπομένως νὰ μὴν παραβιάσει τὸ κατὰ περίπτωση ὅριο. Καὶ αὐτὸ βέβαια σημαίνει ὅτι εἴτε τὰ ὅρια ποὺ ἔχουν ἐπιβληθεῖ εἶναι ἀνεδαφικὰ εἴτε οἱ ὁδηγοὶ δὲν λογαριάζουν τίποτε – εἴτε καὶ τὰ δύο.
Δικαίωμα γιὰ εὐθεία καταγγελία ἀντιπαιδαγωγικῆς συμπεριφορᾶς τῆς Πολιτείας μᾶς δίνουν ἄλλες παρατηρήσεις. Ἡ διαγράμμιση π. χ. τοῦ ὁδοστρώματος εἶναι πολλὲς φορὲς ὄχι μόνο ἀκατανόητη ἀλλὰ καὶ ἀντίθετη πρὸς τὴ στοιχειώδη λογική. Εἶχα καὶ πάλι γράψει γιὰ τὴ διπλὴ διαχωριστικὴ γραμμὴ ποὺ συναντᾶμε σὲ πολλοὺς δρόμους μέσα στὴν πόλη. Τί ἐξυπηρετεῖ; Ὑπάρχει ἔστω καὶ μικρὴ πιθανότητα νὰ μὴν τὴν παραβιάσει ὁ ὁδηγὸς ποὺ περνάει ἀπὸ ἐκεῖ; Προσθέτω δὲ τὸ ἑξῆς: στὴ διαδρομὴ ἀπὸ Βουκολιὲς μέχρι σχεδὸν τὴν Κάντανο, μήκους 25 χιλιομέτρων, ὑπάρχει συνεχόμενη διπλὴ γραμμή. Ποιά Πολιτεία θὰ εἶχε τὴν ἀπαίτηση νὰ μὴν τὴν παραβιάζουν οἱ ὁδηγοί, τὴν στιγμὴ ποὺ περνοῦν ἀπὸ ἐκεῖ βαρέα καὶ ἀργοκίνητα ὀχήματα; Ἐξ ἄλλου, σὲ κόμβους τῆς ἐθνικῆς ὁδοῦ πινακίδες μειώνουν τὸ ὅριο ταχύτητας  μέχρι καὶ τὰ 40 χιλιόμετρα. Ἄγνωστο γιατί, ἀφοῦ τὴν κύρια εὐθύνη γιὰ ἔλεγχο ἔχει ὁ εἰσερχόμενος καὶ ὄχι ὁ διερχόμενος. Ἀποτέλεσμα καὶ ἐδῶ κανένας ὁδηγὸς νὰ μὴ λογαριάζει τὶς πινακίδες. Σχετικὴ ἦταν ἀνοικτὴ ἐπιστολὴ ποὺ εἶχα ἀπευθύνει (Χ. Ν. 15.11.2007) στὸν τότε Διοικητὴ τῆς Τροχαίας. Καὶ τότε σιωπή…
Θὰ προσθέσω κάτι ἀκόμη, ποὺ μπορεῖ νὰ φανεῖ ἄσχετο. Σε διαφημίσεις ἐλαστικῶν αὐτοκινήτων προβάλλονται συχνὰ οἱ δυνατότητες ποὺ αὐτὰ ἔχουν καὶ ἡ ἀσφάλεια ποὺ παρέχουν. Ὡς “παντὸς καιροῦ” προβάλλονται συχνά. Ἔχουν ἀναλογισθεῖ οἱ ἑταιρεῖες (ἀλλὰ καὶ ἡ ἐποπτεύουσα Πολιτεία) πόσοι ὁδηγοὶ καὶ μάλιστα νεαρῆς ἡλικίας ἐνδέχεται νὰ παρασυρθοῦν νομίζοντας ὅτι τὸ αὐτοκίνητό τους κρατιέται καλὰ στὸ δρόμο; Ἀνάλογη παρατήρηση θὰ μποροῦσε νὰ προστεθεῖ καὶ γιὰ τὴν πέραν τοῦ δέοντος προβολὴ τῆς ἱπποδύναμης τῶν αὐτοκινήτων. Ἐννοεῖται ὅτι αὐτὰ δὲν μποροῦν νὰ ἀπαγορευτοῦν. Ἂς μὴν ξεχνᾶμε ὅμως ὅτι ἡ σωφροσύνη καὶ νηφαλιότητα δὲν χαρακτηρίζουν ὅλους τοὺς ὁδηγούς.
Χωρὶς ἀμφιβολία, σωστὸς ὁδηγὸς εἶναι ὄχι μόνον ἐκεῖνος ποὺ προσαρμόζει τὴ συμπεριφορά του στὰ δεδομένα καὶ στὴν κατάσταση τῶν δρόμων ἀπὸ τοὺς ὁποίους περνάει, ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνος ποὺ διακρίνει τὴ σήμανση καὶ τὴν τηρεῖ. Ἐπειδή, παράλληλα, γνωρίζει ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὁ παράγων ποὺ θὰ προλάβει ἢ θὰ ἀποτρέψει, ἢ ἀντιθέτως θὰ προκαλέσει, ἕνα τροχαῖο ἀτύχημα. Πῶς νὰ μὴ βροῦμε ὅμως, εὔκολα μάλιστα, ὄχι δικαιολογία γιὰ τὴν παραβατικότητα ἀλλὰ ἐξήγησή της, ὅταν διαπιστώνουμε ὅτι ἡ Πολιτεία οὐσιαστικὰ ἐθίζει τοὺς πολίτες ἢ καὶ τοὺς σπρώχνει στὴν παράβαση; Πῶς νὰ μὴν ποῦμε ὅτι ἡ Πολιτεία βαρύνεται μὲ ἠθικὴ αὐτουργία γιὰ τὴ συμπεριφορὰ πλήθους ὁδηγῶν καὶ γιὰ δυστυχήματα ποὺ συμβαίνουν στοὺς δρόμους μας; Δικαιούμαστε νὰ λέμε ὅτι, ὅσο ἡ Πολιτεία δὲν ἀναγνωρίζει καὶ δὲν ἀναλαμβάνει τὸν παιδαγωγικὸ ρόλο ποὺ ἀπὸ τὴ φύση τῶν πραγμάτων ἔχει, ἡ σφαγὴ στοὺς δρόμους θὰ συνεχίζεται.