Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι Urtica dioica (Κνιδή η δίοικος). Την συναντούµε µε τις ονοµασίες τσουκνίδα, αγκινίδα, ακαληφή, ούρτικη κ.α. Φύεται σε κατοικήσιµες περιοχές, σε ακαλλιέργητα εδάφη, σε φράκτες, σε κοπρισµένα εδάφη πλούσια σε άζωτο, κοντά σε ζώα.
Είναι φυτό πολυετές που µπορεί να φτάσει τα 120 εκατοστά. Έχει ίσιο κορµό, φύλλα ωοειδή µε πριονωτά χείλη που βγαίνουν αντίθετα το ένα από το άλλο. Τα φύλλα και ο κορµός του φυτού είναι σκεπασµένα µε λεπτές τρίχες οι οποίες στη βάση τους έχουν µία µικρή κύστη γεµάτη µε ερεθιστικό υγρό. Αν έρθει το δέρµα µας σε επαφή µε τις τρίχες αυτές προκαλείται τσούξιµο, ερεθισµός και πρήξιµο. Άµεση ανακούφιση προκαλεί στο ερεθισµένο µέρος αν το τρίψουµε µε φύλλα µολόχας που συνήθως φύεται δίπλα στην τσουκνίδα. Τα άνθη του φυτού είναι βρίσκονται στη µασχάλη των φύλλων και είναι αρσενικά και θηλυκά. Τα θηλυκά άνθη έχουν σχήµα σφαιριδίων.
Ιστορικά στοιχεία
Γνωστό βότανο από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης τοποθετεί την τσουκνίδα ανάµεσα στα φυτά πανάκεια, αυτά δηλαδή που κάνουν για όλες τις ασθένειες. Σήµερα, 2500 χιλιάδες χρόνια µετά, κανείς δεν µπορεί να αµφισβητήσει την άποψη αυτή.
Το λατινικό της όνοµα urtica το πήρε από τον Πλίνιο, εξαιτίας του καψίµατος και της φαγούρας που τη διακρίνει.
Οι Ρωµαίοι στρατιώτες, για να αντιµετωπίσουν τους ψυχρούς χειµώνες κατά τη διάρκεια των εκστρατειών τους, τρίβονταν µε τσουκνίδες. Οι αρχαίοι Έλληνες ωστόσο τις έτρωγαν ενώ γνώριζαν βέβαια και τις θεραπευτικές της ιδιότητες.
Συνιστώµενο φάρµακο για πολλές παθήσεις τη βρίσκουµε και στο Γαληνό ενώ για τη δράση της υπάρχουν αναφορές ακόµα και στον Αριστοφάνη και τον Ησίοδο.
Ο Απίκιος συµβούλευε µερικούς αιώνες πριν: «Όταν ο ήλιος βρίσκεται στον Κριό, κόψε θηλυκές τσουκνίδες για να τις χρησιµοποιείς για φάρµακο».
Ο Πετρώνιος, συγγραφέας σύγχρονος του Νέρωνα, έγραφε ότι για να επανακτήσουν οι άνδρες τη χαµένη τους σεξουαλικότητα, θα έπρεπε κάποιος να τους µαστιγώσει µε µια δέσµη από τσουκνίδες στον αφαλό, τα νεφρά και τα οπίσθια.
Οι Ινδιάνοι χρησιµοποιούσαν την τσουκνίδα για την θεραπεία της ακµής, της διάρροια και για τις λοιµώξεις του ουροποιητικού συστήµατος.
Από τους ινώδεις βλαστούς του φυτού γίνεται κλωστή για καλής ποιότητας ύφασµα. Στιες αρχές του 19ου αιώνα είχαν γίνει προσπάθειες για την χρησιµοποιηθούν οι ίνες της Τσουκνίδας για την αντικατάσταση των βαµβακερών υφασµάτων. Παλαιότερα τους ινώδεις βλαστούς, τους χρησιµοποιούσαν για την κατασκευή χορδών και διχτυών για το ψάρεµα.
Στη Μακεδονία, µε τσουκνίδες φτιάχνουν νοστιµότατο τσουκνιδοπίλαφο, στην Ιταλία µαγειρεύεται µε ριζότο και άφθονο τυρί πεκορίνο. Επίσης είναι πολύ νόστιµες αν φαγωθούν οµελέτα µε ελάχιστο βούτυρο.
Το συστατικό της τσουκνίδας που προκαλεί φαγούρα και κάψιµο καταστρέφεται µε το βράσιµο ή το ψήσιµο.
Στην Κρήτη, όπως και πολλά άλλα χόρτα, η τσουκνίδα ήταν ένα θρεπτικό φαγητό, σε εποχές φτώχειας και πολέµων. ∆εν κόστιζε, αφθονούσε στους αγρούς και υπήρχαν πολλοί γευστικοί τρόποι παρασκευής της. Οι νοικοκυρές την ετοίµαζαν βραστή, µε αγνό παρθένο ελαιόλαδο και λεµόνι, την χρησιµοποιούσαν σε πίτες και κρητικά καλλιτσούνια, την πρόσθεταν στα τσιγαριαστά χόρτα ή παρασκεύαζαν ποµάδα (πέστο) µε ελαιόλαδο. Επίσης, στο παραδοσιακό σφουγγάτο της Κρήτης, που στην ουσία είναι η σύγχρονη οµελέτα µε χόρτα ή λαχανικά εποχής.
Συστατικά – χαρακτήρας
Τα φύλλα της Τσουκνίδας περιέχουν µυρµηκικό οξύ, χλωροφύλλη, σεροτονίνη, ακετυλοχολίνη, γλυκοκινόνες, και τανίνες. Είναι καλή πηγή βιταµίνης Α, C και Ε, βιταµίνης Β1, Β2, Β3 και Β5. Επίσης είναι καλή πηγή ασβεστίου, σιδήρου, φολικού οξέος, κάλιου, µαγγάνιου, µαγνήσιου, φωσφόρου, σελήνιου και ψευδάργυρου.
Η απουσία οξαλικού οξέος, την κάνει κατάλληλη για άτοµα που πάσχουν από αναιµία, γιατί χωρίς το οξαλικό απορροφάται µεγαλύτερη ποσότητα σιδήρου.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή
Ανθίζει από τον |Φεβρουάριο µέχρι τον Ιούλιο.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται τα φύλλα, τα άνθη και οι ρίζες του φυτού.
Συλλέγονται τα νεαρά φύλλα του φυτού. Τα παλαιότερα αναπτύσσουν σωµατίδια που ονοµάζονται κυστολιθικά και µπορούν να δράσουν ερεθιστικά για τα νεφρά.
Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις
Το βότανο δρα ως αντιασθµατικό, αντιρευµατικό, στυπτικό, διουρητικό, γαλακταγωγό, αιµοστατικό, υπογλυκαιµικό, αγχολυτικό και τονωτικό.
Η τσουκνίδα συλλέγεται όταν είναι ανθισµένη και έχει ένα από τα ευρύτερα φάσµατα εφαρµογής ανάµεσα στα βότανα. Ενισχύει και τονώνει όλο το σώµα.
Η περιεκτικότητα της σε σεκρετίνη, βοηθά στη διατήρηση της ευγλυκαιµίας στους διαβητικούς, αφού διεγείρει το πάγκρεας. Η ισταµίνη της προσδίδει ισχυρή αντιφλεγµονώδη δράση, ικανή να ανακουφίσει τα συµπτώµατα φλεγµονωδών νοσηµάτων.
Οι τσουκνίδες παίρνουν τα µέταλλα, συµπεριλαµβανοµένου του σιδήρου από το χώµα και αποτελούν καλό τονωτικό για την αναιµία. Η περιεκτικότητα του φυτού σε βιταµίνη C εξασφαλίζει την απορρόφηση του σιδήρου από το σώµα.
Καθαρίζει το ουρικό οξύ από τον οργανισµό και έτσι ανακουφίζουν την ποδάγρα και την αρθρίτιδα, ενώ µε τις στυπτικές ιδιότητες που έχει σταµατά τη αιµορραγία.
Είναι ειδικό ίαµα για το παιδικό έκζεµα και ωφελεί σε όλες τις µορφές αυτής της πάθησης, ιδιαίτερα στο νευρικό έκζεµα. Για την θεραπεία του εκζέµατος η τσουκνίδα συνδυάζεται πολύ καλά µε τη σκροφουλάρια και το άρκτιο.
Ακόµη, η τσουκνίδα έχει διουρητική δράση και προάγει την καλή λειτουργία των νεφρών. Μπορεί επίσης να βοηθήσει στην αποβολή πετρών από αυτά ή να θεραπεύσει τις ουρολοιµώξεις και την υπερπλασία του προστάτη, αν είναι σε αρχικό στάδιο.
Βοηθά σε προβλήµατα ήπατος, τη βρογχίτιδα και αυξάνει το γάλα στις γυναίκες που θηλάζουν. Οι πλύσεις των µαλλιών µε λοσιόν που φτιάχνουµε από την ρίζα του φυτού σταµατά την τριχόπτωση και την πιτυρίδα.
Η τσουκνίδα συντελεί στην καλύτερη λειτουργία του µεταβολισµού και κατά συνέπεια στη διατήρηση του κανονικού βάρους. Τέλος δρα θετικά σε προβλήµατα σεξουαλικής ανικανότητας σε άνδρες και γυναίκες και σε προβλήµατα υπέρτασης.Με εξωτερική χρήση, ανακουφίζει τους ασθενείς που πάσχουν από αρθρίτιδα, ποδάγρα, νευραλγίες, τενοντίτιδες, ισχιαλγία και γενικότερα πόνους των αρθρώσεων. Επίσης µπορεί να βοηθήσει στην επούλωση των πληγών, εγκαυµάτων, στα τσιµπήµατα των εντόµων και στις αιµορροΐδες.
Είναι άριστο αποτοξινωτικό, τονωτικό και θρεπτικό σαλατικό. Το έγχυµα του βοτάνου είναι εύγευστο και δροσιστικό.
Παρασκευή και δοσολογία
Το µίγµα γίνεται από ίσα µέρη βοτάνων και παρασκευάζεται ως έγχυµα. Ρίχνουµε ένα φλιτζάνι νερό σε 1-3 κουταλάκια του τσαγιού ξηρό βότανο το σκεπάζουµε και το αφήνουµε 10 λεπτά. Σουρώνουµε και πίνουµε τρεις φορές την ηµέρα.
Σε κατάπλασµα η τσουκνίδα χρησιµοποιείται για τις αρθρίτιδες, τους πόνους των αρθρώσεων, την ποδάγρα, τις εξαρθρώσεις, τις νευραλγίες, τις τενοντίτιδες και την ισχιαλγία.
Προφυλάξεις
∆εν χρησιµοποιούµε το βότανο αν παίρνουµε φάρµακα για σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση ή αντικαταθλιπτικά. ∆εν το χρησιµοποιούµε κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούµενα άρθρα της στήλης µπορούµε να τα βρούµε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου µας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτηµα µπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
