Σε αντίθεση με όσα συμβαίνουν στην πολυτάραχη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής και κόντρα στην οριενταλιστικές απόψεις, το μικρό βορειοαφρικανικό κράτος της Τυνησίας, αποτελεί εμφανή απόδειξη πως και τα αραβικά έθνη μπορούν λειτουργήσουν μέσα στο πλαίσιο του κράτους δικαίου και των δημοκρατικών θεσμών. Όμως η σταθερή πορεία του εκδημοκρατισμού και της οικονομικής της ανάπτυξης, δεν είναι χωρίς εμπόδια και διακυμάνσεις.
H Τυνησία, μία περιοχή με μεγάλη γεωπολιτική σημασία λόγω του λιμανιού της, κατακτήθηκε τόσο από τους Ρωμαίους, τους Οθωμανούς και από το 1881 τους Γάλλους. Ωστόσο ακόμη και υπό κατοχή η Τυνησία υπήρξε πρωτοπόρος του αραβοισλαμικού κόσμου υιοθετώντας το πρώτο Σύνταγμα (Ντεστούρ) το 1861. Κατά τη περίοδο της αποαποικιοποίησης μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, η χώρα κέρδισε την ανεξαρτησία της το 1956 και στην εξουσία αναρριχήθηκε ο Χαμπίμπ Μπουργκίμπα, μαζί τα μέλη που πρωτοστάτησαν στον αντιαποικιακό αγώνα. Ο Μπουργκίμπα εγκαθίδρυσε ένα μονοκομματικό σύστημα, όπως συνέβη και στις περισσότερες αραβικές χώρες της Βόρειας Αφρικής μετά την ανεξαρτησία τους, το οποίο επιβίωσε έως το ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης το 2011. Αν και de facto αυταρχικό καθεστώς, προώθησε την εκκοσμίκευση (secularism) του κράτους με την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, την προώθηση εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και την χειραφέτηση των γυναικών. Οι μεταρρυθμίσεις έθεσαν τα θεμέλια για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας ακόμα και μετά την ανάληψη της εξουσίας το 1987 από τον Ζιν Ελ Αμπιντίν Μπεν Αλί, πρώην πρωθυπουργού κατά την προεδρία του Μπουργκίμπα. Κατά την περίοδο διακυβέρνησης του Μπεν Αλί, η οικονομική ανάπτυξη και η διόγκωση του Α.Ε.Π. από σχεδόν 10 δις δολάρια το 1987 σε 45 δις το 2011, βοήθησε και στην επακόλουθη αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος από 6.326 δολάρια ετησίως το 2001 σε 10.325 δολάρια το 2010. Η ραγδαία ανάπτυξη που κατέστησε την Τυνησία ως μια αναπτυσσόμενη οικονομία, είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των νέων πτυχιούχων με εμφανή προοδευτικά χαρακτηριστικά, χωρίς τα βιώματα του αγώνα της ανεξαρτησίας. Αυτή ήταν και η γενιά που πρωταγωνίστησε στις διαδηλώσεις ενάντια στον αυταρχισμό, την εκτενή διαφθορά και την έλλειψη ατομικών ελευθεριών, που εξαπλώθηκαν ταχύτατα στη πλειοψηφία του αραβικού κόσμου.
Το φυτίλι που άναψε την φωτιά για την Επανάσταση των Γιασεμιών (Jasmine Revolution) στην Τυνησία αρχικά και ύστερα την Αραβική Άνοιξη (Arab Spring) στον αραβικό κόσμο υπήρξε αυτοπυρπολισμός του Μοχάμεντ Μπουαζίζι, ενός πλανόδιου πωλητή στην πρωτεύουσα Τύνιδα, τον Δεκέμβριο του 2010 ως διαμαρτυρία για την στάσιμη κατάσταση της οικονομίας. Η πράξη αυτή, που πυροδότησε τις διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα και ανέδειξε τον Μπουαζίζι σε εθνικό ήρωα, είχε ως αποτέλεσμα την απομάκρυνση του Μπεν Αλί από την εξουσία έπειτα από 23 χρόνια, ο οποίος αναζήτησε καταφύγιο στην Σαουδική Αραβία, όπου και απεβίωσε τον περασμένο Σεπτέμβριο. Παρόμοιες υπήρξαν οι εξελίξεις και στα γειτονικά κράτη, με διαφορετική βέβαια έκβαση, όπου δικτάτορες όπως ο Μουαμάρ Καντάφι στη Λιβύη και ο Χόσνι Μουμπάρακ στην Αίγυπτο, καθαιρέθηκαν από τον προεδρικό τους θώκο έπειτα από δεκαετίες εξουσίας. Η Επανάσταση υπολογίζεται πως κόστισε τις ζωές περίπου 300 ανθρώπων, και πολλών περισσότερων τραυματισμένων. Ωστόσο αν και στις περισσότερες των περιπτώσεων η Αραβική Άνοιξη κατέληξε να αποτελεί ένα σημείο αποσταθεροποίησης και ριζοσπατικοποίησης των κρατών, η Τυνησία κατάφερε να διατηρήσει τα δημοκρατικά ιδεώδη και τις αρχές της μέχρι σήμερα.
Μετά την φυγή του Μπεν Αλί, μια μεταβατική κυβέρνηση προκήρυξε τις πρώτες ελεύθερες εκλογές για την ανάδειξη Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης, η οποία και θα έφερνε εις πέρας την αποστολή της με την ψήφιση του νέου Συντάγματος της χώρας το 2014. Η Τυνησία έγινε μια πολυκομματική φιλελεύθερη δημοκρατία, με ένα ημιπροεδρικό σύστημα παρόμοιο με το γαλλικό, με προστασία των ατομικών δικαιωμάτων όπως το δικαίωμα του συνέρχεσθαι, το δικαίωμα στην ελεύθερη πίστη και συνείδηση καθώς και την ισότητα γυναικών και ανδρών ενώπιον του νόμου. Την ίδια χρονιά διεξήχθησαν διπλές εκλογές για την ανάδειξη Προέδρου και Εθνοσυνέλευσης, στις οποίες ο Καϊντ Εσέμπσι και το κόμμα του Κάλεσμα για την Τυνησία (Nidaa Tunes) κέρδισαν την πλειοψηφία των ψήφων. Ωστόσο κατά την περίοδο διακυβέρνησης του Εσέμπσι η χώρα αντιμετώπισε μια σειρά προβλημάτων, από τις τρομοκρατικές επιθέσεις το 2015 σε παραθαλάσσια θέρετρα, που είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο δεκάδων τουριστών και την ανεπανόρθωτη ζημιά στην τουριστική βιομηχανία της χώρας, την εφαρμογή σκληρών δημοσιονομικών μέτρων λιτότητας για την εξισορρόπηση του κρατικού προϋπολογισμού ως μέτρα για την αποπληρωμή δανείων από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο που πήρε η χώρα το 2012 για να εξυπηρετήσει άμεσες ανάγκες, έχοντας ως αποτέλεσμα την διόγκωση της ανεργίας και του πληθωρισμού. Τα ίδια αυτά ζητήματα έκριναν και το αποτέλεσμα των πρόσφατων διπλών εκλογών τον Σεπτέμβριο και των Οκτώβριο του 2019. Η κακή οικονομική κατάσταση, η εφαρμογή μέτρων λιτότητας και η ευρεία διαφθορά υπήρξαν κεντρικό ζήτημα των εκλογών, στις οποίες το μετριοπαθές ισλαμικό κόμμα Ενάχντα (Ennahda), που μπορεί να συγκριθεί με το τουρκικό AKP, και ο συντηρητικός πρώην καθηγητής νομικής Καϊς Σαϊντ κέρδισαν την πλειοψηφία για το κοινοβούλιο και την προεδρία αντίστοιχα.
Παρόλη όμως την κακή οικονομική κατάσταση της χώρας η Τυνησία συνεχίζει να αποτελεί παράδειγμα ομαλής μετάβασης στην δημοκρατία μετά από δεκαετίες αυταρχισμού. Σημαντική προϋπόθεση για αυτή την εξέλιξη υπήρξε η παραμονή του στρατού στους στρατώνες και η άρνησή του να παρέμβει στην πολιτική ζωή της χώρας. Ακόμη, οι κυβερνήσεις συνεργασίας τα πρώτα χρόνια μετά την επανάσταση έδωσαν χώρο για πολιτικούς συμβιβασμούς χωρίς να εξαιρούνται κοινωνικές ομάδες από την εδραίωση της νεαρής δημοκρατίας. Τέλος οι περισσότεροι πρωταγωνιστές της περιόδου διακυβέρνησης του Μπεν Αλί, δεν καταδικάστηκαν με βαριές ποινές και τους αφαιρέθηκε η δυνατότητα συμμετοχής στα κοινά για αρκετά χρόνια. Η ισχνή όμως ανάπτυξη και οι μικρές δυνατότητες οικονομικής ανέλιξης προκαλούν μεγάλη δυσαρέσκεια στους Τυνήσιους οι οποίοι επικρίνουν μέσω μεγάλων διαδηλώσεων την πολιτική ελίτ. Σε μια χώρα με τις νέες όμως διαιρετικές τομές της επανάστασης, του κοσμικού έναντι του θρησκευτικού κράτους και της διαίρεσης ανεπτυγμένου τουριστικού βορρά και υπανάπτυκτου αγροτικού νότου, η νέα κυβέρνηση θα πρέπει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά αυτά τα προβλήματα για να διαφυλάξει τα κεκτημένα της μετάβασης στη δημοκρατία.
*Ο Γιώργος Μαυροδημητράκης
είναι πολιτικός επιστήμων
