Ι. ΙΣΩΣ να έχετε προσέξει πως, σιγά σιγά, στην κλασική επιστολική αλληλογραφία καταργούνται τα γραµµατόσηµα! Στη θέση τους µπαίνουν ασπρόµαυρες σφραγίδες ή barcode! Προβλέπεται µάλλον σύντοµα, τα ταχυδροµεία να ανακοινώσουν πως δεν θα υπάρχουν άλλα γραµµατόσηµα και καλό θα είναι µια καρτ ποστάλ που έχουµε αγοράσει, να την κρατήσουµε ως souvenir! Κι όµως, ένα γράµµα ή µια carte-postale είναι ένα αντικείµενο µε βαρύ συναισθηµατικό φορτίο. Η θεά τεχνολογία δυστυχώς στο πέρασµά της σαρώνει γραφιστικές τέχνες, χρώµατα, γραφικούς χαρακτήρες, ποίηση, ιστορία, αναµνήσεις, εικόνες.
Η ΣΥΛΛΟΓΗ γραµµατοσήµων, µε σπάνια ή “κακοκατασκευασµένα” γραµµατόσηµα, τείνει να εκλείψει καθιστώντας τις ήδη υπάρχουσες συλλογές περιζήτητες! Προσωπικά δεν είµαι συλλέκτης, αλλά µου αρέσει να ανταλλάσσω όποια -και όταν έχω διπλά- γραµµατόσηµα. Τα απεικονιστικά θέµατά τους αφορούν κυρίως την τοπική ιστορία προέλευσης του γραµµατόσηµου, σηµαντικά παγκόσµια γεγονότα, εικόνες λαϊκής τοπικής παράδοσης, µορφές από τη σύγχρονη ζωή, επιτεύγµατα, πολιτιστικά, εθνικά νοµίσµατα, πανίδα/χλωρίδα, διάστηµα, αθλητισµό κ.ά. Ειδικά θεµατα, όπως η εφεύρεση της τυπογραφίας, µάλλον σπανίζουν (Ελλάδα), αν και θα έπρεπε να βρίσκονται στο προσκήνιο της επικαιρότητας (Μάρκος Μουσούρος, Ζαχαρίας Καλλιέργης κ.ά). Υπάρχουν και χώρες (Ηνωµένο Βασίλειο) στις οποίες ο θεσµός της µοναρχίας απεικονίζεται πολύ συχνά σε γραµµατόσηµα ευρείας κυκλοφορίας, µε τη µορφή του/της εκάστοτε βασιλέως/βασιλίσσης.
ΠΕΡΑ από το εικαστικό, στα γραµµατόσηµα αναγράφεται η ονοµασία της χώρας (στην εθνική γλώσσα), η χρονολογία και η ονοµαστική αξία σε τοπικό νόµισµα. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα έκδοσης προσωπικών γραµµατοσήµων, µε φωτογραφίες ή χώρους των ενδιαφερόµενων (“Μουσείο Τυπογραφίας” Χανίων, 2015). Η εκτύπωση των γραµµατοσήµων γίνεται µε τη µέθοδο της εγχάραξης (gravure, χαρακτική), και σήµερα µε τη φωτολιθογραφική.
ΙΙ.- ΕΝ∆ΙΑΦΕΡΟΜΕΝΟΣ για την Τυπογραφία και την απεικόνισή της σε γραµµατόσηµα, ψάχνοντας στο διαδίκτυο, βρήκα αρκετά από αυτά µε θέµα κυρίως τον Γουτεµβέργιο (Gutenberg), τα στάδια της ζωής του και της εφεύρεσής του. Θέµα σηµαντικό και η πρώτη έκδοση της Βίβλου -πρώτα στα λατινικά, έπειτα στις άλλες γλώσσες. Ελληνικό “επετειακό” γραµµατόσηµο µε τον Γουτεµβέργιο ή διαχρονικά ανθρώπους της Ελληνικής Τυπογραφίας (κυρίως Κρήτες), δεν βρήκα!
Ε∆Ω αξίζει να υπενθυµίσουµε ότι, ναι µεν η εφεύρεση της τυπογραφίας αποδίδεται στον Γερµανό Γιοχάνες Γκούντεµπεργκ, όµως η ιδέα των πιεστηρίων µε κινητά στοιχεία προϋπήρχε στην Άπω Ανατολή (Κορέα, Κίνα). Πιθανόν δε να έφτασε στην Ευρώπη, µέσω εµπόρων και ταξιδιωτών (δρόµος µεταξιού). ∆εν αποκλείεται η εφεύρεση της Τυπογραφίας που διαδόθηκε αστραπιαία στην Ευρώπη µε την Αναγέννηση, να ήταν προσωπική κατάκτηση του Γουτεµβέργιου. Έτσι κι αλλιώς όµως, όπως συµβαίνει πάντα µε τις περισσότερες εφευρέσεις στην ιστορία, µια εφεύρεση µπορεί να προκύψει µετά από συσσώρευση στοιχείων, ιδεών -αλλά και αναγκών-, στων οποίων τη δηµιουργία συµµετέχουν διαχρονικά περισσότερα από ένα άτοµα (1).
ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ και Γραµµατόσηµα: ερεθιστικό θέµα! Φυσικά, πρώτη και καλύτερη στην έκδοση γραµµατοσήµων µε τον Γουτεµβέργιο, είναι η πατρίδα του, το Mainz στη Γερµανία, όπου βρίσκεται και το Μουσείο Γουτεµβέργιου (Gutenberg Museum).
[Η αρίθµηση των παρακάτω εικόνων/γραµµατοσήµων είναι αυθαίρετη και ενδεικτική ορισµένων µόνο χωρών που τύπωσαν ανάλογα γραµµατόσηµα]:
1.-(∆υτική Γερµανία,1955;). Υπέροχη απεικόνιση του Γουτεµβέργιου µε αφορµή τα 500 χρόνια από την έκδοση της πρώτης Βίβλου. Η χρονολογία είναι αµφισβητήσιµη. Κατά την άποψή µας, η απεικόνιση του εφευρέτη και του τρόπου “εκ-τύπωσης” της Βίβλου, αποδίδονται µε µια αφαιρετική ικανότητα του γραφίστα καλλιτέχνη που πλαισιώνει το έργο του µε ένα χρώµα εποχής (ελαφρό µοβ). Είναι από τις επιτυχέστερες εκδόσεις του θέµατος.
2.-(Ανατολική Γερµανία, 1970) Η Ανατολική Γερµανία ως DDR (Deutsche Demokratische Republik), τύπωσε κι αυτή προς τιµήν του Γουτεµβέργιου ανάλογο γραµµατόσηµο, κατώτερης όµως ποιοτικής αξίας.
3.-(ΗΠΑ, 1952). Oι ΗΠΑ αποτυπώνουν πρόχειρο φάκελο “πρώτης µέρας κυκλοφορίας” για τα 500 χρόνια εκτύπωσης της Βίβλου· βεβιασµένα θα έλεγα και µε χαµηλής αισθητικής απεικόνιση. Η διαφορά από το γερµανικό αντίστοιχό του είναι στη χρονολογία (1452-1952)
4.-(Φίνλανδία, 1988) Στη φινλανδική απεικόνιση της πρώτης έκδοσης της Βίβλου (1488-1988) αποτυπώνεται µάλλον το φινλανδικό αντίτυπο (ελάχιστα υπάρχουν σε όλο τον κόσµο) της πρώτης λατινικής γουτεµβέργειας Βίβλου.
5.-(Βέλγιο, 1973) Καλλιτεχνική, γραφιστική αναπαράσταση του τυπογραφειου του Βέλγου Dirk Martens (1453-1533), του σηµαντικότερου εθνικού τυπογράφου της εποχής µε τη συµπλήρωση 520 χρόνων από τη γέννησή του.
6.-(∆αχοµέη, σηµερινό Benin. Γαλλόφωνη χώρα της δυτικής Αφρικής. 1968) Για την επέτειο των 500 χρόνων από το θάνατο του Γουτεµβέργιου (1468-1968), δυο γραµµατόσηµα που τον απεικονίζουν το ένα στο Στρασβούργο και το άλλο στη Μαγεντία (Mainz).
7.-(Αλβανία, 1968;) Ωραίο δίπτυχο γραµµατόσηµο για τα 600 χρόνια από το θάνατο του Γουτεµβέργιου. Σε κόκκινο φόντο, αποτυπώνεται το πρόσωπο του εφευρέτη, το πρώτο βιβλίο και η τυπογραφική µηχανή.
8.-(Λιχτενστάιν, 1999) Απεικόνιση του Γουτεµβέργιου περιβαλλόµενου από πληθώρα πολύχρωµων βιβλίων. Εξακόσια χρόνια (600) από τη γέννησή του-η οποία παραµένει πάντα συζητήσιµη τοποθετούµενη µεταξύ 1397 µε 1399.
9.-(ΕΛΤΑ, 2015) Ειδικός αναµνηστικός φάκελος για τα δέκα (10) χρόνια του “Μουσείου Τυπογραφίας” των Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη, (Χανιά, 2005-2015)
10.-(Γαλλία, 1986) Ευφάνταστη καλλιτεχνική απόδοση της Τυπογραφίας ταυτισµένης µε το γαλλικό σύµβολο της δηµοκρατίας (“Marianne”).
ΥΠΑΡΧΟΥΝ και άλλες πολλές χώρες, µε ανάλογα και ωραία επετειακά γραµµατόσηµα για την Τυπογραφία. Λόγω χώρου, παραλείπονται. Το 2025 τα δυο σηµαντικά Μουσεία των Χανίων, το Εθνικό Ίδρυµα “Ελ. Κ. Βενιζέλος” και το “Μουσείο Τυπογραφίας” των Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη, πρόκειται να εορτάσουν κοµβικές χρονολογίες τους. Άραγε, θα δούµε και ανάλογα γραµµατόσηµα; (19-4-2024)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Με τον συνεταίρο του Johann Fust (1400–1466), ο Γουτεµβέργιος ιδρύει στην Μαγεντία (Mayence, Mainz) ένα εργαστήρι τυπογραφίας. Ύστερα από πολλή δουλειά εκτυπώνει στα 1455 (;) τη Βίβλο που λέγεται “Βίβλος του Γουτεµβέργιου”, σε µερικές δεκάδες αντίτυπα που έγιναν φυσικά ανάρπαστα. Η γουτεµβέργεια τυπογραφία µεταδίδεται ταχύτατα παντού. Ως εφεύρεση, σήµερα θα µπορούσε να συγκριθεί µόνο µε το διαδίκτυο. Όσο για τις τεράστιες µορφωτικές συνέπειές της, ας µη το συζητάµε: είναι εµφανείς στην καθηµερινότητά µας.
