«Πολλές φορές, µου λένε πως οι ταινίες µας είναι πολύ βαριές και στενάχωρες. Ίσως όµως το να πούµε πως τα πράγµατα δεν ήταν καλά τότε και δεν είναι καλά ούτε τώρα, να είναι ο µόνος τρόπος να µην διαφηµίζουµε πως “όλα είναι καλά, να κοιµάστε ήσυχοι”».
Η Χανιώτισσα σκηνοθέτις και παραγωγός ντοκιµαντέρ Βίκη Αρβελάκη στην τελευταία της ταινία µε τίτλο ‘‘Τάναϊς: Στην Αγκαλιά της Αβύσσου’’, ταξιδεύει τον θεατή σε µία από τις τραγικές σελίδες του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου που σηµατοδότησε, µεταξύ άλλων, το τέλος της εβραϊκής κοινότητας στα Χανιά και την Κρήτη.
Με αφορµή την πρεµιέρα της ταινίας, που θα πραγµατοποιηθεί το Σάββατο 8 Μαρτίου, στο 27ο Φεστιβάλ Ντοκιµαντέρ Θεσσαλονίκης, οι “διαδροµές” µιλούν σήµερα µε τη Βίκη Αρβελάκη για το πώς αποφάσισε να “µιλήσει” για το “Τάναϊς”, τα παθήµατα της Ιστορίας που αποτελούν ένα διαρκώς επαναλαµβανόµενο µάθηµα, αλλά και το πως τελικά οι ταινίες διαµορφώνουν τους κινηµατογραφιστές…
Πώς αποφασίσατε να γυρίσετε το ντοκιµαντέρ για το “Τάναϊς”; Ποια ήταν η αρχική σκέψη, το αρχικό ερέθισµα;
Η ιστορία µου ήταν γνωστή από παλιά, έχοντας καταγωγή από τα Κεραµιά, τα οποία κουβαλούν το δικό τους τραύµα, µε εικοσιτέσσερις νεκρούς στο Τάναϊς από το χωριό Κάµποι, που άφησαν πίσω -κάποιοι λένε- πάνω από ογδόντα ορφανά.
∆εκάδες Κρητικοί αντιστασιακοί από όλο το νησί συµπληρώνουν αυτήν την µεγάλη λίστα θυµάτων, τον αριθµό της οποίας κανένας δεν µπορεί να προσδιορίσει µε ακρίβεια. Ωστόσο ένα κρύο απόγευµα πριν από αρκετά χρόνια, πίνοντας ζεστό τσάι σε λεπτές πορσελάνες, οι λεπτοµέρειες και µικρές ιστορίες που µου αφηγήθηκε η κυρία Ντόνα-Λίλιαν Καπόν για την Εβραϊκή κοινότητα της Κρήτης, άρχισαν να δηµιουργούν τις πρώτες εικόνες στο µυαλό µου. Η Συναγωγή Ετζ Χαγίµ, που σώζεται στην οβριακή γειτονιά του παλιού λιµανιού βοήθησαν σηµαντικά στην ωρίµανση και ολοκλήρωση της έρευνας, µιας και κάνουν σπουδαία δουλειά, όχι µόνο στη διατήρηση της µνήµης των Εβραίων της Κρήτης που χάθηκαν σχεδόν εξ’ ολοκλήρου στο Τάναϊς, µα και στη διατήρηση της µνήµης των Κρητικών αντιστασιακών και Ιταλών στρατιωτών.
Κατά τη διάρκεια της έρευνας που κάνατε, τι σας έκανε µεγαλύτερη εντύπωση από όσα µάθατε για την τραγική αυτή ιστορία;
Η ιστορία του ατµόπλοιου Τάναϊς, που βυθίστηκε στις 9 Ιουνίου 1944 από βρετανική τορπίλη παρασύροντας στον βυθό εκατοντάδες αιχµαλώτους του πολέµου, Κρήτες Εβραίους, Κρήτες αντιστασιακούς και Ιταλούς στρατιώτες, είναι η µοναδική περίπτωση στην Ελλάδα, µαζικού θανάτου τόσων διαφορετικών ανθρώπων από διαφορετικό υπόβαθρο. Σε αυτό το ντοκιµαντέρ µου δόθηκε η ευκαιρία να δω την ίδια ιστορία µέσα από τις διαφορετικές κουλτούρες των οικογενειών των θυµάτων. Ο τρόπος που αντιλαµβάνονται το παρελθόν και που διαχειρίζονται τη µνήµη και τον πόνο οι άνθρωποι, διαφέρει. Η µνήµη είναι εύπλαστη και ορίζεται από πολλούς διαφορετικούς παράγοντες. Αυτό µπορούµε να το καταλάβουµε και µε τις πρόσφατες προσωπικές µας µνήµες. Άλλες τις διώχνουµε, άλλες τις διατηρούµε, άλλες τις προσαρµόζουµε στις παρούσες ανάγκες µας. Αυτό που σίγουρα µου έχει προσφέρει η εµπειρία του ντοκιµαντέρ αυτού, χωρίς να έχει ακόµα ξεκινήσει το πρώτο του ταξίδι στις αίθουσες, είναι πως αποτελεί ένα µεγάλο βήµα στην κατανόηση του πως βλέπουν το ίδιο γεγονός, διαφορετικά µάτια. Εµείς φτιάχνουµε ταινίες, µα µάλλον οι ταινίες φτιάχνουν εµάς.
Στο σηµείωµα για το ντοκιµαντέρ αναφέρεστε στη θέλησή σας, µέσα από τη δουλειά αυτή, να στείλετε ένα µήνυµα ειρήνης που -η αλήθεια είναι- ότι την έχουµε πολύ ανάγκη στις µέρες µας. Καθώς ασχολείστε συχνά µε ιστορικά θέµατα, πιστεύετε ότι οι κοινωνίες διδάσκονται από την ιστορία ή αυτό αποτελεί απλώς έναν ευσεβή πόθο;
Πολλές φορές, µου λένε πως οι ταινίες µας είναι πολύ βαριές και στενάχωρες. Ίσως όµως το να πούµε πως τα πράγµατα δεν ήταν καλά τότε και δεν είναι καλά ούτε τώρα, να είναι ο µόνος τρόπος να µην διαφηµίζουµε πως “όλα είναι καλά, να κοιµάστε ήσυχοι”.
Όσο πιο πολύ µπαίνω σε αυτές τις ιστορίες, τόσο περισσότερο καταλαβαίνω πως ο πόλεµος ουσιαστικά δεν έχει αλλάξει στο παραµικρό από την αρχαιότητα. Είναι λες και ο πόλεµος και η ειρήνη είναι εισπνοή και εκπνοή του πλανήτη, µέρος της ίδιας διαδικασίας, δυστυχώς. Είναι αυτό που είχε πει ο Ραλφ Ουάλντο Εµέρσον: “Κάθε πνεύµα πρέπει να µάθει όλο το µάθηµα απαρχής. Πρέπει να ξανακάνει τον ίδιο δρόµο.”
Πώς είναι για έναν κινηµατογραφιστή να έχει ως έδρα του τα Χανιά, µια επαρχιακή πόλη και µάλιστα νησιωτική; Έχει και πλεονεκτήµατα αυτό ή µόνο δυσκολίες;
Η ζωή στην Κρήτη είναι η ζωή σε ένα νησί, που είναι παραπάνω από ένα νησί.
Η ζωή στα Χανιά είναι η ζωή σε µια επαρχιακή πόλη, που είναι περισσότερα από µια επαρχιακή πόλη. Το ίδιο µπορεί να πει και κάποιος κάτοικος ενός χωριού της Καρδίτσας για τον τόπο του, αν αυτόν τον κόσµο θέλει να βλέπει.
Η ενασχόληση µε το παρελθόν, πάει πέρα από τα όρια του παρελθόντος, γίνεται η κατανόηση του σήµερα, της φύσης των ανθρώπων, του ίδιου µας του εαυτού και των σκοτεινών δωµατίων της ύπαρξης µας που αγνοούµε. Με ένα τρόπο η ζωή και εργασία σε επαρχιακές πόλεις µπορεί να µοιάζει το αδιέξοδο τέλος µιας πορείας, µα µπορεί να είναι η αρχή για όσα θέλει ο καθένας.
Η ταινία σας, όπως ανακοινώθηκε πρόσφατα, θα προβληθεί στο Φεστιβάλ Κινηµατογράφου Θεσσαλονίκης. Παρά τις συνδροµητικές πλατφόρµες και τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στην κοινωνία, η “σκοτεινή αίθουσα” και το σινεµά ως κοινωνικό γεγονός, επιβιώνουν. Η δική σας αίσθηση ποια είναι για το µέλλον του σινεµά;
Οδεύουµε µε γοργούς ρυθµούς σε µια νέα εποχή στα οπτικοακουστικά µέσα και αισθάνοµαι πως ούτε τα νέα παιδιά καλά καλά προλαβαίνουν να προσαρµοστούν σε αυτήν τη νέα πραγµατικότητα. Στη σκοτεινή αίθουσα, που ο χρόνος φαίνεται να µην την αγγίζει, τα δεδοµένα είναι συγκεκριµένα. Το ίδιο φιλµ κάνει δύο προβολές, για παράδειγµα Σάββατο και Κυριακή, προβάλλει τα ίδια ακριβώς πλάνα, ακούγεται η ίδια µουσική. Οι δύο προβολές θα έλεγε κανείς πως είναι ακριβώς οι ίδιες. Ωστόσο τα πλάνα και η µουσική δηµιουργούν µια τέτοια εµπειρία όπου σκέψη, αίσθηση και διαίσθηση επαληθεύουν διαφορετικά πράγµατα σε κάθε θεατή, ώστε καµία προβολή να µην είναι ίδια. Αισθάνοµαι αυτό δεν θα αλλάξει στο µέλλον, το σινεµά θα είναι πάντα “παρών”.
Η πρεµιέρα
Το νέο ιστορικό ντοκιµαντέρ ‘‘Τάναϊς: Στην Αγκαλιά της Αβύσσου’’, σε σκηνοθεσία της Βίκης Αρβελάκη, επιλέχθηκε στο επίσηµο πρόγραµµα του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιµαντέρ Θεσσαλονίκης και θα κάνει πρεµιέρα το Σάββατο 8 Μαρτίου στις 18:00 στην Αίθουσα Τζον Κασσαβέτης, Αποθήκη 1, Λιµάνι Θεσσαλονίκης.
Το ντοκιµαντέρ σε συµπαραγωγή COSMOTE TV καταγράφει παράλληλες ιστορίες Εβραίων, Ορθοδόξων και Καθολικών, που έχασαν τη ζωή τους στα ανοιχτά της Κρήτης στις 9 Ιουνίου 1944, µετά τον τορπιλισµό του ατµόπλοιου Τάναϊς, στο οποίο επέβαιναν ως αιχµάλωτοι πολέµου.
Σήµερα, οκτώ δεκαετίες αργότερα, η ταινία αναβιώνει τραγικά ιστορικά γεγονότα µέσα από µια οπτική γωνία αφήγησης που σχετίζεται µε την ανάγκη του παρόντος για ειρήνη. Η κοινή µοίρα που είχαν τα θύµατα του “Τάναϊς”, παρότι προέρχονται από διαφορετικό υπόβαθρο, τα πάθη και οι συµφορές τους, αποτελούν στοιχεία που ενώνουν τους ανθρώπους διαχρονικά.
Μέσα από την ταινία προκύπτουν ερωτήµατα για την ανίχνευση των αιτιών που οδηγούν τις κοινωνίες σε κλιµακώσεις, τη διαχείριση της µνήµης και την ανάγκη µας να σβήσουµε, να διατηρήσουµε ή να «δηµιουργήσουµε» µνήµες.
Στο ντοκιµαντέρ παρουσιάζονται επίσης, σπάνια ντοκουµέντα, χάρτες, φωτογραφίες αρχείου και χειρόγραφα, µεταξύ αυτών και το τετράδιο του 1942, του µαθητή Μάρκου Ισχακή, που ήταν ανάµεσα στα θύµατα του Τάναϊς.
Το πρωτότυπο τραγούδι της ταινίας µε τίτλο “Μάρκος” υπογράφει ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Σκηνοθεσία: Βίκη Αρβελάκη
∆ιεύθυνση φωτογραφίας: Κωνσταντίνος Αηδώνης
Εναέριες λήψεις: Γιώργος Στεφανιδάκης
Graphic design: Αλέξης Κουβαριτάκης
Color correction: Μανώλης Κολοκοτρώνης
Υποτιτλισµός: Μελισσάνθη Γιαννούση
Ιστορικός σύµβουλος: Κωνσταντίνος Μαµαλάκης
Πρωτότυπη µουσική: Tiziano Calabrese
Πρωτότυπο τραγούδι: Θανάσης Παπακωνσταντίνου
Παραγωγή: Cyclos Film, COSMOTE TV
Co Executive Producer COSMOTE TV: Φαίη Τσιτσιπή
Co Production Supervision COSMOTE TV: Γιώτα Καλαφάτη
Με την υποστήριξη: Περιφέρεια Κρήτης – Περιφερειακή Ενότητα Χανίων, Επιµελητήριο Χανίων
Σε συνεργασία: Κέντρο Πολιτισµού Κρήτης
