Βακτηριακή μηνιγγίτιδα και εμβόλια…

1 από 7

Η μηνιγγίτιδα είναι φλεγμονή των μηνίγγων, των προστατευτικών μεμβρανών που καλύπτουν τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό. Διακρίνεται σε δύο βασικές κατηγορίες, την οξεία βακτηριακή και την άσηπτη μηνιγγίτιδα και προκαλείται από διάφορους αιτιολογικούς παράγοντες.

Α. ΒΑΚΤΗΡΙΑΚΗ ΜΗΝΙΓΓΙΤΙΔΑ (ΜΗΝΙΓΓΙΤΙΔΟΚΟΚΚΙΚΗ ΝΟΣΟΣ)
Γενικά, μηνιγγίτιδα προκαλείται όταν οι παθογόνοι μικροοργανισμοί εισέρχονται μέσω της κυκλοφορίας του αίματος στις μήνιγγες, όπου πολλαπλασιάζονται και παράγουν τοξίνες, προκαλώντας τη φλεγμονή αυτών. Η βακτηριακή μηνιγγίτιδα είναι πιο σπάνια, συγκριτικά με την ιογενή, αλλά πιο επικίνδυνη έως και θανατηφόρα, σε κάποιες μορφές της. Η οξεία βακτηριακή μηνιγγίτιδα έχει ως παθογόνο αίτιο συνήθως κάποιο βακτήριο, όπως μηνιγγιτιδόκοκκος (Neisseria meningitidis), πνευμονιόκοκκος, αιμόφιλος ινφλουέντζας τύπου Β, στρεπτόκοκκος, μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης κ.ά. O μηνιγγιτιδόκοκκος αποτελείται από 13 υποομάδες (οροομάδες), από τις οποίες οι A, B και C προκαλούν το 90% των περιπτώσεων μηνιγγίτιδας.

Κλινική εικόνα
Mεγαλύτερο κίνδυνο λοίμωξης διατρέχουν τα παιδιά και οι έφηβοι, ενώ τα συμπτώματα της νόσου, μοιάζουν αρκετά με αυτά της γρίπης, με αποτέλεσμα συχνά να είναι δύσκολο για τον γιατρό να κάνει ορθή διάγνωση, ειδικά στα πρώιμα στάδιά της. Συνήθως παρουσιάζεται αιφνίδιος πυρετός (όχι απαραίτητα υψηλός), κεφαλαλγία, αυχενική δυσκαμψία και μικρού μεγέθους πετεχειώδες δερματικό εξάνθημα. Μπορεί να συνυπάρχουν συμπτώματα όπως ναυτία, έμετοι, φωτοφοβία, σύγχυση (διαταραχή προσανατολισμού – παράξενη συμπεριφορά).
Ιδιαίτερη προσοχή στα νεογνά και βρέφη, διότι η νόσος μπορεί να εμφανιστεί με άτυπα συμπτώματα, όπως έντονη ανησυχία – ανεξήγητο κλάμα ή ακριβώς το αντίθετο, με νωθρότητα – υποτονία – παρατεταμένη υπνηλία, μειωμένη πρόσληψη τροφής, συνοδευόμενα από πυρετό ή και υποθερμία!
Τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν μέσα σε λίγες ώρες ή ακόμα και λίγες ημέρες από την έκθεση στο βακτήριο. Το γεγονός αυτό καθιστά απαραίτητη την άμεση και λεπτομερή κλινική εξέταση όλων των παιδιών με τα προαναφερθέντα συμπτώματα από τον παιδίατρο γεγονός που δεν αντικαθίσταται από καμία προφορική ή «ιντερνετική» χορήγηση οδηγιών.

Επιπλοκές
Η πιο συχνή επιπλοκή της μηνιγγίτιδας είναι η κώφωση, ιδίως στα παιδιά, ενώ άλλες επιπλοκές είναι η επιληψία, οι μαθησιακές δυσκολίες, τα προβλήματα οράσεως, οι αλλαγές συμπεριφοράς, η κεφαλαλγία, η κόπωση, η απώλεια μνήμης και οι δυσκολίες συγκέντρωσης. Μία από τις βαρύτερες, ακόμη, επιπλοκές είναι η διάχυτη ενδαγγειακή πήξη (DIC), που γίνεται κλινικά εμφανής με την επέκταση υποδόριων αιμορραγιών, γαστρορραγία, αιμορραγίες ούλων ή αιμορραγίες στις θέσεις φλεβοκεντήσεων. Επίσης, η νέκρωση των άκρων και κυρίως των δακτύλων, αποτελεί σημείο κεραυνοβόλου μηνιγγιτιδοκοκκικής λοίμωξης. Άλλες σοβαρές, αλλά σπανιότερες, νευρολογικές βλάβες όπως πάρεση κρανιακών νεύρων, υποσκληρίδια συλλογή, εμπύημα, εγκεφαλικό απόστημα, αταξία, επιληπτικές κρίσεις, τύφλωση και αποφρακτικός υδροκέφαλος ενδέχεται ακόμη να εμφανιστούν.
Στις βιομηχανικές χώρες, η συνολική θνησιμότητα της μηνιγγιτιδοκοκκικής μηνιγγίτιδας κυμαίνεται συνήθως μεταξύ 5-10%, ενώ ένα 10-20% των επιζώντων από μηνιγγιτιδοκοκκική μηνιγγίτιδα, θα παραμείνει με ισόβια σοβαρά νευρολογικά κατάλοιπα. Σε παγκόσμια κλίμακα περίπου 500.000 κρούσματα μηνιγγίτιδας σημειώνονται ετησίως εκ των οποίων 50.000 καταλήγουν στον θάνατο. Χωρίς θεραπεία το ποσοστό της θνητότητας από μηνιγγιτιδοκοκκική νόσο αγγίζει το 70-90%!

Παθογένεια της νόσου
Για να προκληθεί μηνιγγίτιδα απαιτείται αποικισμός του ρινοφάρυγγα. Η μετάδοση του βακτηρίου Neisseria meningitidis γίνεται από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω της αναπνευστικής οδού, αφού προσκολλάται στο επιθήλιο του ρινοφάρυγγα, προωθείται στον υποκείμενο ιστό και από εκεί στην κυκλοφορία του αίματος. Σε περισσότερο από 50% των περιπτώσεων, τα βακτήρια  διαπερνούν τον ειδικό προστατευτικό “φράκτη” του εγκεφάλου, τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και φθάνουν στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό που περικλείει τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό, προκαλώντας μηνιγγίτιδα.

Επιδημιολογία
Ο μηνιγγιτιδόκοκκος προκαλεί τόσο ενδημική νόσο όσο και επιδημίες. Επιδημίες σε ευρεία κλίμακα εξακολουθούν να συμβαίνουν με θανατηφόρο έκβαση εκτός από την Αφρική και σε χώρες της Ασίας, στη Νότια Αμερική και σε χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Η ενδημική νόσος είναι συχνότερη στα παιδιά και κυρίως σε βρέφη 3-12 μηνών και στους έφηβους, ενώ σε φάσεις επιδημίας τα ποσοστά προσβολής μεγαλύτερων παιδιών και νεαρών ενηλίκων αυξάνονται. Υπολογίζεται ότι σχεδόν 50% των περιπτώσεων αφορούν σε παιδιά μικρότερα των 2 ετών. Εκτός από την ηλικία, άλλοι επιμέρους παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο νόσησης είναι: υποκείμενες ανοσολογικές ανεπάρκειες, συγχρωτισμός, διαμονή στο ίδιο σπίτι με άλλο κρούσμα, χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, ενεργητικό ή παθητικό κάπνισμα και πρόσφατη λοίμωξη του αναπνευστικού (ιογενής ή μυκοπλασματική).

Τρόπος μετάδοσης
Ο μηνιγγιτιδόκοκκος είναι ένα μικρόβιο το οποίο υπάρχει φυσιολογικά στον φάρυγγα και μεταδίδεται με τον βήχα, το φτάρνισμα και την άμεση παρατεταμένη επαφή. Eίναι, μάλιστα, ιδιαίτερα ευαίσθητος και δεν επιβιώνει στο περιβάλλον. Η μετάδοση γίνεται με άμεση επαφή από άτομο σε άτομο, με σταγονίδια των αναπνευστικών εκκρίσεων. Πηγή, δηλαδή, εξάπλωσης του μηνιγγιτιδόκοκκου είναι ο ασυμπτωματικός αποικισμός του ανώτερου αναπνευστικού, ο οποίος ποικίλει ανάλογα με την ηλικία. Πρόσφατη μελέτη από την Ελλάδα υπολογίζει τους φορείς του μηνιγγιτιδοκόκκου σε 10,5% στον γενικό πληθυσμό, δηλαδή 1 στα 10 άτομα μεταφέρουν τον επικίνδυνο ιό.

Επώαση – μεταδοτικότητα
Ο χρόνος επώασης της νόσου είναι 2 ως 10 ημέρες (συνήθως 3 ως 4 μέρες). Η περίοδος μεταδοτικότητας του μηνιγγιτιδόκοκκου είναι όλη η περίοδος κατά την οποία ανευρίσκεται στο σάλιο και στις ρινοφαρυγγικές εκκρίσεις, έως και 24 ώρες μετά την έναρξη αποτελεσματικής αντιμικροβιακής αγωγής με αντιβιοτικά. Τα περισσότερα κρούσματα μηνιγγιτιδοκοκκικής νόσου αφορούν υγιή άτομα. Η μετάδοση είναι αρκετά εύκολη καθώς μπορεί να γίνει με τον βήχα, το φτέρνισμα και την άμεση σωματική επαφή, όπως το φιλί. Επίσης, ο συνωστισμός (σε νυχτερινά κέντρα, στρατόπεδα, κοιτώνες ή ταξίδια σε ενδημικές περιοχές) μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες μετάδοσης. Πρέπει να αναφερθεί ότι το κάπνισμα προάγει την πιθανότητα προσβολής του οργανισμού από τη νόσο. Επιπροσθέτως, βρέφη, παιδιά και έφηβοι ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου, διότι μπορεί να μολυνθούν από μέλη της οικογένειάς τους που είναι φορείς του βακτηρίου (στη μύτη ή το φάρυγγα) χωρίς τα τελευταία να έχουν εκδηλώσει συμπτώματα.

Διάγνωση – Θεραπεία
Η διάγνωση της μηνιγγιτιδοκοκκικής νόσου επιβεβαιώνεται με την απομόνωση του βακτηρίου από ένα φυσιολογικά άσηπτο σωματικό υγρό, που συνήθως είναι το αίμα και το εγκεφαλονωτιαίο υγρό και λιγότερο συχνά το αρθρικό, υπεζωκοτικό ή περικαρδιακό υγρό. Η απομόνωση του βακτηρίου γίνεται είτε με τις κλασικές μικροβιολογικές καλλιέργειες ή τεχνικές, είτε με μεθόδους μοριακής βιολογίας (PCR). Στη μικροβιακή μηνιγγίτιδα, η χορήγηση αντιβιοτικών φαρμάκων μπορεί να προλάβει την επιδείνωση της νόσου καθώς και τη μετάδοσή της από άτομο σε άτομο. Πρέπει να τονιστεί ότι είναι σημαντικό να χορηγούνται τα φάρμακα αμέσως μόλις τεθεί η διάγνωση, χωρίς την παραμικρή καθυστέρηση, για την ασφαλέστερη αντιμετώπιση της νόσου.

Προληπτικά μέτρα
Μερικά από τα προληπτικά μέτρα που προτείνονται είναι: α) Ενημέρωση του κοινού για την ανάγκη αποφυγής στενής επαφής και έκθεσης σε σταγονίδια, β) Ελάττωση του συγχρωτισμού σε χώρους εργασίας, εστίασης, διασκέδασης (club), σχολεία, στρατόπεδα και πλοία και γ) Χορήγηση του τετραδύναμου εμβολίου για τις οροομάδες A, C, Y και W135 καθώς και του νέου εμβολίου για την ιδιαίτερα επικίνδυνη οροομάδα Β. Επιπροσθέτως, τα κρούσματα θα πρέπει να δηλώνονται άμεσα στις υγειονομικές αρχές από τους γιατρούς, οι πάσχοντες θα πρέπει να απομονώνονται και να ξεκινά άμεσα αντιμικροβιακή αγωγή, τα αντικείμενα τα οποία ήλθαν σε επαφή με τις ρινοφαρυγγικές εκκρίσεις θα πρέπει να απολυμαίνονται, ενώ χημειοπροφύλαξη (χορήγηση αντιμικροβιακών φαρμάκων) πρέπει να λάβουν το ταχύτερο δυνατό όλα τα άτομα που ήρθαν σε στενή επαφή με κρούσμα διεισδυτικής μηνιγγιτιδοκοκκικής νόσου σε διάστημα μέχρι και 7 ημερών πριν την έναρξη των συμπτωμάτων.
Σε περίπτωση εμφάνισης κρούσματος σε παιδικό σταθμό/νηπιαγωγείο χημειοπροφύλαξη πρέπει να χορηγείται σε όλα τα παιδιά και το προσωπικό που παρακολουθούν το ίδιο τμήμα ή και στις άλλες τάξεις αν υπάρχει συγχρωτισμός διαρκείας. Σε περίπτωση εμφάνισης κρούσματος σε Δημοτικό σχολείο, Γυμνάσιο, Λύκειο κ.λπ., χημειοπροφύλαξη χορηγείται μόνο στα παιδιά που είχαν στενή επαφή με τον ασθενή (π.χ. στενοί φίλοι, παιδιά που κάθονται στο ίδιο θρανίο κ.λπ.) και όχι όλη η τάξη.  Χημειοπροφύλαξη πρέπει επίσης να χορηγείται και σε άτομα που ήρθαν σε στενή επαφή με τον ασθενή κατά τη διάρκεια εξωσχολικών δραστηριοτήτων (φροντιστήρια, γυμναστήρια κ.λπ.).

Β. ΑΣΗΠΤΗ (ΙΟΓΕΝΗΣ) ΜΗΝΙΓΓΙΤΙΔΑ
Η άσηπτη μηνιγγίτιδα είναι η φλεγμονή των μηνίγγων που έχει συνήθως λοιμώδη αιτιολογία, οφειλόμενη στις περισσότερες περιπτώσεις σε ιούς και κατά πολύ λιγότερο σε βακτήρια, όπως το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης και σε ορισμένους μύκητες).  Η ιογενής μηνιγγίτιδα είναι πολύ συχνή, αλλά σπάνια θανατηφόρα. Παρουσιάζει ήπια συμπτωματολογία, έχει τον εντεροϊό ως κύριο αιτιολογικό παράγοντα και δεν απαιτεί αντιμικροβιακή αγωγή. Η νόσος χαρακτηρίζεται από αιφνίδια έναρξη πυρετού και μπορεί να προκαλέσει εξάνθημα, εμέτους, ανορεξία, διάρροια, βήχα, συμπτώματα από το ανώτερο αναπνευστικό, μυαλγίες, αυχενική δυσκαμψία, σπανιότερα σηψαιμία κ.ά. Τα προληπτικά μέτρα που λαμβάνονται για την ιογενή μηνιγγίτιδα είναι ανάλογα, αλλά ηπιότερα, από αυτά της βακτηριακής μηνιγγίτιδας [Η ιογενής μηνιγγίτιδα παρουσιάζεται συνοπτικά στο παρόν άρθρο, το οποίο επικεντρώνεται στη βακτηριακή μηνιγγίτιδα τύπου Β’ και το νέο εμβόλιό της].

Το νέο εμβόλιο για τη βακτηριακή μηνιγγίτιδα τύπου Β’
Ο εμβολιασμός αποτελεί την αποτελεσματικότερη πρόληψη και προστασία έναντι της νόσου. Ο εμβολιασμός είναι αποδεδειγμένα ένα από τα πιο οικονομικώς αποδοτικά επιστημονικά επιτεύγματα της σύγχρονης εποχής για τη δημόσια υγεία. Είναι μία από τις ελάχιστες υπηρεσίες υγείας που κοστίζει λίγο, συγκριτικά με τα τεράστια οφέλη που προσφέρει στην υγεία και την ευημερία των πληθυσμών.
Το πρώτο και μοναδικό εμβόλιο κατά του μηνιγγιτιδόκοκκου οροομάδας Β, ονομάζεται Bexsero® και διατίθεται πλέον και στην Ελλάδα από την εταιρεία Novartis. Το εμβόλιο αναπτύχθηκε μετά από 20 χρόνια πρωτοποριακής έρευνας με τη χρήση της βραβευμένης τεχνολογίας «Reverse Vaccinology». Το προφίλ ανεκτικότητας και ανοσογονικότητας που διαθέτει έχει τεκμηριωθεί μέσω ενός εκτεταμένου κλινικού προγράμματος, ενώ ενδείκνυται για την προστασία όλων των ηλικιακών ομάδων, από την ηλικία των 2 μηνών και άνω. Το εμβόλιο ήδη κυκλοφορεί στη Γερμανία, Αγγλία, Γαλλία και Ιταλία.  Σημειώνεται ότι για τα νεογνά από 2 έως 6 μηνών απαιτούνται 4 δόσεις του εν λόγω εμβολίου, για τα παιδιά από 6 μηνών έως 2 χρονών 3 δόσεις, για τα παιδιά από 2-10 ετών και άνω απαιτούνται δύο δόσεις του εμβολίου, με μεσοδιάστημα 2 μηνών, ενώ από 11 ετών και πάνω απαιτούνται δύο δόσεις, με μεσοδιάστημα 1 μηνός.
Παρά το γεγονός ότι οι παιδίατροι συνιστούν την εφαρμογή του, η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών στην τελευταία της συνεδρίαση Νοέμβριο του 2014 αποφάσισε να μην εντάξει το εμβόλιο Bexsero® στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού, γεγονός που σημαίνει ότι για ένα τόσο σημαντικό μέτρο πρόληψης και προάσπισης της υγείας των παιδιών μας καλείται η ελληνική οικογένεια που δοκιμάζεται οικτρά από την οικονομική κρίση, να επωμιστεί το υψηλό κόστος του εμβολίου (105 ευρώ η δόση!). Με ένα δοσολογικό σχήμα που εξαρτάται από την ηλικία του παιδιού το συνολικό κόστος κυμαίνεται από 210 έως και 420 ευρώ ανά παιδί! Όμως ΟΛΑ τα εμβόλια πρέπει να διατίθεται απολύτως δωρεάν σε όλους και το γιατί είναι πλέον οφθαλμοφανές.

Η πραγματικότητα στα Χανιά
Ο Νομός Χανίων μετράει ήδη ένα θύμα, ένα 4χρονο παιδί από την Κίσαμο, που κατέληξε ένα 12ωρο μετά την προσβολή του, ενώ ένα δεύτερο παιδί 16 μηνών νοσηλεύεται στο ΠΑ.Γ.Ν.Η. προσβεβλημένο από τη νόσο. Αναφέρεται ακόμη, σύμφωνα με τον Συνεταιρισμό Φαρμακείων Χανίων, έχουν ήδη διατεθεί περισσότερα από 1.000 εμβόλια, που προορίζονται κυρίως για παιδιά, ενώ ο ρυθμός παραγγελιών ξεπερνά τα 300 εμβόλια ανά ημέρα. Αν και στη χώρα μας προσβάλλονται περίπου 100 άτομα τον χρόνο, δηλαδή ελάχιστα στο σύνολο των σχεδόν 11 εκατομμυρίων του πληθυσμού, η μηνιγγίτιδα τύπου Β’ παραμένει μια ύπουλη και δυνητικά θανατηφόρος ασθένεια, με επικίνδυνες παρενέργειες, η οποία όμως μπορεί να αντιμετωπιστεί με το κατάλληλο, αλλά ιδιαίτερα ακριβό, εμβόλιο.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οι γονείς σταθμίζοντας τους κινδύνους και αποφεύγοντας τις μηδενιστικές Κασσάνδρες που στρέφονται γενικά και άκριτα εναντίον κάθε τύπου εμβολίου, οφείλουν να ενημερωθούν κατάλληλα και, σε συνεννόηση με τον παιδίατρό τους, αναλαμβάνοντας πλήρως την ευθύνη, να πράξουν το καλύτερο για την προστασία των παιδιών τους.

*Επικοινωνία:
stefanogiannis@gmail.com

Ευχαριστίες
Θερμές ευχαριστίες στην παιδίατρο κα Φωτεινή Φιλιούση για τη συνεργασία και τις χρήσιμες παρατηρήσεις της.

Βιβλιογραφία
www.keelpno.gr
www.meningitis.org
www.who.int
www.cdc.gov