Κάθε Σάββατο πρωί μέσα από τη ραδιοφωνική εκπομπή για παιδιά «Ανέβα μήλο κατέβα ρόδι» σεργιανίζει τους μικρούς και μεγαλύτερους ακροατές της στον μαγικό των ραδιοκυμάτων. Άλλοτε πάλι μέσα από το «Θέατρο του παπουτσιού πάνω στο δέντρο» τη συναντά κανείς επί σκηνής να ζωντανεύει μαζί με τους συνεργάτες της ιστορίες, χρησιμοποιώντας ως πρώτη θεατρική ύλη μύθους και παραμύθια από την πλούσια λαϊκή παράδοση της Ελλάδας.
O λόγος για την ηθοποιό και σκηνοθέτη Βαλεντίνα Παπαδημητράκη που έχοντας ήδη διαγράψει μια αξιοσημείωτη πορεία στο θέατρο και την τηλεόραση, αποφάσισε πριν από δύο χρόνια να εγκαταλείψει την Αθήνα και μαζί με τον σύζυγό της, μουσικό και οργανοποιό Αλέξανδρο Ιερωνυμίδη, να εγκατασταθούν στον Τσιβαρά Αποκορώνου. Τη συναντήσαμε στο σπίτι τους λίγο πριν ξεκινήσουν έναν νέο κύκλο παραστάσεων σε σχολεία με το βραβευμένο έργο «Μαλαματένιος αργαλειός και φιλντισένιο χτένι» και ανοίξαμε κουβέντα μαζί της για το ραδιόφωνο, το θέατρο για παιδιά αλλά και τη νέα θεατρική δουλειά που προετοιμάζουν όπου θα μαγειρέψουν για το κοινό… παραμύθια στο ταψί!
Πρόσφατα η ραδιοφωνική εκπομπή «Ανέβα μήλο κατέβα ρόδι» που παρουσιάζεις κάθε Σάββατο πρωί στο «Δίκτυο Fm 91,5» απέσπασε το «ασημένιο» βραβείο στην κατηγορία ειδικές εκπομπές στον πανελλήνιο διαγωνισμό των Regional Media Awards. Ποια είναι τα στοιχεία που κρίνουν την επιτυχία μιας ραδιοφωνικής εκπομπής για παιδιά;
Το πρώτο συστατικό είναι η αμεσότητα. Μια εκπομπή για παιδιά πρέπει να έχει άμεση απεύθυνση στο παιδί. Κι αυτό έχει να κάνει με το ύφος, τον τόνο της φωνής, το λεξιλόγιο, το περιεχόμενο κ.λπ. Δεν είναι εύκολο. Είναι άνθρωποι που όταν τους λες ότι απευθυνόμαστε σε παιδιά αρχίζουν να «νιαουρίζουν» κάτι που δεν είναι σωστό. Όταν μιλάμε σε παιδιά δεν σημαίνει ότι απευθυνόμαστε σε όντα χωρίς νοημοσύνη. Κάθε άλλο. Πρέπει να αντιμετωπίζεις το παιδί ισότιμα με οποιονδήποτε άλλο ακροατή. Ίσως γι’ αυτό η εκπομπή έχει κερδίσει και το ενήλικο κοινό. Χρειάζεται, λοιπόν, αμεσότητα, ζεστασιά και απλότητα. Από εκεί και πέρα, μπορείς να μιλήσεις για τα πάντα στο παιδί αρκεί να βρεις τον τρόπο.
Λένε ότι η μαγεία του ραδιοφώνου είναι ότι επιτρέπει στον ακροατή να πλάσει με τη φαντασία του τις δικές του εικόνες. Στα παιδιά τι είναι αυτό που κάνει “κλικ”;
Τα συγκινεί καταρχάς ότι η εκπομπή που ακούνε είναι για παιδιά. Πέρα από αυτό η εκπομπή στηρίζεται σε πολλά «τρικ», που έχουν δομηθεί μέσα από την εμπειρία μου από το θέατρο για παιδιά. Για παράδειγμα τα τραγούδια του σήματος βασίζονται σε ένα παραδοσιακό στίχο και μελοποιήθηκαν από τον Αλέξανδρο Ιερωνυμίδη με το σκεπτικό ότι είναι σήμα μιας ραδιοφωνικής εκπομπής για παιδιά. Επίσης, οι ενότητες της εκπομπής χωρίζονται με διακριτά μικρά σηματάκια που εισάγονται με παιχνιδοτράγουδα, γλωσσοδέτες, μαντινάδες κ.λπ. Όλα αυτά, κι άλλα πολλά «τρικ», δίνουν έναν παιχνιδιάρικο τόνο και το παιδί αισθάνεται μια οικειότητα, νιώθει ότι η εκπομπή είναι ο χώρος του.
Σπανίζουν πάντως οι εκπομπές για παιδιά στην ραδιοφωνία και την τηλεόραση…
Μέχρι πριν το κλείσιμο της ΕΡΤ έκανε εκπομπές για παιδιά η Αγνή Στρουμπούλη. Ωστόσο, μετά την επαναλειτουργία δεν εντάχθηκαν ξανά στο πρόγραμμα. Υπήρχε επίσης το «Πορτοκαλί αερόστατο» που κάναμε μαζί με την Μαρία Παπαλέξη αρχικά στο «Κόκκινο» και πλέον στο «24/7». Είναι, πάντως, πολύ λίγες οι εκπομπές αυτές. Γενικά είναι λίγες οι ποιοτικές δουλειές που απευθύνονται σε παιδιά. Αντίθετα υπάρχει μεγάλη παραγωγή θεαμάτων χαμηλής ποιότητας τα οποία κινούνται στην αγορά. Κι αυτό γιατί δυστυχώς υπάρχει μια νοοτροπία ότι το παιδί είναι ένα κοινό που προσφέρεται για εύκολο πλουτισμό. Δεν συμφωνώ με αυτό, δεν ξεκίνησα να κάνω θέατρο για παιδιά με αυτή τη λογική, ούτε μπορώ να φτιάξω κάτι με το σκεπτικό να πουλήσει.
Συχνά το θέαμα που απευθύνεται σε παιδιά αντιμετωπίζεται με μια ελαφρότητα. Γιατί;
Υπάρχει και στο κοινό μια λογική ότι το παιδικό θέαμα είναι κάτι ελαφρύ, χαρούμενο, πολύχρωμο και θεαματικό, που ακολουθεί τη μόδα. Έτσι κινούνται πολλές πρόχειρες δουλειές, σε αντίθεση με τις παραστάσεις πολλών συναδέλφων που κάνουν ποιοτική δουλειά αλλά δεν πάνε όπως θα έπρεπε. Κι αυτό γιατί η δουλειά αυτή προϋποθέτει ένα επίπεδο από μέρους του κοινού ώστε να γίνει αντιληπτή. Τα παιδιά δηλαδή πρέπει να έχουν τις προσλαμβάνουσες για να δουν αυτό που έχουμε να τους δώσουμε. Και βέβαια το στοίχημα αυτό κερδίζεται πρωτίστως μέσα στην οικογένεια και δευτερευόντως στο σχολείο.
Γιατί επέλεξες μέσα από το «Θέατρο του παπουτσιού» να στρέψεις το καλλιτεχνικό σου ενδιαφέρον στην παράδοση;
Καταρχάς λόγω βιωμάτων. Η γιαγιά μου μού έλεγε δημοτικά τραγούδια και νανουρίσματα και στο σπίτι ακούγαμε παραδοσιακή μουσική. Συγχρόνως παρακολουθούσα τα βήματα του αδερφού μου όταν ανακάλυπτε την παραδοσιακή μουσική ως μουσικός. Είναι μια μύηση η παράδοση. Μυήθηκα λοιπόν σε αυτό τον κόσμο που φέρει αξίες, ήθη, έθιμα και μια ιδιαίτερη σχέση με τη φύση, την κοινότητα και τον ίδιο τον άνθρωπο. Όλα αυτά είχα την ανάγκη να τα μοιραστώ. Και βέβαια είναι ένα στοίχημα να βρει κανείς έναν τρόπο αυτό το υλικό, είτε αφορά λαϊκά παραμύθια είτε μύθους, να τα αναπλάσει, να τα φέρει στο σήμερα και να μυήσει τα παιδιά σε αυτό τον μαγικό κόσμο.
Δύσκολη απόφαση να αφήσετε με τον Αλέξανδρο την Αθήνα για ένα χωριό της Κρήτης. Δεν είναι κάπως περιοριστικό για έναν καλλιτέχνη;
Οι φίλοι που μας ήξεραν απορούσαν που δεν το είχαμε κάνει ήδη. Περισσότερο οι γονείς είχαν αυτή την αγωνία που λες. Ωστόσο, είναι ο τρόπος που δουλεύουμε τέτοιος, της συνεχούς μετακίνησης και περιοδείας, που δεν μας περιορίζει σε κάτι. Ανεβαίνουμε συνέχεια στην Αθήνα και δίνουμε παραστάσεις. Πιο πολύ μου κοστίζει ότι δεν έχω την ευχέρεια να δω όσες παραστάσεις θα ήθελα. Από την άλλη, είναι πολύ σημαντικό για εμένα ότι πλέον ανοίγω το παράθυρο και βλέπω ουρανό κι όχι την απέναντι πολυκατοικία ή ότι περνάνε τα παιδιά της γειτονιάς και δανείζονται βιβλία από τη βιβλιοθήκη μου. Εδώ αισθάνομαι ότι αυτό που προσφέρω μπορεί να πιάσει μεγαλύτερο τόπο και ότι μπορώ να ζήσω καλύτερα τη ζωή μου, έχοντας πιο ουσιαστικές και ανθρώπινες σχέσεις.
Ολη αυτή την περίοδο κρίσης πως την αισθάνεσαι ως καλλιτέχνης; Σε έχει κάνει πιο δημιουργική;
Δεν ξέρω αν φταίει η κρίση ή αν είναι ότι άλλαξα εγώ περιβάλλον. Πολλές φορές αισθάνομαι πάντως ότι γίνεται ένας κατακλυσμός από ιδέες στο κεφάλι μου. Παράλληλα, σκέφτομαι ότι θα ήθελα να κάνω πολιτικό θέατρο, θέατρο στον δρόμο ή όπως αυτό που έκανε ο Μπρεχτ, θέατρο γι’ αυτό που συμβαίνει τώρα ή μια παράσταση για το Κυπριακό μιας και κατάγομαι από εκεί. Όμως νιώθω ότι είναι ένας χώρος που δεν τον ξέρω καλά. Χρειάζεται καλό ιστορικό και πολιτικό υπόβαθρο για να μπει κανείς σε αυτά τα χωράφια. Θα δείξει…
Προσωπικά πιστεύω ότι το θέατρο που ακονίζει την αισθητική και την ευαισθησία του κοινού είναι πολιτικό…
Με αυτή την έννοια ναι.
Τι ετοιμάζετε αυτό τον καιρό;
Ετοιμάζουμε παραμύθια στο ταψί! Είναι μια παράσταση για παιδιά που την παιδεύουμε πολύ καιρό και συνδυάζει τη μαγειρική με τα παραμύθια. Η κεντρική θεατρική φιγούρα είναι η θεία Μαργαρίτα που έρχεται από τα παλιά για να μας θυμίσει πόσο όμορφο είναι να αφιερώνουμε χρόνο για να φτιάχνουμε για τα παιδιά μας σπιτικά κουλουράκια και να τους λέμε παραμύθια. Η συνταγή για τα κουλουράκια είναι ο μηχανισμός μέσα από τον οποίο θα προκύπτουν οι ιστορίες και τα τραγούδια της παράστασης. Εκτός από αυτό, τον χειμώνα θα δίνουμε παραστάσεις σε σχολεία παρουσιάζοντας τον «Μαλαματένιο αργαλειό». Μια παράσταση που είχε πρωτοανέβει το 2010 και βασίζεται σε ένα δημοτικό τραγούδι που ανέπτυξε δραματουργικά η Μαρία Παπαλέξη και στο οποίο «κουμπώσαμε» παραδοσιακά τραγούδια. Πρόκειται για μια παράσταση που έχει ταξιδέψει σε εκατοντάδες σχολεία στην Ελλάδα και την Κύπρο, έχει βραβευτεί στο Φεστιβάλ Θεάτρου Δρόμου στην Αθήνα και έχει παιχτεί σε πολλά εθνολογικά και λαογραφικά μουσεία, ενώ στα Χανιά παρουσιάστηκε πρώτη φορά στο Μουσείο Τυπογραφίας. Είναι μια παράσταση που φέρνει τα παιδιά σε επαφή με την τέχνη της υφαντικής με ένα βιωματικό τρόπο μέσα από το παιχνίδι.
Αναφέρθηκες στο Μουσείο Τυπογραφίας στο οποίο έκανες εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά και εφήβους. Ποιες είναι οι εντυπώσεις σου από αυτό;
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα στο Μουσείο Τυπογραφίας σχετίζονταν με την τυπογραφία. Το ένα αφορούσε τον Γουτεμβέργιο όπου αξιοποιούσαμε εργαλεία του εκπαιδευτικού δράματος, το άλλο αφορούσε στον δίσκο της Φαιστού όπου τα παιδιά έφτιαχναν ιδεογράμματα και μέσα από αυτά δικές τους ιστορίες, ενώ στο τρίτο πρόγραμμα χρησιμοποιούσαμε την οπτική ποίηση. Το μουσείο είναι ένας πολύ επιβλητικός χώρος που νομίζω ότι πραγματικά ενθουσιάζει τους επισκέπτες!
