Βιότοπος – περιγραφή:
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Valeriana officinalis (βαλεριάνα η φαρμακευτική) και ανήκει στην οικογένεια των Βαλεριανιδών. Υπάρχουν 150 περίπου είδη του γένους αυτού σε όλο τον κόσμο. Στη χώρα μας την συναντούμε με διάφορες ονομασίες όπως Βαλεριάνα, Νάρδος, Μυριστική, Αγριοζαμπούκος, Αλεναία, Ασπρόφυλλος, Κέντρανθος, Διοσκουρίδειος.
Στην Ελλάδα είναι αυτοφυές, κυρίως στη βόρεια και ηπειρωτική χώρα και προτιμά εδάφη υγρά, γόνιμα και ηλιόλουστα. Συναντούμε στη χώρα μας 7 είδη. Η Ασπρόφυλλος που φυτρώνει στα πετρώδη και ορεινά της Κρήτης. Η Αλλιαριΐφυλλος, σπανία στην Εύβοια. Η Φαρμακευτική που συναντούμε σε μέρη της Θεσσαλίας, Ηπείρου και Μακεδονίας. Η Αλεναία, που βρίσκεται στην άλπειο ζώνη των Πελοποννησιακών βουνών. Η Βιρτισκεία σπανία στη Δωρίδα. Η Κονδυλώδης σε μέρη ορεινά. Η Διοσκουρίδειος η περισσότερο διαδεδομένη, η οποία φυτρώνει σε δάση και πετρώδη μέρη.
Η βαλεριάνα είναι φυτό με ρίζωμα βραχύ, πολυετές που μένει ζωντανό όταν ξεραίνονται οι βλαστοί και τα φύλλα. Το ύψος της κυμαίνεται από 40 εκατοστά έως 2 μέτρα. Βλαστός παχύς, υψηλός διακλαδιζόμενος. Τα φύλλα της είναι αντίθετα, με μίσχο τα κατώτερα, άμισχα τα ανώτερα, πτερωτά, με 13-21 λογχοειδή φυλλάρια. Τα άνθη της είναι μικρά άσπρα ή ρόδινα που σχηματίζουν πυκνές ταξιανθίες. Όταν η ρίζα ξεθάβεται από την γη δεν μυρίζει πολύ. Σταδιακά όσο στεγνώνει παίρνει την δυνατή μυρωδιά του βαλεριανικού οξέως.
Είναι βότανο που προκαλεί ευφορία στα μικρά ζώα, όπως και τα ναρκωτικά. Για τον λόγο αυτό στη Γαλλία το ονομάζουν γατόχορτο. Το καλλιεργήσιμο φυτό δεν χάνει τις θεραπευτικές του ιδιότητες αλλά αντίθετα τις αναπτύσσει ακόμη περισσότερο.
Ιστορικά στοιχεία:
Το όνομα “Βαλεριάνα” προήλθε από τη λατινική λέξη valere που σημαίνει “υγεία ή δύναμη” και αναφέρεται στην θεραπευτική χρήση του φυτού, αν και υποστηρίζεται ότι μπορεί να αναφέρεται και στη δυνατή του οσμή.
Γνωστό βότανο από την αρχαιότητα. Την αναφέρουν ο Πλίνιος και ο Διοσκουρίδης. Ο Πλίνιος (23-79μ.Χ.) την αναφέρει στη λίστα των θησαυρών της γης. Ο Γκέραντ το 1597 έγραφε ότι το βότανο αυτό είναι «..για όσους υποφέρουν από κράμπες και άλλους σπασμούς καθώς και για όλους εκείνους που βασανίζονται από τα λάθη τους».
Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι την χρησιμοποιούσαν ως παυσίπονο, διουρητικό, αντιβηχικό και κατά του άσθματος. Από τον 18ο αιώνα μέχρι σήμερα χρησιμοποιείται ως ηρεμιστικό του νευρικού συστήματος.
Κατά τον 1ο παγκόσμιο πόλεμο υπό μορφή σταγόνων χρησιμοποιήθηκε ευρέως για την αντιμετώπιση του συνδρόμου των βομβαρδισμών, των στρατιωτών που ήταν καθηλωμένοι στο μέτωπο.
Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιήθηκε ευρέως σαν ορεκτικό μέσο που βελτιώνει την πέψη των τροφών, σαν χολαγωγό μέσο στις ασθένειες του συκωτιού, χολής και των χοληφόρων οδών. Τις ρίζες τις μασούσαν σαν προφυλακτικό μέσο από τις μολυσματικές ασθένειες όπως χολέρα, τύφο, σκαρλατίνα (οστρακιά).
Στην Κρήτη γνώριζαν τις ιδιότητες της ρίζας του φυτού το οποίο χρησιμοποιούσαν για τα παιδιά, την κατάπτωση και τις αϋπνίες.
Συστατικά-χαρακτήρας:
Είναι βότανο με γεύση έντονη, ξηρή και ελαφρώς πικρή. Η ρίζα και το ρίζωμα περιέχουν ένα αιθέριο έλαιο το οποίο αποτελείται κατά 1% από εποξυβαλεριανικό τριεστέρα. Ο τριεστέρας αυτός διασπάται στην παρουσία του ενζύμου οξειδάση, σε βαλεριανικό οξύ και μεθυλκετόνη. Το πρώτο έχει σπασμολυτικές και κατευναστικές ιδιότητες και το δεύτερο είναι ελαφρύ αναισθητικό. Το έλαιο περιέχει ακόμα λεμονίνη, ένα σεσκουιτερπένιο, βαλεριανική καμφορά, αλκαλοειδή, σατινίνη, βαλεριανίνη, ακτινιδίνη, βαλερίνη, χολίνη, σάκχαρα, άμυλο, τανίνες και ρητίνες.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:
Ανθίζει το καλοκαίρι μέχρι το φθινόπωρο. Τα μέρη του φυτού που χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς είναι κύρια η ρίζα και τα φύλλα. Οι ανθισμένες κορυφές συλλέγονται το καλοκαίρι, ενώ η ρίζα συλλέγεται το φθινόπωρο από Σεπτέμβριο μέχρι Οκτώβριο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Η κύρια δράση της ρίζας του φυτού είναι ηρεμιστική, υπνωτική, αντισπασμωδική, υποτασική.
Τα φύλλα χρησιμοποιούνται για αδυνάτισμα. Η κύρια όμως θεραπευτική δράση του φυτού βρίσκεται στην ρίζα.
Η ηρεμιστική δράση του φυτού αποδίδεται κυρίως στο βαλεριανικό οξύ το οποίο περιέχει.
Ενδείκνυται σε ασθένειες του νευρικού συστήματος, ως νευροτονωτικό και ηρεμιστικό. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια σε σπασμούς και επιληψία για να μειώσει την ένταση και το άγχος, στην υστερία, στην αϋπνία και την υπερδιέγερση. Σαν μυοχαλαρωτικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την απαλλαγή από τις κράμπες και τον εντερικό κολικό. Είναι εξαιρετικό φάρμακο για την νευρική δυσπεψία και σε περιπτώσεις σπαστικού ή ευερέθιστου εντέρου. Είναι αποτελεσματική στους σπασμούς εμμηνορρυσίας. Επίσης η βαλεριάνα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως γενικό παυσίπονο όταν ο πόνος συνδέεται με νευρική υπερένταση και την ημικρανία.
Η βαλεριάνα επιδρά δυναμωτικά στην καρδιά (κατάλληλη για ταχυκαρδία) και πολλές μελέτες απέδειξαν ότι ελαττώνει την πίεση. Συνδυάζεται θαυμάσια με άλλα βότανα για πιο ενισχυμένα ή εξειδικευμένα αποτελέσματα, όπως σκουτελλάρια, πασσιφλόρα, λυκίσκο και χαμομήλι.
Το βάμμα της βαλεριάνας χρησιμοποιείται κατά της πιτυρίδας.
Παρασκευή και δοσολογία:
Παρασκευάζεται ως αφέψημα. Η δοσολογία είναι 2 γραμμάρια ανά 1 φλιτζάνι νερό με ανώτατη ημερήσια δόση 6 γραμμάρια.
Χρόνος βρασμού είναι 15 λεπτά.
Προφυλάξεις:
Δεν πρέπει να παίρνουμε το βότανο περισσότερο από 2-3 εβδομάδες χωρίς διακοπή, επειδή οι συνεχείς ή υψηλές δόσεις μπορούν να προκαλέσουν πονοκέφαλο. Η βαλεριάνα ενισχύει τη δράση των υπνωτικών φαρμάκων, έτσι αποφεύγουμε τον τύπο αυτό του φαρμάκου.
Υ.Σ.
Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
