Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι VANILLA planifolia (Βανίλια η πλατύφυλλος). Ανήκει στην οικογένεια των Ορχιδέων που περιλαμβάνει περίπου 110 είδη. Είναι η μόνη ορχιδέα που χρησιμοποιείται για βιομηχανικούς σκοπούς, περιέχει την μεγαλύτερη ποσότητα αιθέριου ελαίου και η μόνη που παράγει καρπούς που τρώγονται.
Άλλο είδος, που συχνά καλλιεργείται για εμπορικούς λόγους, αλλά όχι σε βιομηχανική κλίμακα είναι η Pompona Vanilla (Β. pompona).
Το φυτό είναι μία αειθαλής κληματίδα των υγρών και θερμών τροπικών δασών του Μεξικού με εξωτερικές ρίζες (έχει επίσης και ρίζες που εισχωρούν στο έδαφος), που αναρριχάται φτάνοντας το ύψος των 10 μέτρων. Οι πράσινες έλικες του είναι γεμάτες με άμισχα, σαρκώδη λογχοειδή φύλλα στις μασχάλες των οποίων από τον Ιούνιο μέχρι τον Αύγουστο ξεπηδούν τσαμπιά πρασινοκίτρινων ορχιδέων. Στο Μεξικό το φυτό γονιμοποιείται από τα κολιμπρί (μικρό πουλί με μακρύ και λεπτό ράμφος) και κάποια άλλα έντομα που δεν υπάρχουν σε άλλες περιοχές του κόσμου όπου καλλιεργείται η βανίλια. Η γονιμοποίηση στις περιοχές αυτές γίνεται με τεχνητό τρόπο. Μετά τη γονιμοποίηση αναπτύσσονται μακριοί λοβοί μήκους 15-20 εκατοστών. Η συγκομιδή γίνεται όταν οι λοβοί πάρουν χρώμα πρασινοκίτρινο, λίγο πριν ανοίξουν. Σημαντικές καλλιέργειες εκτός Μεξικού υπάρχουν στη Μαδαγασκάρη, τις Κομόρες, τις νήσουν Μασκαρήνους και τη Σρι Λάνκα, την Ινδονησία και την Αϊτή.
Ιστορικά στοιχεία
Χιλιάδες χρόνια πριν, την χρησιμοποιούσαν οι Αζτέκοι οι οποίοι έφτιαχναν για αιώνες ένα αφέψημα που έγινε αργότερα γνωστό στον υπόλοιπο κόσμο. Στην Ευρώπη την έφεραν οι Ισπανοί, που γνώρισαν για πρώτη φορά τη βανίλια όταν έφτασαν τα στρατεύματα του Κόρτεζ στην Αμερική. Η ονομασία Vanilla δόθηκε στο μπαχαρικό από τους Ισπανούς. Το όνομα προήλθε από την ισπανική λέξη “vainilla”, υποκοριστική μορφή της λέξης “vaina” (που σημαίνει «περίβλημα»), η οποία με τη σειρά της προέρχεται από το λατινικό “vagina” (που σημαίνει «κόλπο»).Τον 16ο αιώνα ήταν ένα από τα πολυτιμότερα μπαχαρικά. Όπως το πιπέρι είχε την αξία νομίσματος, όπως μαρτυρούν οι χρονικογράφοι της εποχής εκείνης. Με ένα μόνο μπαστουνάκι της λένε ότι μπορούσε κάποιος να πληρώσει την παραμονή του σε ένα μέτριο πανδοχείο για ένα ολόκληρο μήνα.
Σύμφωνα με την ιστορία ο Αυτοκράτορας των Αζτέκων Μοντεζούμα, κατανάλωνε ποσότητες σοκολατούχου ποτού με βανίλια και τσίλι, πριν επισκεφθεί τις γυναίκες του.
Δεν είναι βέβαια μόνο οι αρχαίοι Αζτέκοι που επικαλούνται τις «δυναμωτικές» ιδιότητες του μπαχαρικού αυτού. Ο γερμανός γιατρός Μπεζάαρ Ζίμμερμαν το 1762, εξέδωσε βιβλίο με τον τίτλο «Περί Πειραμάτων» στο οποίο αναφέρει ότι 342 άνδρες ανίκανοι σεξουαλικά γιατρεύτηκαν αφού κατανάλωσαν αφεψήματα βανίλιας. Δεν είναι βέβαια το μόνο είδος Ορχιδέας που έχει τέτοιες επιδράσεις. Το δικό μας σερνικοβότανο, που η λαϊκή μας παράδοση αναφέρει ότι οι γυναίκες το έπαιρναν για να γεννούν αγόρια, είναι μία Ορχιδέα από την οποία φτιάχνεται το σαλέπι.
Στην πόλη Ρευνιόν της Γαλλίας παράγεται η εξαιρετική ποικιλία Μπουρμπόν, μία από τις πιο αρωματικές και ακριβές του είδους, η οποία όπως λένε έχει το πλέον αυθεντικό άρωμα.
Συστατικά – χαρακτήρας
Η βανίλια περιέχει μέχρι 3% βανιλίνη, γλυκοβανιλίνη, φενόλη, φενολαιθέρα, τρυγικό οξύ και άλλα στοιχεία. Οι σπόροι του φυτού καλύπτονται από ένα παχύρρευστο κοκκινωπό υγρό από το οποίο εξάγεται το εκχύλισμα βανίλιας, του οποίου τα κυριότερα στοιχεία είναι το οξικό οξύ, το καπρονικό οξύ, η ευγενόλη, το ισοβουτυρικό οξύ και η βανιλλίνη. Το αιθέριο έλαιο της βανίλιας εξάγεται από τους λοβούς της έπειτα από ειδική επεξεργασία
Η βανίλια μετά την αποξήρανσή της έχει μαύρο χρώμα και το περιεχόμενο στα φλούδια γλυκοζίδιο της βανιλίνης διασπάται σε βανιλίνη και γλυκόζη έτσι ώστε να δημιουργηθεί η επιθυμητή λεπτή γεύση της βανίλιας. Εκτός από τη βανιλίνη στη δημιουργία του αρώματος συμμετέχουν 35 ακόμη ουσίες. Από αυτό αντιλαμβάνεται κανείς ότι η παρασκευαζόμενη συνθετικά βανιλίνη δεν μπορεί παρά να είναι ένα μέτριο υποκατάστατο του φυσικού προϊόντος.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Το φυτό ανθίζει από Ιούνιο μέχρι Αύγουστο. Τους μήνες αυτούς πολλά εφήμερα άνθη ανοίγουν, λίγα κάθε φορά. Τα άνθη έχουν λεπτεπίλεπτη κατασκευή και για αυτό στη φύση η επικονίαση τους μπορεί να γίνει μόνο από το πουλί κολιμπρί που ζει στο Μεξικό.
Στις άλλες χώρες όπου καλλιεργείται το φυτό, εφαρμόζεται η τεχνητή επικονίαση , η οποία γίνεται αμέσως μόλις ανοίξουν τα άνθη.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται οι λοβοί του φυτού. Ο καρπός είναι επιμήκης κάψα, και φθάνει σε πλήρη ανάπτυξη τα 20 εκατοστόμετρα μήκος σε 4 έως 6 εβδομάδες ενώ μπορεί να χρειαστούν μέχρι 9 μήνες ώσπου να ωριμάσει.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Η βανίλια έχει τονωτική, χωνευτική, αντισηπτική και αποχρεμπτική δράση. Είναι ωφέλιμη κατά του βήχα, της χρόνιας βρογχίτιδας και του τσιγαρόβηχα. Τον 19ο αιώνα την χρησιμοποιούσαν για να θεραπεύουν την μελαγχολία των κοριτσιών. Έχει αναφερθεί ότι η βανίλια αυξάνει την έκκριση σεροτονίνης, μειώνοντας παράλληλα την όρεξη για κατανάλωση γλυκών. Οι επιστήμονες του λονδρέζικου νοσοκομείου Άγιος Γεώργιος κατά την έρευνα που έκαναν σε ένα πρόγραμμα δίαιτας, παρατήρησαν ότι οι άνθρωποι που μύριζαν και χαρτάκια ποτισμένα με άρωμα βανίλιας έχασαν κατά μέσον όρο 2 κιλά περισσότερο από τους υπόλοιπους που ακολουθούσαν μόνο το πρόγραμμα της δίαιτας.
Η σκόνη βανίλιας λέγεται ότι βοηθά στη χώνεψη και ανακουφίζει τις στομαχικές διαταραχές.
Το αιθέριο έλαιο βανίλιας τονώνει τη διάθεση, προκαλεί συναισθήματα ευφορίας, αναζωογονεί και αποτοξινώνει την επιδερμίδα του σώματος.
Το άρωμα των κεριών βανίλια ενδέχεται να ηρεμεί και να χαλαρώνει το νευρικό σύστημα.
Έρευνες στο Ινστιτούτο Όσφρησης και Γεύσης του Σικάγο τεκμηρίωσαν ότι τόσο το άρωμα της βανίλιας όσο και η γεύση της έχουν ισχυρές ιδιότητες διέγερσης.
Στην αρωματοθεραπεία η βανίλια θεωρείται ότι βελτιώνει την διάθεση και προτιμάται όταν κανείς θέλει να τονωθεί ενεργειακά.
Ιδανικός συνδυασμός αιθέριων ελαίων στην αρωματοθεραπεία είναι η βανίλια με το τριαντάφυλλο, καθώς φαίνεται πως καταπραΰνουν το νευρικό σύστημα.
Τα αρώματα με κύριο συστατικό τη βανίλια έχουν anti-stress ιδιότητες απομακρύνοντας την ένταση.
Παρασκευή και δοσολογία
Όλος ο καρπός έχει άρωμα, οπότε μπορείτε να κόψετε το λοβό σε κομματάκια και να το χρησιμοποιείτε σε συνταγές, όταν θέλετε να προσθέσετε γεύση. Άλλη ιδέα είναι να βάλετε ένα ολόκληρο το λοβό σε μια κανάτα με λεμονάδα ή κρασί για να δώσετε άρωμα. Οι λοβοί έχουν τόσο δυνατή γεύση, που δεν εξαντλείται μετά την πρώτη χρήση τους. Μπορείτε, λοιπόν, όταν τα ροφήματά σας τελειώνουν, να τους χρησιμοποιείτε ξανά, αφού τα πλύνετε και τα στεγνώσετε. Όταν πια θα έχει απομείνει μόνο ο φλοιός, χωρίς δυνατό άρωμα, βάλτε τη βανίλια στο βαζάκι του καφέ ή της ζάχαρης και θα τα αρωματίσει διακριτικά.
Προφυλάξεις
Το αιθέριο έλαιο βανίλιας δεν είναι τοξικό, παρ’ όλα αυτά καλό θα ήταν να αποφεύγεται από τις εγκύους. Σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να δημιουργήσει φλεγμονές στον οργανισμό.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
