«Πατέρας» της βιοτεχνολογίας θεωρείται ο Ούγγρος γεωπόνος Karl Ereky. Πράγματι ο όρος «βιοτεχνολογία» αναφέρεται από τον Karl Ereky στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1919 στο Βερολίνο με τίτλο «Βιοτεχνολογία της παραγωγής κρέατος, λίπους και γάλακτος σε ένα αγρόκτημα μεγάλης κλίμακας στην πόλη» (Biotechnologie der Fleisch-, Fett-und im Milcherzeugung landwirtschaftlichen Grossbetriebe).
Στο βιβλίο αυτό περιγράφει μία τεχνολογία βασισμένη στη μετατροπή πρώτων υλών ζωντανών οργανισμών σε ένα πιο χρήσιμο προϊόν. Η βιοτεχνολογία ορίζεται από τον ίδιο ως «η τεχνολογία που υποδεικνύει τη διαδικασία με την οποία οι πρώτες ύλες θα μπορούσαν να βελτιωθούν βιολογικά σε χρήσιμα για την κοινωνία προϊόντα».
Βέβαια πολλές από τις δραστηριότητες της βιοτεχνολογίας είναι παμπάλαιες. Η παρασκευή για παράδειγμα του ψωμιού με προζύμη γίνεται για πρώτη φορά στην Αίγυπτο πριν 3000 χρόνια . Στην Ελλάδα υπάρχουν αναφορές για την παρασκευή του ψωμιού με προζύμη από τον Ησίοδο, τον Όμηρο και τον Ηρόδοτο. Μάλιστα ο Πλάτων αναφέρει τον φημισμένο αρτοκόπο (αρτοποιό) τον Θεαρίωνα.
Ο Βαβυλώνιοι και οι Σουμέριοι το 6000 π.Χ. παρασκευάζαν μπύρα από τη ζύμωση του κριθαριού.
Η απαρχή της παρασκευής του κρασιού τοποθετείται χιλιάδες χρόνια πριν, καθώς αρχαιολογικές έρευνες εντόπισαν τα πρώτα ίχνη οινοποίησης στους Φιλίππους της Ανατολικής Μακεδονίας γύρω στο 4.500 π.Χ. Στην Αγία Γραφή η παρασκευή του κρασιού αναφέρεται από την εποχή του Νώε. Στο Βαθύπετρο των Αρχανών στην Κρήτη βρέθηκε το πρώτο γνωστό στον κόσμο οινοποιείο και στην ίδια περιοχή στο Φουρνί το πληρέστερο και τελειότερο πατητήρι της απώτερης αρχαιότητας.
Η παραδοσιακή αυτή βιοτεχνολογία με την αξιοποίηση των επιτευγμάτων της μοριακής βιολογίας, της βιοχημείας, της αγροοικολογίας και του βιομιμητισμού, καθώς και των αποτελεσμάτων της διεξοδικής έρευνας του φαινομένου της αλληλοπάθειας βρίσκεται σήμερα στην «αιχμή του δόρατος» των τεχνολογικών εξελίξεων με πληθώρα εφαρμογών στην οικολογική γεωργία με την ευρεία της έννοια, στις επιστήμες υγείας, στην διατροφή του ανθρώπου, στα τρόφιμα και στην προστασία του περιβάλλοντος. Δίκαια χαρακτηρίζεται στην εποχή μας ως το «κλειδί» βελτίωσης της διαδικασίας της παραγωγής, της ποιότητας των προϊόντων και του περιβαλλοντικού αποτυπώματός τους και ως ασφαλιστική δικλείδα αριστοποίησης της σχέσης κόστους – αποτελεσματικότητας. Έχει μετεξελιχθεί σε ένα ραγδαίο αναπτυσσόμενο σύνθετο επιστημονικό κλάδο η συνεισφορά του οποίου απλώνεται σε πολλούς και διαφορετικούς κλάδους.
Σήμερα η βιοτεχνολογία χαρακτηρίζεται ως η τεχνολογία που χρησιμοποιεί ζώντες οργανισμούς ή μέρη αυτών με σκοπό τη παραγωγή προϊόντων, τη βελτίωση φυτών και ζώων ή την ανάπτυξη μικροοργανισμών για ειδικές χρήσεις. Με απλά λόγια η σύγχρονη βιοτεχνολογία δεν είναι από μόνη της μια επιστήμη. Είναι μια πολυεπιστημονική προσέγγιση με συμμετοχή διαφόρων ειδικοτήτων και επιστημών. Είναι δηλαδή το αποτέλεσμα του «γάμου» μεταξύ της επιστήμης των ζωντανών όντων της βιολογίας και ενός συνόλου νέων τεχνικών από άλλους κλάδους όπως τη μικροβιολογία, τη μοριακή βιολογία, τη γενετική, τη βιοχημεία, τη βιοφυσική, τη μικροβιολογία, και την επιστήμη της πληροφορικής για να αναφέρουμε τους σπουδαιότερους από αυτούς. Ο ΟΟΣΑ ορίζει τη βιοτεχνολογία ως την εφαρμογή στους ζωντανούς οργανισμούς των επιστημονικών αρχών και της μηχανικής στο μετασχηματισμό ζωντανών ή μη υλικών με σκοπό την παραγωγή τεχνογνωσίας, αγαθών και υπηρεσιών.
Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια η βιοτεχνολογία περιορίζεται καταχρηστικά στη γενετική μηχανική και στις τεχνολογίες της, που πέρα από τους βιοηθικούς κανόνες παρεμβαίνει στη γενετική κληρονομιά των ζωντανών ειδών για να την αποκρυπτογραφήσει και να την τροποποιήσει εισάγοντας έτσι στο φυσικό περιβάλλον με ανυπολόγιστες επιπτώσεις τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. Αυτή η κυρίαρχη αντίληψη προκαλεί έντονο δισταγμό στους θιασώτες της οικολογικής γεωργίας και τους αποτρέπει από την εφαρμογή των αποτελεσμάτων της «ήπιας» και παραδοσιακής βιοτεχνολογίας. Στο άκουσμα και μόνο της λέξης βιοτεχνολογία οδηγούνται συνειρμικά στην απόρριψη κάθε βιοτεχνολογικής δραστηριότητας..
Οι βασικότεροι τομείς της βιοτεχνολογίας στην Ευρώπη είναι:
• Η παραδοσιακή βιοτεχνολογία ( Βiotechnologie traditionnelle). Στη βιοτεχνολογία αυτή μεταξύ των άλλων περιλαμβάνεται και η τεχνολογία της ζύμωσης γνωστή από τον άνθρωπο εδώ και μερικές χιλιάδες χρόνια. Αναφέρεται η αναερόβια και αερόβια ζύμωση, η αλκοολική ζύμωση για την παρασκευή ποτών, η ζύμωση για την παρασκευή του ψωμιού, η γαλακτική ζύμωση για την παρασκευή γιαουρτιού, τυριού, λουκάνικων και λαχανικών με λουκάνικα και η οξική ζύμωση για την παραγωγή ξυδιού. Πολλές από τις τεχνολογίες της παραδοσιακής βιοτεχνολογίας χρησιμοποιούνται για την παραγωγή αγροδιατροφικών προϊόντων.
• Η σύγχρονη βιοτεχνολογία (Biotechnologie contemporaine ή nouvelle). Η σύγχρονη βιοτεχνολογία έφερε στο προσκήνιο πολλές τεχνικές χρήσιμες για την οικολογική γεωργία. Χάρη σ΄ αυτή μελετήθηκε σε βάθος το φυσικό φαινόμενο της αλληλοπάθειας και αναπτύχθηκαν τεχνικές που θα τη ζήλευε και αυτή η συμβατική γεωργία για την επίλυση πολλών προβλημάτων οικολογικής φυτοπροστασίας, διατροφής των φυτών, των ζώων και των ανθρώπων και προστασίας της αλιείας, των δασών και του φυσικού περιβάλλοντος. Η σύγχρονη βιοτεχνολογία βοήθησε στην « άνδρωση» της επιστήμης του βιομιμητισμού. Στην Ευρώπη η σύγχρονη βιοτεχνολογία διακρίνεται στην:
• Πράσινη βιοτεχνολογία (Biotechnologie verte) με γεωργικό ενδιαφέρον. Είναι η βιοτεχνολογία που έχει σχέση με τα αγροτρόφιμα και την παραγωγή ενέργειας.
• Κόκκινη βιοτεχνολογία (Biotechnologie rouge) με ιατρικό ενδιαφέρον
• Λευκή βιοτεχνολογία (Biotechnologie blanche) με βιομηχανικό ενδιαφέρον. Το 2003 η βιοτεχνολογία αυτή ορίζεται από την Europabio ως «η εφαρμογή φυσικών διεργασιών στη βιομηχανική παραγωγή».Η λευκή βιοτεχνολογία βοηθάει στην παραγωγή βιοκαυσίμου και βιοαερίου και με τη βοήθεια μικροοργανισμών από το καλαμπόκι και την ελειαοκράμβη βιοαιθανόλη.Είναι γνωστό πως η Ελλάδα είναι 13η στην Ευρώπη στην παραγωγή βιοαερίου.
• Κίτρινη βιοτεχνολογία (Biotechnologie jaune) για την προστασία του περιβάλλοντος και την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών μολύνσεων.
• Γαλάζια βιοτεχνολογία (Biotechnologie bleue) με ενδιαφέρον την αξιοποίηση της γενετικής βιοποικιλότητας των θαλασσινών οργανισμών για την παρασκευή για παράδειγμα κοσμητικών, φαρμάκων , προϊόντων υδατοκαλλιεργειών και αγροτροφίμων.
• Πορτοκαλί βιοτεχνολογία (Biotechnologie orange) με παιδαγωγικό ενδιαφέρον για την ανάπτυξη και διάχυση της βιοτεχνολογίας.
Το παρόν άρθρο έχει ως βασικό στόχο να πείσει τους καλλιεργητές και τους τεχνικούς συμβούλους της οικολογικής γεωργίας ότι η βιοτεχνολογία στο μεγαλύτερο μέρος των εφαρμογών της προσιδιάζει προς το αειφόρο αυτό αγροδιατροφικό και συνεπώς καθίσταται πολύτιμο «εργαλείο» για την αναβάθμιση και ανάπτυξή της. Για την οικολογική γεωργία και την προστασία του περιβάλλοντος η «ήπια» βιοτεχνολογία μπορεί και θα μπορούσε να βελτιώσει τα χαρακτηριστικά των καλλιεργούμενων ποικιλιών, να μειώσει τα χρησιμοποιούμενα ενεργειοβόρα και συνθετικά λιπάσματα και φυτοπροστατευτικά προϊόντα, να καταστήσει τα φυτά ανθεκτικά στα φυτοπαράσιτα, να μειώσει τα αέρια θερμοκηπίου, να προστατέψει καλλίτερα τους υδατικούς πόρους, να καλλιεργήσει φυτά σε μολυσμένα και αλατούχα εδάφη και να δεσμεύσει το ατμοσφαιρικό άζωτο για την ανάπτυξη των φυτών.
Κατά συνέπεια, αν πραγματικά επιθυμούμε την παραπέρα προώθηση της οικολογικής γεωργίας, θα πρέπει ο οικοπαραγωγός να ενημερωθεί με απλή γλώσσα ποιες βιοτεχνολογικές τεχνικές μπορεί να χρησιμοποιήσει. Κι αυτό θα γίνει μόνο αν η τεχνογνωσία που τον ενδιαφέρει συστηματοποιηθεί και φτάσει εκλαϊκευμένη δίπλα του.Ίδωμεν.
*Ο δρ. Βαγγέλης Α. Μπούρμπος είναι Γεωπόνος ερευνητής, οικοτοξικολόγος
