Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Ocimum basilicum (Ώκιμο το βασιλικό) και το συναντούμε στη χώρα μας με την ονομασία βασιλικός ή σταυρολούλουδο. Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών.
Είναι πόα πολυετής ή ετήσια ανάλογα με την ποικιλία. Συνολικά υπάρχουν 150 διαφορετικές αρωματικές ποικιλίες σε όλο τον κόσμο. Σχηματίζει πυκνή τούφα ύψους 20-50 εκατοστών. Τα φύλλα του είναι λογχοειδή, ανοιχτοπράσινα. Τα άνθη του είναι λευκά ή ρόδινα.
Ο βασιλικός είναι ιθαγενές φυτό στην Ινδία, τη Νότιο Ασία και την Ινδονησία. Εισήχθη σε όλες τις τροπικές και υποτροπικές χώρες. Στις εύκρατες χώρες καλλιεργείται. Στην Ελλάδα καλλιεργούνται τέσσερις ποικιλίες του φυτού. Ο πλατύφυλλος, ο κατσαρός, ο μελανόφυλλος και ο μεγαλόφυλλος. Υπάρχει όμως και ο μικρόφυλλος.
Ιστορικά στοιχεία
Πιθανολογείται ότι στην Ελλάδα έφτασε με την επιστροφή στρατιωτών του Μεγάλου Αλέξανδρου από τις Ινδίες. Εκεί το Θεωρούσαν ιερό φυτό και το ονόμαζαν Τούλσι (”Thulsi” ή “Tulsi”), μια νύμφη της ινδουιστικής μυθολογίας που μεταμορφώθηκε σε φυτό για να αποφύγει τον έρωτα ενός θεού της Άπω Ανατολής. Σήμερα θεωρείται το ιερό φυτό του θεού Βισνού και του Κρίσνα και το βρίσκουμε έξω από τους ναούς όπου και καλλιεργείται.
Είναι βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης το συνιστούσε σε επίμονους εμετούς, όπως και ο Διοσκουρίδης, ο Θεόφραστος, ο Γαληνός και ο Πλίνιος. Ο Διοσκουρίδης χρησιμοποιούσε τον Βασιλικό σαν διουρητικό, κυρίως κατά της ουρικής επισχέσεως και της δυσουρίας. Ο ίδιος το συνιστούσε σαν μαλακτικό των εντέρων, κινητικό των αερίων, γαλακταγωγό και σε καταπλάσματα μαζί με κρίθινο αλεύρι, ρόδινο έλαιο (λάδι βρασμένο με τριαντάφυλλα) και ξύδι. Το αναφέρει και σαν θεραπευτικό των πνευμόνων. Παράλληλα όμως ο Διοσκουρίδης ανέφερε ότι η χρήση του εσωτερικά χρειάζεται προσοχή και είχε βέβαια δίκιο. Ο βασιλικός αν τον μασήσουμε ωμό σε αρκετή ποσότητα φέρνει ζάλη, ιλίγγους, λήθαργο και πόνο στο συκώτι. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και οι γίδες που τρώνε σχεδόν όλα τα χόρτα, αποφεύγουν τον βασιλικό.
Στη μαγειρική όμως δεν υπάρχει κίνδυνος μια και μαγειρεύεται, ενώ η ποσότητα που τον χρησιμοποιούμε ωμό στις σαλάτες μας δεν είναι επικίνδυνη.
Στην Κρήτη ο Βασιλικός ήταν αγαπημένο αρωματικό φυτό. Στη λαϊκή ιατρική το χρησιμοποιούσαν ως τονωτικό της μνήμης.
Συστατικά – χαρακτήρας
Ο βασιλικός είναι πλούσιος σε πτητικά έλαια και στυπτικές ουσίες. Περιέχει πάνω από 20 συστατικά που έχουν απομονωθεί ανάλογα με την ποικιλία του. Ο μεσογειακός βασιλικός περιέχει κυρίως λιναλόλη και μεθυλ-καβικόλη, ο αφρικάνικος περισσότερη καμφορά και μεθυλ-καβικόλη και ο ινδικός σε μεγάλη αναλογία ευγενόλη.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούμε τα φύλλα και τις ανθισμένες κορυφές του φυτού. Συλλέγεται κατά τη διάρκεια της άνθισης και ξηραίνεται στον ίσκιο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Ο αποξηραμένος βασιλικός δρα ως αντικαταθλιπτικό, αντισηπτικό, διεγείρει τον φλοιό των επινεφριδίων, αντιεμετικό, τονωτικό, άφυσο, αντιπυρετικό, αποχρεμπτικό, γαλακτογόνο και καταπραΰνει τη φαγούρα.
Ο βασιλικός βελτιώνει την λειτουργία του στομάχου, ελαττώνει τα αέρια των εντέρων, ανοίγει την όρεξη, και ελευθερώνει τους σπασμούς των μυών και των εντέρων. Χρησιμοποιείται για την ανακούφιση από πονόκοιλο, σαν αρωματικό, σε γαστρίτιδα, ανωμαλίες του πεπτικού συστήματος και για αιμορροΐδες που οφείλονται στη δυσκοιλιότητα. Σε μικρές δόσεις μπορεί να δοθεί σε παιδιά που κοιμούνται με δυσκολία.
Οι φρέσκοι βλαστοί σε σαλάτα βοηθούν στη δυσκοιλιότητα, ενώ σε κατάπλασμα τραβούν το δηλητήριο από δαγκώματα σφήγκας ή σκορπιού.
Το αιθέριο έλαιο του βασιλικού που βγαίνει από τα φύλλα του, συνδυάζεται με έλαιο ύσσωπου, περγαμόντου ή γερανίου ως διεγερτικό μασάζ για την κατάθλιψη.
Τα νωπά φύλλα του βασιλικού αν τα τρίψουμε σε σημεία που μας έχουν δαγκώσει κουνούπια, μειώνουν τη φαγούρα. Ως βάμμα συνδυάζεται με την μπετόνικα και τη σκουτελλάρια για νευρικές καταστάσεις. Με την ινούλα και τον ύσσωπο συνδυάζεται σε προβλήματα βήχα και βρογχίτιδας. Για το κρύωμα μπορούμε να δοκιμάσουμε ένα μίγμα βασιλικού, κανέλλας και μοσχοκάρφι.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε δύο κουταλάκια του τσαγιού ανθισμένες κορυφές σε ένα ποτήρι βραστό νερό και το αφήνουμε σκεπασμένο για 10 λεπτά, κουνώντας το κατά διαστήματα. Σουρώνουμε και πίνουμε δύο με τρεις φορές την ημέρα.
Προφυλάξεις
Το αιθέριο έλαιο δεν το χρησιμοποιούμε εξωτερικά ή εσωτερικά κατά τη διάρκεια εγκυμοσύνης.
