Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Rubus Fruticosus (Ρούβος ο θαμνώδης). Το συναντούμε με τα ονόματα βάτος, άγριος βάτος, χαμαίβατος, μοραντζίδα, βατσινιά στην Ήπειρο και τα Κύθηρα, Βαβάτσινα στην Κύπρο. Ανήκει στην οικογένεια των Ροδοειδών.
Είναι ο γνωστός μας βάτος με τα ξέκλωνα κλωνάρια του που είναι γεμάτα αγκάθια και τα φύλλα του είναι τραχιά και πριονωτά. Το στέλεχος του φυτού είναι κυρτό γωνιώδες. Όπου ο κορμός του φυτού πιάσει χώμα, βγάζει ρίζες και γεννιέται ένα νέο φυτό. Η ρίζα του διακλαδίζεται. Ο καρπός του είναι τα άγρια βατόμουρα που είναι πολύ μικρά και γλυκά.
Τα άνθη του είναι μικρά, λιλά, ροζ ή λευκά.
Ιστορικά στοιχεία
Η παρουσία απολιθωμάτων αποδεικνύουν ότι τα βατόμουρα ήταν μέρος της καθημερινής διατροφής των αρχαίων. Ο Αισχύλος (525-456 π.Χ.) αρχαίος Έλληνας συγγραφέας των αθάνατων τραγωδιών και ο Ιπποκράτης (460-375 π. Χ.) πατέρας της ιατρικής αναφέρουν το βατόμουρο.
Ο Διοσκουρίδης συνιστά το αφέψημα των κορυφών του φυτού κατά των κοιλιακών νοσημάτων, κατά των άφθων, για την στερέωση των ούλων (με το μάσημα των φύλλων), και κατά των κονδυλωμάτων και των αιμορροΐδων σε καταπλάσματα. Ακόμα συνιστά το φυτό στους στομαχικούς και τους καρδιακούς. Πρότεινε ακόμη το χυμό των φύλλων αφού πυκνωθεί μετά την έκθεση στον ήλιο για όλα τα προαναφερόμενα νοσήματα, ενώ το χυλό του καρπού τον πρότεινε στα στομαχικά και κοιλιακά νοσήματα.
Ήταν παραδοσιακό δημοφιλές σπιτικό γιατρικό. Χρησιμοποιούσαν το ξύδι που έβγαζαν από τους καρπούς για τον ερεθισμένο λαιμό και τον βήχα. Το έγχυμα των φύλλων το χρησιμοποιούσαν για την διάρροια και ως κατάπλασμα για τις αιμορροΐδες. Το σιρόπι από τα σμέουρα (καρπούς) το έπαιρναν για να προλαμβάνει την συσσώρευση τρυγίας στους αυχένες των δοντιών.
Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιούσαν το αφέψημα ακόμη κατά της δυσεντερίας, αιματουρίας, λευκωματουρίας, κλπ.
Την ρίζα του φυτού την χρησιμοποιούσαν σαν στυπτική, αντιαρθριτική, διουρητική και υποτασική.
Στην Κρήτη αποκαλούν το φυτό Βατσινιά και τα παιδιά αγαπούσαν τη γεύση του καρπού που το έλεγαν Βάτσινο. Τις κορυφές του φυτού τις χρησιμοποιούσαν οι κοπελιές ως εμμηναγωγό. Το αφέψημα της ρίζας γνώριζαν ότι είχε στυπτικές ιδιότητες και το χρησιμοποιούσαν στην θεραπεία της διάρροιας αλλά και κατά της υπέρτασης. Την ρίζα την έπλεναν καλά από το χώμα. Στη συνέχεια την έβραζαν και έπιναν τρία ρακοπότηρα την ημέρα. Οι Κρητικοί στους γάμους χρησιμοποιούσαν το βάτο στον διάκοσμο του πάστου (παστού) της νύφης, «για να ριζώσει το αντρόϋνο». «Απού το ριζοχάρακο εκόψαμε το βάτο, και νάναι καλορρίζοκος τση νύφης μας ο πάστος» τραγουδούσαν οι κοπέλες όταν εστόλιζαν τον πάστο. Τα βάτσινα οι Κρητικοί τα θεωρούσαν καθαρτικά του αίματος «λαμπικέρνουν το αίμα».
Συστατικά – χαρακτήρας
Τα φύλλα και ιδιαίτερα οι βλαστοί έχουν γεύση στυφή. Το έγχυμά τους μαυρίζει με τον θειικό σίδηρο. Οι καρποί έχουν γεύση γλυκιά , υπόξινη και μπορούν να φαγωθούν ευχάριστα αντί για τα μούρα. Από αυτούς παράγεται κρασί και ξύδι και με απόσταξη καλή ρακή.
Οι ρίζες και τα φύλλα του βοτάνου περιέχουν στυπτικά, φραγκαρίνη (τονωτικό της μήτρας), τανίνες και πολυπεπτίδια. Οι καρποί περιέχουν βιταμίνες Α, Β, C, Ε, ανόργανες ουσίες , κιτρικό και μηλικό οξύ, ιμβερτοσάκχαρο μέταλλα, πτητικό έλαιο.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει τον Ιούνιο και Ιούλιο και τον συναντούμε σε φράκτες, δάση και ρυάκια.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα και τα νεαρά βλαστάρια, οι καρποί και οι ρίζες. Τα βλαστάρια και τα φύλλα συλλέγονται την άνοιξη και οι καρποί όταν ωριμάσουν Σεπτέμβριο και Οκτώβριο. Οι ρίζες συλλέγονται την ίδια περίοδο με τους καρπούς.
Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις
Το βότανο δρα ως στυπτικό, τονωτικό, δυναμωτικό, αντιπυρετικό, ελαφρώς διουρητικό, εφιδρωτικό και αποτοξινωτικό. Οι καρποί του βατόμουρου βελτιώνουν την πέψη, ανοίγουν την όρεξη και αυξάνουν την περισταλτικότητα των εντέρων.
Χρησιμοποιούνται για ασθένειες του στομάχου και του συκωτιού, φλεγμονές της χολής, γαστρίτιδα, γαστρορραγίες και σκουλήκια των εντέρων. Οι καρποί χρησιμοποιούνται φρέσκοι και υπό μορφή αφεψήματος. Ο χυμός των φρέσκων βατόμουρων και το έγχυμα του φυτού πίνεται για να σβήσει την δίψα στις εμπύρετες καταστάσεις., πνευμονία και δύσπνοια. Οι ώριμοι καρποί έχουν καθαρτική δράση ενώ οι πράσινοι (άγουροι) καρποί έχουν αντιδιαρροϊκή δράση. Το αφέψημα των φύλλων του λαμβάνεται στα κρυολογήματα, βήχα, ασθένειες των άνω αναπνευστικών οδών, ως διουρητικό στην κατακράτηση ούρων, ασθένειες των νεφρών και της ουρήθρας. Το έγχυμα που προετοιμάζεται με φύλλα, άνθη ή κορυφές του βατόμουρου, χρησιμοποιείται υπό μορφή γαργάρων και για πλυσίματα ενάντια στον ερεθισμό και τις φλεγμονές του λαιμού, φάρυγγα, ούλων και στοματικής κοιλότητας. Η ρίζα του βατόμουρου μαζί με την ρίζα του πεντάνευρου (πλαντάγκο) χρησιμοποιούνται σαν βοηθητικά κατά του διαβήτη.
Οι καρποί του βατόμουρου χρησιμοποιούνται σε λικέρ, σιρόπια, μαρμελάδα, κρασί και για να δίνουν άρωμα στο ξύδι. Το αιθέριο έλαιο των καρπών το προσθέτουν σε σαμπουάν και καλλυντικά μπάνιου.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως αφέψημα. Βράζουμε για ένα λεπτό δύο κουταλάκια του τσαγιού σε ένα φλιτζάνι νερό. Σβήνουμε τη φωτιά και το αφήνουμε σκεπασμένο για 10 λεπτά ακόμη. Σουρώνουμε και πίνουμε έως τρεις φορές την ημέρα πριν το φαγητό. Αν θέλουμε μπορούμε να το γλυκάνουμε με λίγο μέλι.
Προφυλάξεις
Δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες από τη χρήση του βοτάνου. Κατά συνέπεια το μόνο που πρέπει να προσέχουμε είναι να βάζουμε τη σωστή δοσολογία.
