Λίκνο της ελληνικής τυπογραφίας κατά τον 15ο και 16ο αιώνα θεωρείται η Βενετία, καθώς εκεί τυπώθηκαν οι περισσότερες αλλά και κάποιες από τις καλύτερες ελληνικές εκδόσεις της περιόδου της Αναγέννησης. Η Αλωση της Πόλης και οι στενοί δεσμοί της Γαληνοτάτης με την Κρήτη ήταν παράγοντες καθοριστικοί για τη συγκέντρωση Ελλήνων λογίων στην Ιταλία, γεγονός που με τη σειρά του οδήγησε στην έκδοση βιβλίων στα ελληνικά, τη δεύτερη γραφή, μετά τα λατινικά, που χρησιμοποιήθηκε στην τυπογραφία.
Ενα ταξίδι λοιπόν στη Βενετία για το ετήσιο συνέδριο του Συνδέσμου Μουσείων Τυπογραφίας όλης της Ευρώπης ήταν μια εξαιρετική ευκαιρία για το δικό μας Μουσείο Τυπογραφίας να εδραιώσει τη θέση του διεθνώς, ανάμεσα στα πιο αναγνωρισμένα μουσεία του κόσμου και να παρουσιάσει τη μέχρι τώρα πορεία του. Μια δυνατότητα δικτύωσης με τους ανθρώπους των μουσείων και τυπογραφικών συλλογών, ανταλλαγής απόψεων και ουσιαστικής συζήτησης για τις προσδοκίες που όλοι έχουμε για το μέλλον. Ιδίως τώρα που η πρόοδος της τεχνολογίας αυξάνει τη μουσειακή αξία των τυπογραφικών συλλογών, κάτι που είναι εμφανές και στην αυξημένη επισκεψιμότητα στα αντίστοιχα μουσεία διεθνώς.
Ηταν όμως επίσης ευκαιρία για μια ακόμα περιήγηση στην ιστορία της τέχνης που άλλαξε τον κόσμο, στα ίδια σοκάκια και κανάλια της Βενετίας, όπου σπουδαίοι λόγιοι τυπογράφοι, όπως ο Αλδος Μανούτιος και οι Κρήτες Ζαχαρίας Καλλιέργης και Μάρκος Μουσούρος χάρασσαν -κυριολεκτικά και μεταφορικά- με τα ελληνικά τους τυπογραφικά στοιχεία, μια νέα σελίδα στην ιστορία των ελληνικών γραμμάτων.
Το διεθνές συνέδριο του Συνδέσμου Ευρωπαϊκών Μουσείων Τυπογραφίας (Association of European Printing Museums – AEPM) πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 2 Οκτωβρίου 2015 στην “Tipoteca Italiana”, στην Cornuda, στην ευρύτερη περιοχή της Βενετίας. Την επόμενη μέρα έγινε η Γενική Συνέλευση του Συνδέσμου, στον οποίο είναι μέλος το Μουσείο Τυπογραφίας.
Ηταν η δεύτερη συμμετοχή του Μουσείου στη Γενική Συνέλευση του Συνδέσμου -μετά το 2012- που πραγματοποιήθηκε στο “Musée de l’ Imprimerie” στη Λυών. Η επόμενη συνέλευση θα γίνει το 2016 στο “Steendrukmuseum” στην Ολλανδία, ενώ το διεθνές συνέδριο και η γενική συνέλευση του 2017 θα πραγματοποιηθούν στα Χανιά, στο “Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη”.
Θα είναι μία ακόμα ευκαιρία άνθρωποι των γραμμάτων και της Ιστορίας, της Τυπογραφίας και των γραφικών τεχνών από όλο τον κόσμο να συναντηθούν και να συνδιαλαγούν για θέματα που αφορούν την ιστορία, τις πτυχές, το παρόν και το μέλλον της Τυπογραφίας και παράλληλα να γνωρίσουν τις ομορφιές της πόλης μας.
Η “TIPOTECA ITALIANA”
Η “Tipoteca Italiana” είναι ένα ινστιτούτο που ιδρύθηκε πριν από είκοσι χρόνια στην Cornuda για τον ίδιο ακριβώς λόγο που δημιουργήθηκε και το Μουσείο Τυπογραφίας στα Χανιά. Για να κρατήσει ζωντανή την τέχνη, τα μηχανήματα και τα εργαλεία της τυπογραφίας. Πρόκειται για μία ιδιωτική πρωτοβουλία των αδερφών Antiga και του τυπογραφείου “Grafiche Antiga” και λειτουργεί ως μουσείο από το 2002.
Στον σύντομο χαιρετισμό του στο συνέδριο, ο ιδρυτής του μουσείου Silvio Antiga τόνισε ότι «όταν κοιτάζεις μια τυπογραφική δουλειά κοιτάζεις την ίδια την ιστορία» ενώ επεσήμανε ότι η ίδρυση της Tipoteca έβαλε την Cornuda στον χάρτη των ιταλικών προορισμών για ανθρώπους που ασχολούνται με την τυπογραφία, την ιστορία και τις γραφικές τέχνες, μετά τη Βενετία, τη Ρώμη και τη Φλωρεντία.
ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
Θέμα του συνεδρίου “Η σημασία των τυπογραφικών συλλογών για τους σχεδιαστές του σήμερα”, με ομιλητές διακεκριμένους καθηγητές τυπογραφίας και γραφικών τεχνών από πανεπιστήμια της Ιταλίας, της Γερμανίας και της Μ. Βρετανίας αλλά και εκπρόσωπους μουσείων τυπογραφίας από όλη την Ευρώπη.
«Οι σύγχρονοι σχεδιαστές – γραφίστες δεν εμβαθύνουν και πολύ στην ιστορία της τυπογραφίας. Συνήθως αρχίζουν να κοιτάνε τους τελευταίους έξι μήνες. Ισως προχωρήσουν στα τελευταία έξι χρόνια και μόνο λίγοι θα αναζητήσουν την αφετηρία της τέχνης τους, σχεδόν εξακόσια χρόνια πριν. Γι’ αυτούς τους ανθρώπους, τα Μουσεία Τυπογραφίας αποτελούν ανεκτίμητη πηγή γνώσης και τεχνογνωσίας» τόνισε ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ευρωπαϊκών Μουσείων Τυπογραφίας Alan Marshal.
Ακολούθησαν ομιλίες σχετικά με νέες μελέτες για τα ενετικά τυπογραφικά στοιχεία του 15ου αιώνα, για την ποικιλομορφία των γραμματοσειρών της Αναγέννησης αλλά και την αναβίωση εκπληκτικών μεταλλικών γραμματοσειρών του παρελθόντος σε ψηφιακή μορφή. Παράλληλα, έγινε αναφορά στο πώς οι τυπογραφικές συλλογές – μουσεία μεγάλων πανεπιστημίων χρησιμοποιούνται ως εργαλεία διδασκαλίας, έρευνας και πρακτικής για την εξέλιξη της γραφής, της τυπογραφίας αλλά και της οπτικής επικοινωνίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στο συνέδριο συμμετείχαν 60 μουσεία και ερευνητές, ιστορικοί, τυπογράφοι, σχεδιαστές – γραφίστες από δώδεκα χώρες και από κάθε άκρη της γης (Ευρώπη, Ηνωμένες Πολιτείες, Νέα Ζηλανδία, Αργεντινή), επιβεβαιώνοντας το διεθνές κύρος του Συνδέσμου ως ένας φορέας που στόχο έχει την ανταλλαγή γνώσεων, απόψεων, τεχνογνωσίας και πόρων μεταξύ οργανισμών και ανθρώπων με ενδιαφέρον για την τυπογραφία και την ιστορία της.
Το Μουσείο Τυπογραφίας είχε την ευκαιρία να παρουσιάσει τις δράσεις του, ιδίως τον Διεθνή Διαγωνισμό Αφίσας για την Τυπογραφία που έχει καθιερώσει τα τελευταία δύο χρόνια, καθώς σχετιζόταν άμεσα με το θέμα του συνεδρίου.
ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑΣ
Την επόμενη μέρα πραγματοποιήθηκε η Γενική Συνέλευση του Συνδέσμου Ευρωπαϊκών Μουσείων Τυπογραφίας (AEPM) με την συμμετοχή εκπροσώπων μουσείων και τυπογραφικών συλλογών από όλη την Ευρώπη. Μεταξύ των θεμάτων που συζητήθηκαν ήταν ο προβληματισμός που έχει προκύψει από το γεγονός ότι στοιχειοθέτες, λινοτύπες, τυπογράφοι και άλλοι εξειδικευμένοι τεχνικοί γερνάνε. Ακόμα και αν τα μουσεία διατηρούν τα παλιά μηχανήματα, εάν δεν γίνουν προσπάθειες για τη μετάδοση της γνώσης τους στη νέα γενιά, αυτή η γνώση σιγά-σιγά θα χαθεί.
Μία λύση που προτάθηκε ήταν η καθιέρωση επιδοτούμενων σεμιναρίων, που θα έδιναν τη δυνατότητα σε νέους τεχνίτες να εξειδικεύονται στις παλιές τεχνικές μέσα στα μουσεία αλλά και να ανταλλάσσουν τεχνογνωσία επισκεπτόμενοι και άλλα μουσεία του δικτύου.
Οπως ήταν αναμενόμενο, το μεγαλύτερο πρόβλημα όλων των μουσείων ήταν η εξασφάλιση χρηματοδότησης που θα τους επιτρέπει να πραγματοποιούν τον κοινό τους στόχο, τη διατήρηση, τη μετάδοση και την ερμηνεία όλων των τρόπων με τους οποίους η τυπογραφία και οι γραφικές τέχνες έχουν συμβάλλει στη διάδοση της γνώσης και την πρόοδο των κοινωνιών.
ΟΙ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ
Αμέσως μετά την ολοκλήρωση της συνέλευσης, ακολούθησε μία μικρή εκδρομή στη Βενετία, για την επίσκεψη ενός πραγματικού θησαυροφυλακίου γνώσης, του “Fondazione Querini Stampalia”.
Το Ινστιτούτο Querini Stampalia θεωρείται ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πνευματικά κέντρα της Βενετίας. Η ιστορία του συνδέεται με την οικογένεια Querini και ιδίως με το τελευταίο της μέλος, τον κόμη Τζιοβάνι, ο οποίος το 1868 κληροδότησε όλη την περιουσία της οικογένειάς του (ακίνητα, προσωπικά αντικείμενα, βιβλία, έργα τέχνης και άλλα πολύτιμα αντικείμενα) στη Βενετία για δημόσια χρήση.
Μετά τον θάνατό του το 1869 το παλάτι του στέγασε το Ινστιτούτο, το οποίο περιλαμβάνει βιβλιοθήκη, μουσείο και έναν χώρο για εκθέσεις και πολιτιστικές δραστηριότητες.
Η βιβλιοθήκη του ινστιτούτου περιλαμβάνει 370 χιλιάδες τίτλους, συμβεριλαμβανομένου του αρχικού πυρήνα της συλλογής που περιέχει οικογενειακά έγγραφα, χειρόγραφα, αρχέτυπα, έγγραφα του 16ου αιώνα, χάρτες κ.λπ. Οπως επεσήμανε μία από τις βιβλιοθηκονόμους του Ινστιτούτου, η οικογένεια συγκέντρωνε βιβλία από τον 18ο αιώνα, κάτι που ήδη θεωρούνταν σημαντική επένδυση.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η συλλογή σπάνιων εκδόσεων της βιβλιοθήκης περιλαμβάνει 1617 βιβλία που τυπώθηκαν τον 16ο αιώνα, 1300 χειρόγραφα, 355 γεωγραφικούς και αρχαίους χάρτες και 100 αρχέτυπα, εκδόσεις δηλαδή που τυπώθηκαν πριν το 1500 μ.Χ.
ΤΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΑΛΔΟΥ ΜΑΝΟΥΤΙΟΥ
Εξέχουσα θέση έχει το μοναδικό σωζόμενο χειρόγραφο του σπουδαίου λόγιου και εκδότη Αλδου Μανούτιου (1449 – 1515) για την ελληνική γραμματική, από το οποίο προέρχονται οι πλάγιοι χαρακτήρες των γραμματοσειρών, τα λεγόμενα italics.
Ο ίδιος ο Μανούτιος είχε ζητήσει όλα τα χειρόγραφά του να καταστραφούν μετά τον θάνατό του και είναι άγνωστο πώς το συγκεκριμένο χειρόγραφο βιβλίο διασώθηκε.
Ειδική μνεία στον Αλδο Μανούτιο κάνει ο Γ. Ματθιόπουλος στο “Ανθολόγιο Ελληνικής Τυπογραφίας” (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης): «Η μεγάλη επιτυχία του Αλδου στην κυκλοφορία υποδειγματικών εκδόσεων της ελληνορωμαϊκής γραμματείας υπήρξε καθοριστική για τη διάδοση του αναγεννησιακού Ανθρωπισμού στη Βόρεια Ευρώπη. Η εικοσάχρονη παρουσία του Αλδου άλλαξε σημαντικά την τυπογραφική τέχνη και εδραίωσε την αισθητική της Αναγένησης στον τρόπο που σχεδιάζονταν τα βιβλία. Οταν ο Αλδος πέθανε, τον Φεβρουάριο του 1515, ο πνευματικός κόσμος της Δύσης στερήθηκε τον κυριότερο και αξιότερο εκπρόσωπο της διάδοσης της ελληνικής σκέψης μέσω της τυπογραφίας».
Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι την εκδοτική δραστηριότητα του Αλδου ακολούθησαν και άλλα τυπογραφεία Ελλήνων και Ενετών, καθιστώντας τη Βενετία ως το κυριότερο εκδοτικό κέντρο για τις ανάγκες των Ελλήνων έως τα μέσα του 19ου αιώνα.
Το 2015 συμπληρώθηκαν πεντακόσια χρόνια από τον θάνατο του Μανούτιου, γεγονός που γιορτάζεται με διάφορες δράσεις και εκδηλώσεις σε όλη τη Βενετία .
Περισσότερες πληροφορίες για το Συνέδριο και τις δράσεις του ΑEPM, για την “Tipoteca Italiana” και το “Fondazione Querini Stampalia” μπορείτε να βρείτε στα:
www.aepm.eu • www.tipoteca.it
www.querinistampalia.org
