Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι BERBERIS vulgaris (Βερβερίς η κοινή). Ανήκει στην οικογένεια των Βερβεριοειδών. Τη συναντούµε µε τις κοινές ονοµασίες Βερβερίδα ή Αξαγκάθα. Φυτρώνει σε όλη την Ευρώπη, µέχρι τον Καύκασο. Είναι διαδεδοµένη σε ασβεστώδη εδάφη, σε βραχώδεις πλαγιές, λόχµες, δάση και αραιούς δρυµώνες.
Είναι δενδρύλλιο φυλλοβόλο που φτάνει σε ύψος µέχρι τα 2 µε 3 µέτρα. Βραχίονες και κλαδιά µε αγκάθια. Φύλλα ωοειδή, µε λεπτές οδοντώσεις. Άνθη κίτρινα, πολύ µικρά σε βότρυς. Οι στήµονες των ανθέων έχουν την ιδιότητα να κλείνουν προς τον ύπερο, ευθύς µόλις θιγούν στη βάση τους. Ο καρπός είναι ράγα µακρουλή, κόκκινη και περιέχει από 1-3 σπόρους.
Ιστορικά στοιχεία
Η χρήση του βοτάνου κατά τον µεσαίωνα ήταν πολύ σηµαντική. Στη συνέχεια όµως διαπιστώθηκε ότι πάνω στο φυτό διαχειµάζει ένα από τα σπουδαιότερα παράσιτα του σιταριού, που προκαλεί την σκωρίαση. Το παράσιτο αυτό ονοµάζεται πουκκίνια του σίτου. Ο µύκης αυτός παρουσιάζει δύο στάδια στο ζωικό του κύκλο. Το ένα πάνω στη βερβερίδα και το άλλο πάνω στο σιτάρι. Έτσι αν δεν υπάρχουν βερβερίδες σε ένα τόπο, µειώνεται, αν δεν εξολοθρεύεται ολοκληρωτικά ο µύκης αυτός.
Η ρίζα και ο φλοιός της ρίζας έχουν χρησιµοποιηθεί σε διάφορες περιοχές (π.χ. Πολωνία) για τη βαφή µαλλιού και δέρµατος, στα οποία δίνουν κίτρινό χρώµα, ενώ ο φλοιός των µίσχων έχει χρησιµοποιηθεί για να δώσει το ίδιο χρώµα σε λινά υφάσµατα (Grieve, 1979).
Σηµειώνεται πως η ιρανική λαϊκή θεραπευτική αποδίδει στη βερβερίδα αντιβακτηριακές, αντιπυρετικές, αντικνησµώδεις και αντιαρρυθµικές ιδιότητες (Zargari, 1983; Aynehchi, 1986; Nafissi, 1990).
Επίσης, ο φλοιός του φυτού χρησιµοποιείται παραδοσιακά στη Βουλγαρία σε χρόνιες φλεγµονώδεις παθήσεις του ήπατος, της χοληδόχου κύστης και των νεφρών, αλλά στη ρευµατοειδή αρθρίτιδα (χρόνια και οξεία) (Stoyanov, 1973). Οι καρποί της Berberis vulgaris, έχουν χρησιµοποιηθεί στην παραδοσιακή Αυστριακή ιατρική εσωτερικά ως τσάι, ζελέ ή σιρόπι για τη θεραπεία των διαταραχών της αναπνευστικής οδού, του πυρετού, των λοιµώξεων, του κρυολογήµατος και της γρίπης.
Οµοίως και στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική, η βερβερίδα αποτελεί, µαζί µε άλλα είδη του γένους, συστατικό θεραπευτικών µειγµάτων κατά χρόνιων ρευµατικών παθήσεων (Ivanovska and Philipov, 1996 Grieve, 1979).
Στην Ευρώπη τα µούρα χρησιµοποιήθηκαν παραδοσιακά ως συστατικό στην παραγωγή µαρµελάδας. Τα µούρα έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε πηκτίνη η οποία ευνοεί την πήξη της µαρµελάδας καθώς ψύχεται αφού έχει βράσει προηγουµένως. Στη νοτιοδυτική Ασία, ιδίως στο Ιράν, τα µούρα χρησιµοποιούνται για το µαγείρεµα, καθώς και για την παρασκευή µαρµελάδας. Στο Ιράν οι βερβερίδες χρησιµοποιούνται συνήθως όπως η σταφίδα στο πιλάφι.
Συστατικά – χαρακτήρας
Η ρίζα της βερβερίδας περιέχει αλκαλοειδή, παράγωγα ισοκινολίνης, που θεωρούνται και τα κύρια δραστικά συστατικά, µε συνεργική µεταξύ τους δράση (Ivanovska and Philipov, 1996). Σε αυτά περιλαµβάνονται η βερβερίνη, που είναι και του σηµαντικότερο θεραπευτικά συστατικό του φυτού, η οξυακανθίνη, η βερβαµίνη, η τετρανδρίνη, η χονδοκουρίνη κ.ά. Η βερβερίνη είναι κίτρινη, κρυσταλλική ουσία, µε πολύ πικρή γεύση. Η δρόγη περιέχει επίσης βερβεριδίνη, ταννίνη, κηρό, λιπαρά συστατικά, λεύκωµα, κόµµι και άµυλο (Grieve, 1979). Οι καρποί, που είναι πολύ ξινοί, περιέχουν κιτρικό και µηλικό οξύ, ενώ είναι πολύ πλούσιοι σε βιταµίνη C. Τα σπέρµατα περιέχουν και αυτά κιτρικό και µηλικό οξύ Οι εδώδιµοι καρποί της είναι πλούσιοι σε οργανικά οξέα (βιταµίνη C) σε διάφορα σάκχαρα και σε πηκτίνη.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή
Ανθίζει τον Μάιο και Ιούνιο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιείται η ρίζα και οι καρποί. Οι ρίζες συλλέγονται Μάρτη και Απρίλιο καθώς και Σεπτέµβριο και Οκτώβρη. Ο καρπός συλλέγεται τον Σεπτέµβριο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Είναι βότανο διεγερτικό, τονωτικό, καθαρτικό και χολαγωγό. Η φλούδα της ρίζας επιδρά πάνω στο ήπαρ και την χοληδόχο κύστη. Ο οπός των καρπών είναι αποτελεσµατικός σε πνευµονικές ασθένειες; Και παθήσεις των νεφρών. Η φλούδα και η ρίζα συνίσταται για την χρυσή, την έµφραξη του συκωτιού, τους ρευµατισµούς και την εξαγωγή χολολίθων.
Λόγω της πικρής γεύσης, η φλούδα της ρίζας σήµερα έχει πρακτικώς εγκαταλειφτεί. Η οµοιοπαθητική χρησιµοποιεί ένα βάµµα ξερής ρίζας εναντίον των φλεγµονωδών παθήσεων των εντέρων, της ρευµατικής πολυαρθρίτιδας. Της ισχιαλγίας και της πυελίτιδας. Ένα αφέψηµα και ένα σιρόπι των καρπών χρησιµοποιείται κατά του βήχα και των παθήσεων του πεπτικού συστήµατος. Στα χωριά έφτιαχναν γλυκά και ζελέδες από την βερβερίδα.
Παρασκευή και δοσολογία
Ο οπός των καρπών λαµβάνεται µε 1 έως 2 κουταλιές την ηµέρα.
Η φλούδα και η ρίζα παρασκευάζονται ως αφέψηµα µε µισό έως ένα κουταλάκι του κάθε σε κάθε φλιτζάνι.
Προφυλάξεις
Υπερδοσολογία µπορεί να προκαλέσει λήθαργο, έµετο, διάρροια και ερεθισµό των νεφρών. Απαγορεύεται η χρήση του κατά την διάρκεια της εγκυµοσύνης.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούµενα άρθρα της στήλης µπορούµε να τα βρούµε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου µας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτηµα µπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
