Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική του ονοµασία είναι Tussilago farfara (βήχιο το σιτόφυγο) που σηµαίνει, διώκτης του βήχα και το συναντούµε στη χώρα µας µε τα ονόµατα χαµολεύκι, χαµολεύκη, βηκιό, βήχανη, γλυκοµάνα τουσιλάγκο. Ανήκει στην οικογένεια των Συνθέτων και το συναντούµε σε Ευρώπη και βόρειο Ασία.
Είναι ένα πολυετές φυτό που έχει χοντρό ρίζωµα από το οποίο βγαίνουν την άνοιξη τριχωτοί ανθικοί βλαστοί, λεπιοειδείς, µε ένα κεφάλι µε κίτρινα γλωσσοειδή ανθίδια, αρσενικά στο κέντρο και θηλυκά στις άκρες. Το κίτρινο χρώµα των ανθέων οφείλεται στην ξανθοφύλλη που περιέχουν. Το φυτό είναι ερµαφρόδιτο και επικονιάζεται από µέλισσες και µύγες. Το ύψος του φυτού κυµαίνεται από 10 έως 25 εκατοστά. Τα φύλλα βγαίνουν µετά την άνθιση (για τον λόγο στα λατινικά ονοµαζόταν και “filius ante patrem” που σηµαίνει – ο γιος πριν τον πατέρα) αυτό και είναι βαµβακώδη στο κάτω µέρος. Ο καρπός έχει την µορφή λευκού λοφίου και µοιάζει αµυδρά µε ίχνος ποδιού γαιδάρου.
Βγαίνει σε δροσερά και υγρά αργιλοασβεστώδη εδάφη.
Ιστορικά στοιχεία
Βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Οι γιατροί από τότε το ονόµασαν βήχιο διότι είχε την ικανότητα να σταµατάει τον βήχα. Γνώριζαν δηλαδή τις αποχρεµπτικές και καταπραϋντικές ιδιότητες του βοτάνου. Το θεωρούσαν ότι ανήκει στην ίδια κατηγορία όπως η µολόχα και η αλθαία.
Ο Ιπποκράτης χρησιµοποιούσε την ρίζα µε γάλα και µέλι κατά των ελκώσεων των πνευµόνων. Με το αφέψηµα του φυτού καθάριζε τα πυώδη τραύµατα. Αυτό δεν ήταν βέβαια τυχαίο. Τα φύλλα του φυτού περιέχουν µεγάλη ποσότητα ψευδαργύρου, πράγµα που εξηγεί την δυνατότητα επούλωσης που έχουν.
Ο Έλληνας γιατρός ∆ιοσκουρίδης συνιστούσε την εισπνοή του καπνού του για τον βήχα και το άσθµα.
Ο Γαληνός και ο Πλίνιος (23-79 µ.Χ) συνιστούσαν το κάπνισµα των φύλλων και της ρίζας του φυτού πάνω σε κάρβουνα Πεύκου και την αναπνοή τους ως θεραπεία για τον βήχα. Ο Λινναίος όταν είχε βήχα, ανακάτωνε το τσιµπούκι του µαζί µε τον καπνό και φύλλα χαµολεύκης. Ο Μπόιλ συνιστούσε τους υποκαπνισµούς µε άνθη του φυτού, ψαθυρά (άνθη θείου) και ήλεκτρο (σκόνη κεχριµπαριού) σαν αποτελεσµατικούς κατά της φυµατίωσης.
Ακόµη και σήµερα τα τσιγάρα από βότανα περιέχουν Βήχιο.
Στην κινέζικη ιατρική χρησιµοποιούνται τα άνθη του φυτού, που ονοµάζονται Kuan dong hua, για να βοηθήσουν σε περιπτώσεις χρόνιου βήχα µε άφθονο φλέγµα και για να χαµηλώσουν το κι (ενέργεια) των πνευµόνων. Ο Άλµπρεχτ αναφέρει ότι στην Ιαπωνία θεωρούσαν το βότανο αποτελεσµατικό φάρµακο κατά της φυµατίωσης. Ο Φούλερ ισχυριζόταν ότι το αφέψηµα του φυτού αρκεί για να θεραπεύσει την χοιραδική φυµατίωση. Ο Μέγιερ αναφέρει τρεις περιπτώσεις φυµατικών που θεραπεύτηκαν µε τον τρόπο αυτό.
Στη λαϊκή ιατρική συνιστούσαν το κάπνισµα των φύλων κατά της οδονταλγίας. Ψηµένα ή βρασµένα και κοπανισµένα τα φύλλα τα χρησιµοποιούσαν σαν τοπικά θεραπευτικά µέσα κατά των εξελκωµένων χοιράδων.
Συστατικά – χαρακτήρας
Τα άνθη έχουν οσµή έντονη και ευχάριστη, γεύση γλυκιά και αρωµατική. Τα φύλλα είναι πικρά και γλισχραµατώδη. Τα άνθη περιέχουν βλεννίνη, φλαβονοειδή, ταραξανθίνη, αρνιδιόλη και φαραδιόλη, τανίνη και αιθέριο έλαιο. Τα φύλλα περιέχουν βλεννίνη, άφθονη τανίνη, γλυκοσιδικό πικρό στοιχείο, ινουλίνη, σιτοστερόλη και ψευδάργυρο.
Ο θεϊκός σίδηρος χρωµατίζει ο αφέψηµα του φυτού µαύρο, λόγω της περιεχόµενης τανίνης.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή:
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται τα άνθη και τα φύλλα και σπάνια οι ρίζες. Τα άνθη συλλέγονται πριν ανοίξουν εντελώς (από τέλη Φεβρουαρίου έως τον Απρίλιο) ενώ τα φύλλα συλλέγονται Μάιο και Ιούνιο. Οι ρίζες συλλέγονται την άνοιξη ή µετά την άνθιση του φυτού. Οι σπόροι του φυτού ωριµάζουν από τον Μάρτιο µέχρι τον Μάιο.
Τα κόβουµε σε µικρά κοµµάτια τα ξηραίνουµε και τα αποθηκεύουµε. Τα φρέσκα φύλλα µπορούν να χρησιµοποιηθούν µέχρι το φθινόπωρο. Η υγρασία εξαφανίζει τις θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού και κατά συνέπεια είναι απαραίτητο να φυλάσσεται σε απόλυτα ξηρό περιβάλλον.
Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις
Το Βήχιο δρα ως αποχρεµπτικό, µαλακτικό, αντιβηχικό, αντικαταρροϊκό και διουρητικό. Οι βλεννώδεις ουσίες που προσδίδουν ιδιότητες µαλακτικές και επουλωτικές. Οι σαπωνοειδείς ουσίες του προσδίδουν ιδιότητες αποχρεµπτικές. Οι στυπτικές και καροτηνοειδείς ουσίες καθώς και οι στερίνες που περιέχει του προσδίδουν ιδιότητες αντιφλεγµονώδεις και βακτηριοστατικές. Οι φλαβονικές ουσίες και τα αιθέρια έλαια που περιέχει του προσδίδουν ιδιότητες σπασµολυτικές.
Μπορεί να χρησιµοποιηθεί για χρόνια ή οξεία βρογχίτιδα, ερεθιστικό βήχα, κοκίτη και άσθµα. Η καταπραϋντική αποχρεµπτική του δράση το κάνει χρήσιµο στα περισσότερα προβλήµατα του αναπνευστικού συστήµατος, συµπεριλαµβανοµένων των χρόνιων µορφών εµφυσήµατος. Σαν ήπιο διουρητικό έχει χρησιµοποιηθεί για την κυστίτιδα. Τα φρέσκα χτυπηµένα φύλλα µπορούν να χρησιµοποιηθούν εξωτερικά για δοθιήνες, αποστήµατα και πυώδη έλκη. Σε σκόνη χρησιµοποιείται για τα δερµατικά έλκη και σε βάµµα για τους πονόδοντους, τους ρευµατικούς και αρθρικούς πόνους.
Τα τρυφερά φύλλα του τρώγονται ωµά σε σαλάτα µε συνοδεία άλλων χόρτων ή βραστά.
Για τον βήχα µπορεί να συνδυασθεί µε Μαρρούβιο και Βερµπάσκο.
Παρασκευή και δοσολογία
Για εσωτερική χρήση παρασκευάζεται ως έγχυµα. Ρίχνουµε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 1-2 κουταλιές του τσαγιού ξηρά άνθη ή φύλλα, το σκεπάζουµε και το αφήνουµε για 10 λεπτά. Το ρόφηµα το πίνουµε τρεις φορές την ηµέρα όσο πιο ζεστό γίνεται.
Το αφέψηµα των φύλλων χρησιµοποιείται για ατµισµούς, λούσιµο και κλύσµατα. Τα ξερά φύλλα χρησιµοποιούνται για υποκαπνισµούς και κάπνισµα.
Το βάµµα που χορηγείται για τον χρόνιο ή τον επίµονο βήχα συνδυάζεται καλά µε το θυµάρι και την ινούλα.
Προφυλάξεις
∆εν αναφέρονται παρενέργειες από τη χρήση του βοτάνου. Τηρούµε απλά τις συνιστώµενη δοσολογία, γιατί το φυτό περιέχει ίχνη ηπατικών αλκαλοειδών και µπορεί σε µεγάλες δόσεις να είναι τοξικό.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούµενα άρθρα της στήλης µπορούµε να τα βρούµε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου µας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτηµα µπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
