«… Θυμάμαι οι διάδρομοι, η τραπεζαρία, όλοι οι χώροι ήταν άδειοι. Ένας υπάλληλος έφερε εκείνη την ώρα το φαγητό. Τον ρώτησα που θα το δώσει. Ξεκλείδωσε μια σιδερένια πόρτα και το έβαλε μέσα. Από το άνοιγμα είδα πάνω από 100 άντρες γυμνούς, μέσα στη βρωμιά, όλοι σ’ ένα δωμάτιο. Ήταν κάτι απίστευτο. Ούτε στα σκυλιά δεν φερόμαστε έτσι». Με τα λόγια αυτά περιέγραφε μια γυναίκα τις εντυπώσεις της από την πρώτη ημέρα εργασίας της στο ψυχιατρείο της Λέρου. Ένα ψυχιατρείο – κολαστήριο, μνημείο της ανθρώπινης βαρβαρότητας που προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις τη δεκαετία του ’90.
Η μαρτυρία της εργαζομένης περιλαμβάνονταν σε ένα μικρό ντοκιμαντέρ που άνοιξε τη συζήτηση με θέμα «Λέρος. Μια ζωντανή αμφισβήτηση της κλασικής ψυχιατρικής» που διοργάνωσε το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Χανίων στο πλαίσιο του 12ου Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ Κοινωνικής Αλληλεγγύης που έγινε το περασμένο Σαββατοκύριακο στο Πάρκο Ειρήνης και Φιλίας των Λαών.
«Η Λέρος δεν ήταν το αποτέλεσμα κάποιων “κακών” ανθρώπων, ήταν το αποτέλεσμα της επίσημης, κλασικής ψυχιατρικής, των επιστημόνων ψυχιάτρων, των ακαδημαϊκών», ήταν το σχόλιο του ψυχίατρου Γιώργου Κοκκινάκου αμέσως μετά την προβολή του ντοκιμαντέρ. Η αμφισβήτηση του κυρίαρχου αυτού ψυχιατρικού παραδείγματος, όπως τόνισε μιλώντας στα «Χ.ν.» ο κ. Κοκκινάκος, έκανε και στην Ελλάδα κάποια βήματα αλλά με ένα τρόπο αποσπασματικό χωρίς κάποιο οργανωμένο σχέδιο.
«Έχουμε κάποια παραδείγματα ενός άλλου μοντέλου αλλά τα παραδείγματα στην Κρήτη, την Κέρκυρα, στους Άγιους Αναργύρους και αλλού υπήρξαν επειδή υπήρξαν κάποιοι εμπνευσμένοι επαγγελματίες ψυχικής υγείας και οφείλονται περισσότερο σε μια τυχαία συγκυρία παρά σε μια σχεδιασμένη πολιτική», εξήγησε ο κ. Κοκκινάκος και συμπλήρωσε ότι μέχρι και σήμερα ηγεμονεύει το κλασικό ψυχιατρικό παράδειγμα καθώς παρά τα χρήματα που δόθηκαν δεν μεταρρυθμίστηκε το επιστημονικό υπόδειγμα. Ως εκ τούτου και τα αποτελέσματα της ψυχιατρικής παραμένουν τα ίδια παρά το γεγονός της ύπαρξης κοινοτικών δομών. «Σήμερα δε υπάρχει κι ένας ακόμα σοβαρός κίνδυνος. Να κλείσουν μερικά ακόμα ψυχιατρεία και να πεταχτούν στην κυριολεξία άνθρωποι στον δρόμο επειδή δεν υπάρχουν κοινοτικές δομές», ανέφερε ο κ. Κοκκινάκος.
Μια εμβληματική μορφή των προσπαθειών της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην κατεύθυνση της αμφισβήτησης του παραδείγματος της κλασικής ψυχιατρικής ο ψυχίατρος Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου επεσήμανε την «παλινδρόμηση» που παρατηρείται διεθνώς σε σχέση με το ψυχιατρικό υπόδειγμα.
«Δυστυχώς παρά τη λεγόμενη ψυχιατρική μεταρρύθμιση στη χώρα μας εξακολουθεί να επικρατεί ένα κατασταλτικό μοντέλο ψυχιατρικής, νοσοκομειοκεντρικό και χωρίς κοινοτικές υπηρεσίες. Άρα η ψυχιατρική μεταρρύθμιση που υποτίθεται ότι έγινε στην πραγματικότητα δεν έγινε ποτέ. Δεν έγιναν ουσιαστικά οι εναλλακτικές υπηρεσίες που θα αμφισβητούσαν τις λογικές και την κουλτούρα του εγκλεισμού», επεσήμανε ο κ. Μεγαλοοικονόμου και πρόσθεσε ότι η ψυχιατρική στις μέρες μας δεν συνομιλεί με έναν πάσχοντα άνθρωπο αλλά με συμπτώματα, αρρώστιες και βιολογικούς όρους.
Συνεχίζοντας ο κ. Μεγαλοοικονόμου υπογράμμισε ότι διεθνώς από τη δεκαετία του ’80 και ύστερα παρατηρείται μια επιστροφή στην βιολογικό μοντέλο ταυτόχρονα με την κυριαρχία νεοφιλελεύθερων πολιτικών που οδήγησαν σε περικοπές χρηματοδοτήσεων και μια λογιστική προσέγγιση των ασθενών: «Αυτά είχαν ως συνέπεια να θεωρείται αυτονόητο ότι η ψυχική ασθένεια είναι ένα προϊόν εγκεφαλικής βλάβης, χημικής ανισορροπίας και το μόνο που μπορεί να την αντιμετωπίσει είναι το φάρμακο. Ταυτόχρονα η μετατροπή του ανθρώπου σε μια ποσοτικοποιήσιμη οντότητα επέβαλε μια λογική που λέει ότι αν κοστίζει πολύ, αν αποτελεί ένα κοινωνικό βάρος, τον πετάμε εκτός συστήματος».
