Η Περιβαλλοντική Αγωγή και Εκπαίδευση (Π.Ε.) προσδιορίζεται ως μία μεθοδολογική διαδικασία ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης, συνειδητοποίησης και ενεργοποίησης των αυριανών πολιτών για τα κρίσιμα ζητήματα και προβλήματα του κοινωνικού, πολιτισμικού και φυσικού περιβάλλοντος, στο οποίο, κατά μεγάλο μέρος εντάσσονται και οι υδατικές παροχές (1,2,3).
Ι. Έτσι, στις δραστηριότητες Π.Ε. για τις ποτάμιες και λιμναίες περιοχές, οι σπουδαστές, αισθητηριακά:
• Αναζητούν υδρόβια φυτά και ζώα, κάτω, μέσα και πάνω από τις πέτρες, τις λάσπες, την άμμο και τα χόρτα του ποταμού ή της λίμνης.
• Οσμίζονται τον αέρα, τα λουλούδια, τις κοπριές των ζώων.
• Αφουγκράζονται ήχους, όπως το κελάρυσμα του νερού, το βόμβο των εντόμων, τους κρωγμούς των βατράχων, το σύρσιμο των ερπετών, το ροκάνισμα των τρωκτικών, αλλά και το κελάηδημα των πουλιών, το τσαλαβούτημα των υδρόβιων πτηνών στο νερό, το θρόισμα των φύλλων κ.ά.
• Παρατηρούν πουλιά (αετούς, γύπες, γεράκια, χελιδόνια, ερωδιούς), αλλά και σχεδιάζουν και ζωγραφίζουν με χρώματα, φυτά και ζώα που βρίσκονται στην περιοχή.
• Αγγίζουν βότσαλα, πέτρες, βρύα, βούρλα, φύλλα (λεία, βελούδινα, τραχιά, μαλακά, σκληρά ή άκαμπτα), κορμούς δένδρων, καλάμια ή και το νερό, το χώμα, τη λάσπη και το χορτάρι (4,5,6).
• Ακόμη, αναζητούν μέσα στο νερό, στα χόρτα, στη λάσπη και στην άμμο βατράχια, βδέλλες, νερόφιδα, σκουλήκια, αρθρόποδα (καβούρια, έντομα και αράχνες), ψάρια, μαλάκια (σαλιγκάρια, αχιβάδες και μύδια), αλλά αναζητούν και θηλαστικά (ζαρκάδια, σκαντζόχοιρους, αλεπούδες, νυφίτσες, κ.ά.) που βρίσκονται κοντά στην περιοχή έρευνας.
• Στη συνέχεια, ταξινομούν τους οργανισμούς που παρατήρησαν και συνέλεξαν, μέσω ειδικών κλειδιών αναγνώρισης.
• Ακόμη, ανακαλύπτουν βιοδηλωτικά ίχνη, δηλαδή πατημασιές και περιττώματα ανθρώπων και ζώων, ή και ίχνη οχημάτων.
ΙI. Μετά τις αισθητηριακές αυτές προσεγγίσεις Π.Ε., οι σπουδαστές:
►Υπολογίζουν αμέσως ή εμμέσως την κλίση της πλαγιάς της όχθης στην περιοχή έρευνας, το μέσο πλάτος της υδάτινης περιοχής, τη σύσταση του πυθμένα της κοίτης (δηλαδή αν αυτή είναι λασπώδης, αμμώδης ή χαλικώδης), το βάθος του ποταμού και τη διαύγεια του νερού (με απλή παρατήρηση ή ειδική συσκευή), την ταχύτητα ροής (u=s/t), την παροχή (σε m3/min), τη θερμοκρασία του αέρα και του νερού, τη σκληρότητα του νερού, το πε-χα (ρΗ) χρωματογραφικά (δηλαδή, αν το διάλυμα του νερού είναι όξινο, βασικό ή ουδέτερο), το διαλυμένο οξυγόνο (με ειδικές συσκευές), και άλλα αβιοτικά χαρακτηριστικά των υδάτινων οικοσυστημάτων (3,4,5,6).
►Επίσης, εκτιμούν το είδος της ρύπανσης των νερών, μετρώντας τα θρεπτικά άλατα (νιτρικά, νιτρώδη και φωσφορικά) που εμπεριέχονται σ’ αυτά, αλλά και την ποσότητα και σύσταση των σκουπιδιών και των μπάζων που έχουν ριχτεί στα νερά του ποταμού ή της λίμνης (1,2).
Οι υπολογισμοί αυτοί αξιολογούνται και μέσω των αστικών, αρδευτικών και βιομηχανικών χρήσεων των λιμναίων και ποτάμιων υδάτων.
ΙII. Οι παραπάνω δραστηριότητες απαιτούν για την εφαρμογή τους:
✓τη χρήση τοπογραφικού και γεωλογικού χάρτη της περιοχής,
✓την αποτύπωση της υδρολογικής λεκάνης μέσα στην οποία αποστραγγίζεται ένα ποτάμιο σύστημα που διαμορφώνει το υδρογραφικό δίκτυο διαδρομών του νερού στην επιφάνεια του εδάφους,
✓την αναγνώριση των πετρωμάτων της περιοχής, καθώς και
✓τον προσδιορισμό των χρήσεων γης, γύρω από τις ερευνούμενες υδατικές περιοχές (ό.π.).
Μια στοιχειώδης και βασική εργαστηριακή υποδομή για τη μελέτη και έρευνα αυτή στο “πεδίο” περιλαμβάνει (7):
✓χάρτη της περιοχής,
✓απόχες για τη δειγματοληψία,
✓πλαστικές μπότες,
✓λαβίδες,
✓ψαλίδες,
✓μεγεθυντικούς φακούς,
✓πυξίδες,
✓όργανα μέτρησης (ροής νερού – διαύγειας – θερμοκρασίας νερού και αέρα – ρΗ κ.ά.),
✓κιάλια,
✓μετροταινίες,
✓λεκάνες για την τοποθέτηση των δειγμάτων, / φωτογραφική μηχανή, / βιντεοκάμερα, / χρονόμετρα,
✓κλείδες αναγνώρισης των οργανισμών.
ΙV. Μετά τις αισθητηριακές, γνωστικές και ψυχοκινητικές αυτές αναζητήσεις και διερευνήσεις -μέσω των ευρημάτων, αποτελεσμάτων και συμπερασμάτων που προέκυψαν από τη μελέτη στο “πεδίο”, συζητούν στις ομάδες τους για (1,2,3,4):
◆τις πηγές, τους χειμάρρους, τα ρυάκια, τα ρέματα, τα φαράγγια και άλλους γεωμορφολογικούς σχηματισμούς που χαρακτηρίζουν την περιοχή,
◆τα υδροηλεκτρικά έργα και φράγματα,
◆τους νερόμυλους, τις βρύσες, τα γεφύρια, τις νεροτριβές και τα μαντάνια,
◆τη βιοποικιλότητα, τη βιοσυσσώρευση, τα φυτοφάρμακα, τα λιπάσματα, τον ευτροφισμό, την ερημοποίηση, τη λειψυδρία, τις πλημμύρες, την εκτροπή των ποταμών και άλλα οικο-περιβαλλοντικά ζητήματα,
◆τις γεωργικές και κτηνοτροφικές ασχολίες, τα αλιεύματα, τη διατροφή, τα παραδοσιακά προϊόντα γης, τη χρήση αρωματικών φυτών,
◆τα αρχαιολογικά και ιστορικά ευρήματα και κτίσματα που βρίσκονται τόσο στις όχθες όσο και στην ευρύτερη παραλίμνια και παραποτάμια περιοχή,
◆τις εκκλησίες, τα μοναστήρια, τα ξωκκλήσια, τις γιορτές, τα πανηγύρια και τη σχέση τους με το φυσικό περιβάλλον της περιοχής,
◆την αναβίωση παλαιών ηθών, εορτών και εθίμων, μέσω και του οικοτουρισμού,
◆ τη συνεισφορά των ποταμών και λιμνών στην παράδοση, στις τέχνες, στη θρησκεία, στην οικονομία, στην απασχόληση, στην υγεία και στην ψυχαγωγία, μέσω και της μυθολογίας, της ιστορίας, της λαογραφίας, της ζωγραφικής, της αρχιτεκτονικής, της μουσικής, της λογοτεχνίας, της ποίησης, του θεάτρου και του κινηματογράφου (5,6,7).
V.Επίσης, μελετούν, αξιολογούν και “απολαμβάνουν” με τη συμμετοχή τους τις τουριστικές και αθλητικές χρήσεις των λιμνών και ποταμών, με πεζοπορία, βαρκάδα, ποδηλατάδα, ράφτινγκ, καγιάκ, αναρρίχηση, κατασκήνωση και άλλες ψυχαγωγικές δραστηριότητες.
Τέλος, διαμορφώνουν, διατυπώνουν και υποβάλλουν σε κάθε αρμόδιο πρόσωπο ή αρχή, προτάσεις για την προστασία και διαχείριση των μελετούμενων υδατικών οικοσυστημάτων.
Καταληκτικά, οι μαθητές και οι μαθήτριες στα προγράμματα οικο-περιβαλλοντικής αγωγής και εκπαίδευσης σε “πεδίο” υδάτινων οικοσυστημάτων μελετούν και διερευνούν διεπιστημονικά, πολυ- επιστημονικά και διαθεματικά, ποτάμιες και λιμναίες περιοχές, αποκαλύπτοντας, αναδεικνύοντας και προβάλλοντας τις πολλαπλές τους σχέσεις με την παράδοση, την ιστορία, τη φύση, την οικονομία, τις τέχνες, τη θρησκεία και τον πολιτισμό (4,5,6,7).
Με τις δράσεις αυτές οι σπουδαστές μπορούν:
►να οικοδομήσουν γνώσεις,
►να αναπτύξουν δεξιότητες,
►να διαμορφώσουν στάσεις και συμπεριφορές ευνοϊκές για την προστασία και διαχείριση των υδάτινων οικοσυστημάτων,
►σε ένα κλίμα δημιουργικότητας, επικοινωνίας, ευχαρίστησης και ενθουσιασμού που καθορίζει η συμμετοχική, βιωματική και διερευνητική μαθησιακή διαδικασία.
*Καθηγητής Φυσικών και Περιβαλλοντικών Επιστημών
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
1. Αθανασάκης Α., Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου Ωκεανογραφίας και Αλιείας, ΙΩΚΑΕ, Αθήνα 1994.
2. Αθανασάκης Α., Οικο-Περιβαλλοντική Παιδαγωγική, ΧΡ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ, Αθήνα 1996.
3. Αθανασάκης Α., Η Περιβαλλοντική Αγωγή σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, ΧΡ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ, Αθήνα 2004.
4. Allegros D.J., Je fais mon education écologique, A. LESOT, Paris 1977.
5. Cornell J., Sharing nature with the children, ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ, Θεσσαλονίκη 1994.
6. Ε.ΠΑ.Λ. Καστοριάς, Το νερό ως παράγοντας ζωής, ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΑΣ – ΥΠΕΠΘ, Καστοριά 1999.
7. Λύρας Γ., Το νερό ως πηγή ζωής: Μία διεπιστημονική προσέγγιση, Δ.Ε.Υ.Α.Π. Πατρών, Πάτρα 2005.
