Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι LAVANDULA stoechas (Λεβάντα η στοιχιάς) και ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών. Είναι φυτό του Ευρωπαϊκού νότου. Με το όνοµα Λεβάντα υπάρχουν 30 περίπου είδη που ανήκουν στο γένος Lavandula.Την συναντούµε στη χώρα µας µε τις ονοµασίες αγριολεβάντα, λαµπρή, λαβαντή, χαµολίβανο, µυροφόρα, καραµπάχι, αβαγιανός, µαυροκέφαλο, γρουνάι.
Αειθαλής αρωµατικός θάµνος, ενδηµικός της Μεσογείου που έχει εξαπλωθεί σε όλο σχεδόν τον κόσµο. Ονοµάζεται και γαλλική ή ισπανική λεβάντα. Μπορεί να φτάσει έως και 100 πόντους ύψος. Οι µέλισσες το αγαπούν. Αν και είναι η αρχαιότερη ποικιλία λεβάντας σήµερα χρησιµοποιείται κυρίως σαν καλλωπιστικό κήπων. Το άρωµα της, που θυµίζει περισσότερο δενδρολίβανο ή καµφορά και δεν είναι τόσο φίνο όσο της “πραγµατικής λεβάντας” (lavandula angustifolia, english lavender), και γι αυτό το αιθέριο έλαιο της θεωρείται κατώτερης ποιότητας.
Η αγριολεβάντα ξεχωρίζει από τα άλλα είδη, από τα πορφυροϊώδη άνθη του, που σχηµατίζουν πυκνούς ωοειδείς στάχεις και γιατί προτιµά τα ελαφρώς όξινα πετρώδη εδάφη.
Τα φύλλα είναι γραµµοειδή, γκριζωπά, εριώδη µε αναδιπλωµένες άκρες. Ταξιανθία 2-3 εκατοστά µήκος, σε πυκνό στάχυ, έµµισχη, µε σπονδύλους των 6-10 ανθέων στη µασχάλη, τριχωτών, ροµβοειδών και καρδιοειδών βρακτίων. Η κορυφή του στάχυ στέφεται από µεγάλα ωοειδή µακρουλά βράκτια λευκοβιολετιά. Άνθη 6-8 χιλιοστά, δίχειλα, σκουροβιολετιά. Κάλυκας µε 5 οδόντες, από τους οποίους οι ανώτεροι είναι µεγαλύτεροι.
Ιστορικά στοιχεία
Βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Αναλύσεις υπολειµµάτων που έγιναν µε σύγχρονές µεθόδους έδειξαν ότι σε πήλινα αγγεία υπήρχε κρασί µε ρητίνη και µε ένα από τα βότανα, λεβάντα, δάφνη, φασκόµηλο. Ο ∆ιοσκουρίδης (1ος αι. µΧ.) αναφέρει το κρασί της λεβάντας (στοιχαδίτης οίνος) και το ξύδι (στοιχαδικό ξύδι). Το θεωρούσε φάρµακο για την επιληψία αλλά και για την ψύξη των πλευρών και των νεύρων.
Η ονοµασία της λεβάντας προέρχεται από το λατινικό ρήµα Lavare που σηµαίνει πλένω. Οι Ρωµαίοι συνήθιζαν να ρίχνουν άνθη αγριολεβάντας στα νερά των λουτρών τους για τον αρωµατισµό τους. Τη συνήθεια αυτή λέγεται ότι την πήραν από τους αρχαίους Έλληνες οι οποίοι αποκαλούσαν το φυτό «νάρδο» ή «ναρδόσταχυ», όνοµα που προήλθε από την πόλη της Συρίας Naarda.
Η ονοµασία Stoechas προέρχεται από το όνοµα των νησιών που βρίσκονται έξω από την Μασσαλία και οι αρχαίοι Έλληνες τα ονόµαζαν Στοιχάδες (σειρές)
Το χρησιµοποιούσαν ακόµη για τα αρωµατίσουν τα ρούχα και τα κλινοσκεπάσµατα. Κατά τον µεσαίωνα το βότανο χρησιµοποιήθηκε για την περιποίηση των τραυµάτων και πληγών του δέρµατος.
Ο Τζον Πάρκινσον έγραφε το 1640 για την Λεβάντα
‘‘…ιδιαίτερα καλή για την ψυχική οδύνη και όλους τους πόνους του κεφαλιού και του µυαλού.’’
Η αγριολεβάντα ήταν περιζήτητο αντίδοτο δηλητηριάσεων στα παλιά χρόνια.
Με αυτήν παρασκευαζόταν ένα από τα πιο γνωστά θεραπευτικά έλαια, που ήταν σε ευρεία χρήση µέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Στην Κρήτη το έλεγαν Καραµπάχι. Αυτό το έπαιρναν οι πάσχοντες στάζοντας σταγόνες του ελαίου πάνω σε ζάχαρη, για οποιονδήποτε πόνο. Ιδίως το λάµβανα οι κοπέλες για τους πόνους της έµµηνης ροής. Έβαζαν επίσης σταγόνες µέσα σε ζεστό λάδι που το χρησιµοποιούσαν σε εντριβές. Στους πόνους του αυτιού και για την προώθηση της διαπύησης τυχόν δοθιήνος, έσταζαν µέσα στο αυτί 1-2 σταγόνες από καραµπάχι. Στα βρέφη όταν είχαν διάρροια ή τυµπανισµό, έσταζαν 1-2 σταγόνες πάνω σε βαµβάκι το οποίο στη συνέχεια τοποθετούσαν πάνω στον οµφαλό του βρέφους. Τα βρέφη εκτός της ανακούφισης που ένοιωθαν κοιµόντουσαν πολύ ευκολότερα.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το φυτό περιέχει αιθέριο λάδι, βουτυρικούς και βαλεριανικούς αιθέρες της λιναλλύλης και της γερανύλης, γερανιόλη, κινόλη, λιναλόλη, κινεόλη, D-µπορνεόλη, λινονίνη, L πινένιο, καρυοφυλλίνη, κουµαρίνη και τανίνη.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή:
Το φυτό ανθίζει τέλος Μαΐου µε αρχές Ιουνίου. Συλλέγουµε προς το τέλος της ανθοφορίας, όταν τα πέταλα έχουν αρχίσει να µαραίνονται. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται τα άνθη και τα φύλα του βοτάνου.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Το βότανο δρα ως αντισηπτικό, βακτηριοκτόνο, αναλγητικό, εµµηναγωγό, ηρεµιστικό, σπασµολυτικό, υποτασικό, αποχρεµπτικό, τονωτικό, διεγερτικό, εφιδρωτικό, χολαγωγό, αντιρρευµατικό, ανθελµινθικό και ως αντίδοτο δηλητηριάσεων.
Βοηθά σε ευερεθιστικότητα, µελαγχολία, νευρασθένεια, ναυτία, νευρώσεις, σπασµούς, αϋπνίες, αρρώστιες του αναπνευστικού συστήµατος, άσθµα,
γρίπη, βρογχίτιδα, κοκίτης, φυµατίωση. Καταπραΰνει την εγκεφαλονωτιαία σπαστικότητα, σύµφωνα µε τους Candeac και Meunier.
Χρησιµοποιείται ως αντίδοτο σε δηλητηριάσεις (βοηθητικό) σε δαγκώµατα από ζώα και φίδια και σε τσιµπήµατα εντόµων.
Το έγχυµα των ανθέων του φυτού βοηθά σε νευρική εξάντληση, πονοκεφάλους από ένταση ή κατά τον τοκετό και επίσης για κολικούς και δυσπεψία. χρησιµοποιείται ακόµη για την κακοσµία του στόµατος. Το έγχυµα αραιώνεται στο 25% όταν χρησιµοποιηθεί για κολικούς, ευερεθιστότητα και υπερδιέγερση των βρεφών.Το αφέψηµα µε φύλλα και λουλούδια αγριολεβάντας ανακουφίζει από ηµικρανίες,πονοκεφάλους, ιλίγγους, λιποθυµία, αλλά και διώχνει την αϋπνία.
Υπό µορφή βάµµατος το χρησιµοποιούµε για πονοκεφάλους και κατάθλιψη.
Με εξωτερική χρήση επουλώνει πληγές (απλές, άτονες, µολυσµένες, συρίγγια,
χρόνια εκζέµατα, εγκαύµατα, ακµή, δερµατίτιδες, ψώρα, αλλά και αλωπεκία) και µε
εσωτερική χρήση κυστίτιδες, το αφέψηµα της σφίγγει τα ούλα. Αυξάνει την έκκριση
γαστρικών υγρών και την κινητικότητα την εντέρων (σε γαστρική ατονία και µετεωρισµό, κακή χώνεψη).
Παρασκευή και δοσολογία
Τα άνθη και τα φύλλα τα παρασκευάζουµε ως έγχυµα.
Το αιθέριο έλαιο του φυτού το χρησιµοποιούµε στις κρέµες (π.χ. ρίχνουµε µερικές σταγόνες σε κρέµα χαµοµηλιού για το έκζεµα), σε λοσιόν (προσθέτουµε µερικές σταγόνες σε λίγο νερό για τα εγκαύµατα από τον ήλιο ή καυτό νερό), σε λάδι εντριβών (π.χ. προσθέτουµε 1 ml ελαίου και 5 σταγόνες ελαίου χαµοµηλιού σε 10ml ελαίου βάσης για ασθµατικό και βρογχικό σπασµό), για την απαλλαγή από τις ψείρες (διαλύουµε 5-10 σταγόνες ελαίου στο νερό για τις ψείρες ή βάζουµε έλαιο στη χτένα για την κόνιδα) και σε µασάζ (βάζουµε 1 ml ελαίου αγριολεβάντας σε 25 ml ελαίου βάσης και κάνουµε µασάζ στους µυς που πονάνε ή διαλύουµε 10 σταγόνες σε 25 ml ελαίου βάσης για να κάνουµε µασάζ στον αυχένα και τους κροτάφους για την αντιµετώπιση πονοκεφάλων από ένταση ή στα πρώτα σηµάδια ηµικρανίας).
Το έλαιο το βάζουµε σκέτο σε δαγκώµατα και κεντρίσµατα εντόµων. Σε περίπτωση θερµοπληξίας διαλύουµε 10 σταγόνες ελαίου σε 25ml έλαιο βάσης για να προλάβουµε τα εγκαύµατα.
Υπό µορφή βάµµατος η δοσολογία είναι 5 ml δύο φορές την ηµέρα.
Προφυλάξεις
Αποφεύγουµε τις υψηλές δόσεις του βοτάνου κατά την εγκυµοσύνη επειδή είναι
διεγερτικό της µήτρας.
Σε µεγάλες δόσεις είναι ερεθιστική. Ειδικά οι στοµαχικοί απαγορεύεται
να κάνουν οποιαδήποτε χρήση αγριολεβάντας, γιατί ερεθίζει το στοµάχι. Επίσης το
αιθέριο έλαιο της σε µεγάλες δόσεις είναι ναρκωτικό που µπορεί να προκαλέσει
θάνατο. Γι’ αυτό καλύτερα να χρησιµοποιείται µόνο εξωτερικά. Τέλος, δεν πρέπει
να πίνουµε πολύ συχνά γιατί µπορεί να προκαλέσει κολικό.
