Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι Primula veris (Πριµούλα η εαρινή) ή Primula officinalis (Πριµούλα η φαρµακευτική) ή acaulis ή vulgaris ή scaveoles ή columnae.
Ανήκει στην οικογένεια των Πριµουλιδών ή Ηρανθιδών. Περιέχει 425 είδη από τα οποία τα 334 βρίσκονται στα Ιµαλάια και την Κίνα, ενώ στην Ευρώπη υπάρχουν 33 είδη του φυτού. Στη χώρα µας το συναντούµε µε τις ονοµασίες Παναγίτσα, Παναγούδα, Πασχαλούδα, Ηρανθές, ∆ρακάκι.
Είναι διαδεδοµένο σε ξερά λιβάδια, αραιά δάση και φράχτες. Στην Κρήτη το βρίσκουµε στα δυτικά του νησιού, σε υγρές τοποθεσίες και σε ορεινά δάση µε φυλλοβόλα δέντρα.
Είναι φυτό ποώδες και πολύχρονο.
Το ύψος του κυµαίνεται από 15 έως 30 εκατοστά και φυτρώνει κύρια στις ορεινές περιοχές.
Τα φύλλα φυτρώνουν από τη βάση του φυτού σε ρόδακα, έχουν µίσχο χονδρό, σχήµα αυγοειδές, είναι τριχωτά (στην κάτω επιφάνεια) και ρυτιδωµένα.
Τα άνθη είναι χρυσοκίτρινα (µοιάζει το χρώµα τους µε τον κρόκο του αυγού και οι άκρες τους είναι πορτοκαλόχροες), αρωµατικά (θυµίζουν µέλι ή την γαλακτώδη ανάσα του µωρού παιδιού), µε σωληνοειδή κάλυκα και φυτρώνουν πολλά µαζί σαν οµπρέλα στην άκρη του µακριού ανθοφόρου άξονα. Είναι ερµαφρόδιτα και επικονιάζονται από τις µέλισσες. Άνθη και φύλλα είναι εδώδιµα.
Ο καρπός του φυτού είναι κάψα και η ρίζα είναι σκούρα διακλαδιζόµενη.
Πολλά είδη καλλιεργούνται ως ανθοκοµικά φυτά. Η Πρίµουλα των κήπων έχει µικρή θεραπευτική αξία. Είναι µελιτογόνο φυτό.
Ιστορικά στοιχεία
Το Ηρανθές χρησιµοποιείται για θεραπευτικούς σκοπούς από την αρχαιότητα. Ο Πλίνιος (23-79 µ.Χ) το αναφέρει ως χρήσιµο για την παράλυση, τους ρευµατισµούς και την ποδάγρα.
Στην Ευρώπη το βότανο χρησιµοποιήθηκε στη λαϊκή ιατρική ως αντισπασµωδικό, για κράµπες, παράλυση και ρευµατικούς πόνους. Ήταν γνωστό ως «βότανο του Αγίου Πέτρου».
Ο Κούλπεπερ αναφέρει για το βότανο « είναι γνωστό ότι η αλοιφή ή το απόσταγµα του φυτού αυξάνει την οµορφιά ή την αποκαθιστά όταν αυτή χαθεί. Τα άνθη είναι πιο αποτελεσµατικά από τα φύλλα ή την ρίζα. Η αλοιφή του βοτάνου αφαιρεί τις φακίδες και τις ρυτίδες του δέρµατος. Βοηθά σε καταστάσεις ίλιγγου, σπασµούς, κράµπες, νευρόπονους. Η ρίζα του βοτάνου βοηθά στους πόνους της πλάτης. Οι Έλληνες πίστευαν ότι ενισχύει εγκέφαλο και νεύρα και θεραπεύει τις παραλύσεις και για τον λόγο αυτό το ονόµαζαν Παραλύσιο».
Τα φύλλα και τα άνθη τα έτρωγαν σε σαλάτες ή σούπες.
Παλαιότερα όταν υπήρχε το βότανο σε αφθονία χρησιµοποιούσαν τα άνθη που µάζευαν την άνοιξη για να φτιάξουν κρασί το οποίο είχε ηρεµιστικές και νευροτονωτικές ιδιότητες.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το Ηρανθές είναι γλυκό, ξηρό και ελαφρώς θερµό.
Τα άνθη περιέχουν πτητικό έλαιο, γλυκοσίδες και πικρές ενώσεις.
Η ρίζα περιέχει σαπωνίνες 5-10%, Α- πριµουλικό οξύ, γλυκοσίδια (την πριµουλαβεριοσίδη και την πριµβεροσίδη που περιέχουν σαλικυλικούς εστέρες), τανίνη, σάκχαρα, σιλικικό οξύ, αιθέριο έλαιο και φλαβονοειδή.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή
Το άγριο φυτό ανθίζει Απρίλιο και Μάιο (οι καλλιεργούµενες ποικιλίες και τα υβρίδια ανθίζουν όλο τον χρόνο). Τον Απρίλιο το φυτό δεν έχει φύλλα και τα άνθη επωφελούνται πλήρως από την ανοιξιάτικη λιακάδα. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται τα κίτρινα πέταλα χωρίς τον πράσινο κάλυκα, τα φύλλα και η ρίζα. Οι στεφάνες του άνθους συλλέγονται από τον την στιγµή που θα ανθίσουν µέχρι τον Μάιο. Η ρίζα συλλέγεται πριν την ανθοφορία ή το φθινόπωρο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το Ηρανθές είναι ένα εξαιρετικό χαλαρωτικό και ηρεµιστικό βότανο, γενικής χρήσης. ∆υναµώνει την καρδιά και το νευρικό σύστηµα. Καθαρίζει το αίµα και βοηθά σε ρευµατισµούς και ουρική αρθρίτιδα. Καταπραΰνει τις αντιδράσεις στο στρες και την ένταση, χαλαρώνει τη νευρική υπερδιέγερση και διευκολύνει τον ξεκούραστο ύπνο. Βοηθά σε περικαρδίτιδα, υδρωπικία, πέτρες στα νεφρά, βρογχίτιδα, κρυολόγηµα και τον βήχα. ∆ρα θετικά σε νευρικούς πονοκεφάλους και αϋπνία.
∆εν έχουν όµως όλα τα µέρη του φυτού τις ίδιες ιδιότητες.
Τα άνθη του φυτού δεν περιέχουν σαλυκιλικά και σαπωνίνες. Για τον λόγο αυτό έχουν έντονα διαφορετικές ιδιότητες από την ρίζα. Τα πέταλα είναι ιδανικά για καταστάσεις υπερδιέγερσης και αϋπνίας (ιδιαίτερα σε παιδιά) λόγω της κατασταλτική ικανότητας που έχουν. Είναι επίσης στυπτικά και εφιδρωτικά και µπορούν να χρησιµοποιηθούν σε εµπύρετα κρυολογήµατα µε πονοκέφαλο και ρινική συµφόρηση. Βοηθούν σε προβλήµατα άσθµατος και αλλεργικών καταστάσεων. Το αιθέριο έλαιο που παράγεται από τα άνθη δρα εναντίον των εκχυµώσεων και τους µώλωπες.
Η ρίζα είναι διεγερτική αποχρεµπτική, σπασµολυτική, αντιφλεγµονώδης και στυπτική. Περιέχει τις τριτερπενοειδείς σαπωνίνες οι οποίες έχουν έντονη αποχρεµπτική δράση. Για την ιδιότητα αυτή παλαιότερα αποξήραιναν τη ρίζα την κονιοποιούσαν και την χρησιµοποιούσαν για να προκαλέσουν φτάρνισµα. Οι σαπωνίνες µπορούν και αραιώνουν το φλέγµα βοηθώντας στην αποµάκρυνσή του. Χρησιµοποιείται στη θεραπεία του χρόνιου βήχα (ειδικά αυτών που συνδέονται µε χρόνια βρογχίτιδα και καταρροϊκή συµφόρηση), γρίπη και άλλων εµπύρετων καταστάσεων. ∆ιεγείρει και θερµαίνει τους πνεύµονες και είναι αποτελεσµατική όταν υπάρχει άφθονο κολλώδες λευκό φλέγµα που είναι ενδεικτικό ψυχρής κατάστασης. Το αφέψηµα της ρίζας χρησιµοποιείται σε κοµπρέσες για τις πονεµένες αρθρώσεις, ιδίως στα αρθριτικά, για να µαλακώσει τον πόνο και να µειώσει το πρήξιµο.
Η ρίζα επίσης είναι απαλά διουρητική, αντιρρευµατική και δρα εναντίον της πρόκλησης θρόµβων στο αίµα.
Τα φύλλα έχουν ιδιότητες παρόµοιες µε της ρίζας αλλά πολύ πιο αδύνατες.
Για προβλήµατα που έχουν σχέση µε το στρες συνδυάζεται µε όλα τα χαλαρωτικά νευροτονωτικά όπως το Τίλιο και η Σκουτελλάρια. Για τον βήχα συνδυάζεται καλά µε το Βήχιο και το Γλυκάνισο.
Στην οµοιοπαθητική χρησιµοποιούν το βάµµα που λαµβάνεται από το νωπό φυτό στις περιπτώσεις των νεφρικών παθήσεων και νευραλγιών.
Παρασκευή και δοσολογία
Τα πέταλα του φυτού τα παρασκευάζουµε ως έγχυµα. Ρίχνουµε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε δύο κουταλάκια του τσαγιού ξηρό βότανο και το αφήνουµε σκεπασµένο 10-15 λεπτά. Σουρώνουµε και πίνουµε τρεις φορές την ηµέρα.
Η ρίζα του φυτού παρασκευάζεται ως αφέψηµα. Ρίχνουµε ένα κουταλάκι του τσαγιού από τη ρίζα σε ένα φλιτζάνι νερό. Μόλις αρχίσει να βράζει, χαµηλώνουµε τη φωτιά και το αφήνουµε να σιγοβράσει σκεπασµένο για 5 λεπτά. Σουρώνουµε και πίνουµε τρεις φορές την ηµέρα.
Αν χρησιµοποιήσουµε βάµµα του φυτού η δοσολογία είναι 2-4 ml βάµµατος τρεις φορές την ηµέρα.
Ένα καλό µίγµα για την αϋπνία γίνεται µε τα παρακάτω βότανα.
Ηρανθές 50 γρ., λεβάντα 25 γρ., βάλσαµο 10γρ., κώνοι λυκίσκου 15 γρ. , ρίζα βαλεριάνας 5 γρ. Το µίγµα αυτό παρασκευάζεται ως έγχυµα. Ρίχνουµε ένα κουταλάκι του τσαγιού από το µίγµα σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό και το αφήνουµε σκεπασµένο για 3 λεπτά. Σουρώνουµε και το πίνουµε ζεστό λίγο πριν κοιµηθούµε.
Προφυλάξεις
Αποφεύγουµε τη χρήση της ρίζας αν έχουµε ευαισθησία στην ασπιρίνη. ∆εν παίρνουµε υψηλές δόσεις κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης επειδή µπορεί τα άνθη ή η ρίζα του φυτού να διεγείρουν τη µήτρα. Ασθενείς που λαµβάνουν βαρφαρίνη ή άλλα φάρµακα για την αραίωση του αίµατος δεν πρέπει να χρησιµοποιούν το βότανο.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούµενα άρθρα της στήλης µπορούµε να τα βρούµε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου µας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτηµα µπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
