Βιβλιοπαρουσίαση: Η ενετική εκκλησιαστική απογραφή του 1637 στο Ν. Χανίων

Ένα μοναδικό ιστορικό τεκμήριο αποτελεί το δοκίμιο “Η Ενετική εκκλησιαστική απογραφή του 1637 στο Ν. Χανίων” του Θεοχάρη Φραγκιουδακη, που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Το βιβλίο προσφέρει ένα τεράστιο και αναξιοποίητο πρόσωπογραφικό και τοπωνυμικό πλούτο πληροφοριών μέσα από τους 374 ενετικούς ναούς του ν. Χανίων τις θέσεις των οποίων και την υφιστάμενη κατάσταση ο συγγραφέας ταυτοποιεί μετά από πολυετή έρευνα.
Η έκδοση βασίζεται στο βενετσιάνικο κείμενο της ενετικής απογραφής των ναών και των μονών που βρίσκονται στο νόμο Χανίων της αείμνηστης βυζαντινολόγου Μαρίας Χαιρέτη , στη μνήμη της οποίας είναι αφιερωμένη.
Ο συγγραφέας έχοντας εξειδικευμένες γνώσεις λόγω της ειδικότητας του στη Μεσαιωνική και Νεοελληνική Φιλολογία μεταφράζει με ακρίβεια  το πρωτότυπο κείμενο που απαιτεί καλή γνώση του Βενετό-ιταλικού ιδιώματος του 17ου αιώνα.  Παράλληλα χρησιμοποιώντας  τις πηγές του  και την καλή γνώση των οικησεων, των μικρό τοπωνυμίων και της ανθρωπογεωγραφιας των Χανίων λόγω των ερευνών του στα δυο προηγούμενα βιβλία του , τον Χρόνο ιστορικό κατάλογο οικησεων στο νόμο Χανίων και τα Ανθρωπο τοπωνυμια  του Ν. Χανίων, ταυτοποιεί τους τότε ναούς με τους σύγχρονους προσφέροντας έναν ασφαλή οδηγό πλεύσης για την σημερινή ναικη πραγματικότητα στο ν. Χανίων. Χρησιμοποιώντας λοιπόν νέες διαθέσιμες πηγές και προσεγγίζοντας τα παλιά κείμενα με νέες μεθόδους, μας  κάνει  να δούμε τη καθιερωμένη καταγραφη της περιόδου εκείνης  υπό διαφορετικές οπτικές γωνίες.  Ανοίγει δηλαδή νέες διαδρομές σε παλιούς δρόμους που νομίζαμε ότι έχουν ήδη περπατηθεί. Εν συντομία, μας παραδίδει ένα ήδη καταγεγραμμένο  παρελθόν, όχι όπως το βρήκε, αλλά εμπλουτισμένο.  Επιπλέον, καλύπτοντας κενά της έρευνας και διευκρινίζοντας θέσεις η ασάφειες  που είχαν ξεφύγει από τους ιστορικούς του παρελθόντος, μας επιτρέπει να αυξήσουμε το διαθέσιμο εύρος των πληροφοριών μας και μας κάνει σοφότερους.
Τι ενδιαφέρον όμως προκύπτει από αυτή την συστηματική καταγραφή και την αντιπαραβολή του παρελθόντος με το παρόν;
•Η καταγραφή ξεκινά με την περιοχή του Ακρωτηρίου και συνεχίζεται στη Σούδα, στα Τσικαλαριά, ακολουθεί η πόλη των Χανίων , οι Μουρνιές , τα Νεροκουρού, τα Περβόλια , η ευρύτερη περιοχή της σημερινής επαρχίας Κυδωνιάς, Κίσσαμος, Σφακιά, Κάντανος. Μόνο στα Σφακιά υπάρχουν 38 καταχωρήσεις ναών ενώ αντιθέτως από τους 25 ναούς της Καντάνου, δηλώνονται μόνο 2. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι εντοπίζονται  τοπωνύμια οικήσεων που απαντώνται  εγγράφως για πρώτη φορά : χωριό  Σκόρπιο στον Άστρικα Κισσάμου , Βαθύρρεμα Σελίνου, Άνω Ράχη Νίππους Αποκορώνου , Γιωργίτσι Χώρας Σφακίων, Κωστό Αμμουδαρίου Ασκήφου ή Άοικο Κούνενι  στο Ιναχώριο Κισσάμου
• Σημαντική είναι η καταγραφή   θρησκευτικων μνημείων οι θέσεις των οποίων δε είναι ευρέως γνωστές. Για παράδειγμα γίνεται αναφορά στο ναό του Άδη Γιωργη στη Σκλαβοπουλα που φέρει τοιχογραφίες χωρικού ιστοριογράφου με χρονολογία 1290, στο μοναστήρι του Αγ. Νικολάου στο θαλασσόσπηλιο, δηλαδή πιθανόν στο θολωτό ενετικό Νεώριο που σώζεται ως σήμερα πάνω στην ακτή στον Ταρσανά Ακρωτηρίου. Γίνεται αναφορά στον ναού του Αγ. Σπυρίδωνα , υπόγειο ναό του 1620 στο Αρώνι , στο ναό του Αγ. Αντώνιου του 1620 στις Βρύσες Κυδωνίας, στον Αγ, Προκόπιο του 14ου αιώνα στις Βρύσες Κυδωνίας, το ναό των Αγ. Αποστολών στον Πύργο Ψηλονέρου που φέρει επιγραφή και οικόσημο του 1530 , το ναό του Άγη Γιώργη στον Αλίκαμπο, κτίσμα του 1540 , ή το ναό του Αγ. Παντελεήμονα στα Ζυμβραγού που είναι όλος τοιχογραφημένος και φέρει χάραγμα του 1390, τον ναό της Αγ. Μαρίνας στα Ραβδούχα με αγιογραφίες του Θεόδωρου Δανιηλ Βενιέρη τέλη του 13ου αιώνα κ.α
• Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η ανθρωπογεωγραφία των λειτουργών και ιδιοκτητών των βενετσιάνικων ναών τα επώνυμα των οποίων προδίδουν τους οίκους των τότε δυνατών , τη σχέση τους με την τοπική κοινωνία (σφακιανιες συμπατριεες), την ουνια (λατίνοι κτήτορες ορθοδόξων ναών ) κτλ Πολλά επώνυμα μάλιστα δεν συναντώνται πια η δεν συναντώνται τούσια σήμερα Κεναραδες, Στρατηγης, οικογένεια  Ξαμοδης που δώσανε και το όνομα τους στο Ξαμουδουχωρι, Μουλετος πατριδωνυμικο του χωριού Μουλετε σημερινή Χρυσαυγή , οίκος Μορωνη από όπου πήρε και την ονομασία ο ποταμός Μορωνης, Ροδοφιλης, Αχλαδης κ.α
Κλείνοντας  τον απολογισμό της έκδοσης και κάποιες ακόμη αξιοσημείωτες πληροφορίες προς σκέψη οι οποίες καταγράφονται ως διαπιστώσεις στο ιστορικό δοκίμιο:
– Από τους 374 ενετικούς ναούς της Απογραφής περίπου ένα 10% παρουσιάζεται σήμερα μη ταυτοποιήσιμο, ενώ για ένα άλλο  10-15% η ταυτοποίηση μπορεί να γίνει μόνο με αρκετή ταυτοποίηση. Από τους αταυτοποιήτους ναούς σχεδόν όλοι αφορούν στην πόλη των Χανίων.
– Από την απογραφή λείπουν οι μεγάλες μόνες του νομού Χανίων.
– Πολλοί ναοί έχουν ανακατασκευαστεί κατά την νεότερη και σύγχρονη εποχή σε βαθμό που το μόνο που τους συνδέει με τους απογραφόμενους να είναι το αφιέρωμα καμία φορά μάλιστα ούτε κι αυτό όπως αναφέρει  και ο συγγραφέας.
– Σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρείται  ολική εξαλείψη του αρχικού ναικου, κτίσματος
– Εκτός από την ολική εξάλειψη εντοπίζονται και περιπτώσεις αλλαγής χρήσης του κτισματος κυρίως στην παλιά πόλη.
– Ταυτοποίηση μπορεί να γίνει με ορισμένους ναούς των οποίων τη θέση γνωρίζουμε και που σήμερα δεν υπάρχουν . Τέτοιοι ναοί βρίσκονται όλοι μέσα η γύρω από την πόλη των Χανίων και είτε μαρτυρούνται σε παλιούς χάρτες είτε χάθηκαν ολοκληρωτικά κατά τους βομβαρδισμούς όπως ο Αγ. Παύλος πίσω από τα Νεώρια και το ενετικό Ντούομο, δηλαδή ο βενετσιάνικος καθεδρικός ναός στο στο λόφο Καστέλι.
Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι τα οφέλη που θα είχε η τοπική κοινωνία εάν αυτοί οι μνημειακοί ναοί   είχαν αναδειχθεί για την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού και την ταυτότητα του τόπου.
Με απλά λόγια “Η Ενετική εκκλησιαστική απογραφή του 1637 στο Ν. Χανίων” του Θεοχάρη Φραγκιουδακη” είναι ένας διαφωτιστικός κατάλογος χρήσιμος όχι μόνο για τους λάτρεις της ιστορίας αλλά και όλους όσους ενδιαφέρονται να γνωρίσουν λίγο καλύτερα την ιστορία της γειτονιά τους, του οικισμού, του χωριού τους , της πόλης τους με όχημα το ναικο αποτύπωμα της περιοχής τους.
Μαζί με τον Χρόνο – ιστορικό Κατάλογο οικησεων στο νόμο Χανίων και τα Άνθρωπο τοπωνύμια του Νόμου Χανίων, η έκδοση συμπληρώνει  αρμονικά μια τριλογία. ιστορικών δοκιμίων που αξίζει να έχει η κάθε βιβλιοθήκη .