» Από τους πρώτους βομβαρδισμούς των Χανίων ως τ’ αλβανικά βουνά
και την περιπετειώδη επιστροφή στην Κρήτη του Σπύρου Ντουντουλάκη
ΣΠΟΝΔΗ ΜΝΗΜΗΣ
«Τώρα χτυπάει πιο γρήγορα τ’ όνειρο μέσ’ το αίμα του κόσμου η πιο σωστή στιγμή σημαίνει: Ελευθερία,
Έλληνες μεσ’ στα σκοτεινά δείχνουν το δρόμο.»
Οδυσσέας Ελύτης
– Πόσες μνήμες, αλήθεια, μπορούν να χωρέσουν σ’ ένα ημερολόγιο κρυμμένο στο στήθος ενός πολεμιστή, πάνω στα λασπωμένα και χιονισμένα βουνά της Αλβανίας, που γραφόταν στα διαλείμματα των μαχών και των θανάτων…
Πόση ισχυρή ήταν η πίστη στην ελευθερία και στη δικαιοσύνη, για να θέλεις να κρατήσεις ζωντανά εικόνες και βιώματα;
Με μαγνητισμένο βλέμμα στο χειρόγραφο του ημερολογίου, δεν μπορείς να μην μπεις στην προσπάθεια, νοερά να σχηματίσεις την εικόνα του πολεμιστή, σε μοναχικές στιγμές “ανάπαυσης”, να καταθέτει σ’ ένα χαρτί τη μαύρη σκληρότητα του πολέμου.
Άραγε υπάρχει χώρος στη φαντασία μας σήμερα, αλλά και δύναμη, για να μπορέσουμε να σχηματίσουμε τη γνήσια ανθρώπινη και όχι “κινηματογραφική” αυτή εικόνα;…
Την εικόνα, τα συναισθήματα, την πίστη, το πάθος…
Διαβάζοντάς το, αγκιστρώνονται και ανάβουν μνήμες από άλλες αφηγήσεις της ζωής στον πόλεμο, πατεράδων, παππούδων κ.ά, που στάθηκαν τυχεροί και γύρισαν από το μέτωπο και δεν έμειναν εκεί, «άγνωστα νιάτα/ στο κενοτάφιο της μνήμης/ απ’ το στόμα μιας λυσσαλέας χίμαιρας».
– Αναφορικά με τη δομή και το περιεχόμενό του, ακολουθείται, όπως είναι φυσικό, ημερολογιακή εξέλιξη – καταγραφή των γεγονότων με τις μικρές, αλλά σημαντικές παρεκβάσεις από το συγγραφέα του, οι οποίες αναδεικνύουν το τάλαντο, αλλά και τις συναισθηματικές εξάρσεις που αναδύονται.
Το βιβλίο ξεκινά μ’ ένα ιδιαίτερα κατατοπιστικό και αναλυτικό σημείωμα από το γιο τού συγγραφέα, αρκετά αντικειμενικό, όσο αντικειμενικός μπορεί να είναι κάποιος, όταν αναφέρεται σ’ έναν αγωνιστή της ελευθερίας, που συνάμα είναι και πατέρας του. Άλλωστε η πένα του συναδέλφου Κώστα Ντουντουλάκη διακρίνεται για την αναλυτικότητα, την πληρότητα, την οξύτητα σκέψης κ.ά., χαρακτηριστικά ενός πλήρως δομημένου και τεκμηριωμένου λόγου.
Το εισαγωγικό αυτό σημείωμα, περιλαμβάνει οικογενειακά και χαρακτηρολογικά στοιχεία για τον πατέρα του, παρουσιάζοντας μιαν αδρή πορεία της ζωής του, τους σημαντικότερους σταθμούς, διανθισμένο με ξεχωριστές φωτογραφίες, μέχρι το θάνατο του (28 Οκτ. 1995).
Ακολουθεί το κείμενο του ημερολογίου (περιληπτικόν ημερολόγιον, όπως το χαρακτηρίζει ο συγγραφέας του), χειρόγραφο και έντυπο, χωρισμένο για καλύτερη ανάγνωση και σύμφωνα με την εξέλιξη των γεγονότων, σε έντεκα κεφάλαια.
Ο συγγραφέας του ημερολογίου φαίνεται να διαθέτει μια σχετική άνεση με το γράψιμο, δίνοντας την εντύπωση “φτασμένου” λογοτέχνη, με κορύφωση τις συγκλονιστικές – λακωνικές περιγραφές των γεγονότων της πρώτης γραμμής του μετώπου (παγωνιά, βροχή, χιόνια, κρυοπαγήματα, πείνα, μάχες, θάνατοι ξεχωριστών φίλων – συντρόφων κ.ά.) και μέσα σ’ αυτά, εξαιρετικά στοιχεία ψυχογραφίας ανθρώπων, που συνδέθηκε φιλικά και πολέμησαν μαζί του στις ηρωικές εκείνες ημέρες. Όσο προχωρεί η πορεία στο μέτωπο, τόσο κορυφώνεται η αγωνία της ανθρώπινης υπέρβασης στις μάχες και τις μορφές των πολεμιστών να υψώνονται πάνω από τα γήινα, μέσα από μια ατμόσφαιρα με στοιχεία επικού μεγαλείου. Μετά την κορύφωση όμως, όλα κυλούν απλά και επιγραμματικά, λες και αποτελούν μόνο το φόντο, ή ο συγγραφέας σιχάθηκε το άδικο μίσος του εθνικού διχασμού, ύστερα μάλιστα από τόσους αγώνες και θυσίες που προηγήθηκαν.
Σχετικά με τον τίτλο, στοιχείο σημαντικό κατά τη γνώμη μας, ως σημείο αναφοράς για ένα σύγγραμμα, είναι ο καταλληλότερος για το εξαίρετο και πολύτιμο αυτό ιστορικό τεκμήριο, ως κατάθεση ψυχής, διδαχή και παρακαταθήκη για τις νεότερες γενιές και όχι μόνο (σημαίνοντα και σημαινόμενα της λέξης “πολεμιστής”)…
Γλώσσα είναι η καθαρεύουσα του γραπτού λόγου της εποχής, ήπιας μορφής με στοιχεία δημοτικής. Γλώσσα απλή, κατανοητή, με σύντομες περιόδους, χωρίς εξάρσεις και υπερβολές, πετυχαίνει πλήρως το στόχο της στο είδος κειμένου για το οποίο χρησιμοποιήθηκε. Μια ιδιάζουσα απορία αποτελεί το γεγονός της απουσίας λέξεων και εκφράσεων κρητικής ντοπιολαλιάς. Ίσως όμως έτσι να αποκτά κι έναν πιο “ξεκάθαρο” πανελλαδικό κειμενικό χαρακτήρα.
– Ένας πολεμιστής του ΟΧΙ ο συγγραφέας (Σπύρος Ντουντουλάκης), ένας γιος που φύλαξε το ημερολόγιο και φρόντισε την εκδοσή του σε βιβλίο (Κώστας Ντουντουλάκης), ένας εκδοτικός οίκος (ΕΡΕΙΣΜΑ), για ένα καλαίσθητο και ξεχωριστό αποτέλεσμα, (παρουσιάστηκε στην κατάμεστη αίθουσα της Τράπεζας Χανίων ανήμερα της εθνικής επετείου, ημερομηνία που πέθανε και ο συγγραφέας του, από καταξιωμένους πνευματικούς ανθρώπους του τόπου μας).
Ένα πολύτιμο βιβλίο λοιπόν, 96 σελίδων, με φωτογραφίες μνημεία εποχής, το αντίγραφο του ημερολογίου με τον εξαιρετικό γραφικό χαρακτήρα του συγγραφέα κι ένα εισαγωγικό πλήρως ενημερωτικό σημείωμα. Πάνω απ’ όλα όμως, είναι ο λόγος ενός άδικου πολέμου, ο λόγος της αγάπης στην πατρίδα, ο λόγος του συμπολεμιστή που σκοτώνεται, ο λόγος της συμπόνιας στο φίλο και σύντροφο… , ο λόγος που χτυπάει τον εφησυχασμό μας σήμερα. Ένας λόγος που εξακτινώνεται σε ιστορικές και γεωγραφικές αναφορές, σε στοιχεία στρατιωτικής τακτικής, σε στοιχεία χαρακτηρολογίας – ψυχογράφησης προσώπων και μέσα από τα στοιχεία αυτά προβάλει ο ηρωισμός, η αυτοθυσία, η αντοχή, η καρτερικότητα, η πίστη στο δίκαιο του αγώνα κ.ά. , αρετές του Έλληνα στρατιώτη και με βάση όλα αυτά, το ημερολόγιο μπορεί να θεωρηθεί ως σημείο αναφοράς των δρώμενων του αλβανικού μετώπου.
Από την ιστορική αυτή μαρτυρία αναδύεται ακόμη και ο χαρακτήρας του συγγραφέα. Ένας άνθρωπος «σεμνός, εξαιρετικά ήρεμος, θυμόσοφος, αγαπητός σε όσους τον γνωρίζουν, μα και βασανισμένος από μικρό παιδί», όπως τον παρουσιάζει ο γιος του στην εισαγωγή και επιβεβαιώνεται πλήρως από την όλη κειμενική κατάθεση του ημερολογίου.
Δεν είναι λοιπόν απλή καταγραφή σειράς πολεμικών γεγονότων το παραπάνω ημερολόγιο, γιαυτό και μπορεί να διαβαστεί από όλους, να μελετηθεί, αλλά και να αξιοποιηθεί ποικιλότροπα. Εν τέλει άξιζε και με το παραπάνω η έκδοση του. Συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές της έκδοσης και ιδιαίτερα στον αγαπητό φίλο και εκλεκτό συνάδελφο Κώστα Ντουντουλάκη, που έκανε την καλύτερη σπονδή μνήμης, γι’ αυτόν τον εξαίρετο και υπέροχο άνθρωπο, στον πόλεμο αλλά και στην ειρήνη, που γέμισε αξία και τιμή τη ζωή που του δόθηκε, τον πατέρα του…
*Ο Μανόλης Λεφάκης είναι
π. σχολικός σύμβουλος
