Από τις εκδόσεις «Ραδάμανθυς» κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο του Γιάννη Τσουκάτου «κείμενα»- εκτενείς επιφυλλίδες που δημοσίευσε στον τοπικό Τύπο των Χανίων, κυρίως στα “Χανιώτικα νέα” την περίοδο 1994 – 2021. Ο συγγραφέας είναι πολυσχιδής προσωπικότητα, αρχιτέκτων με δύο εκθέσεις ζωγραφικής στο ενεργητικό του και σίγουρα αρθρογράφος.
Το προϊόν της συγγραφικής του τέχνης ταξινομείται στα «κείμενα» σε 3 ενότητες:
Α. Αρχιτεκτονική, Β. Αντιρατσιστικά, Γ. Πόλη, Πολίτες και Πολιτική
Παρουσιάζει τα συμβάντα με την ένταση του εμπλεκόμενου ενεργού πολίτη που περιγράφει τη ζωή της πόλης του μέσα από στιγμιότυπα στον χρόνο και τον χώρο, συνθέτοντας ένα είδος βιογραφίας της πόλης και των κοινωνικών δράσεων που ταράσσουν την ακίνητη ομορφιά της. Γιατί τα Χανιά είναι μια όμορφη πόλη, χωρίς ομοιοχρωμία κατοίκων, αντιφατική, στην οποία λαμβάνουν χώρα κοινωνικές πρακτικές με μεγάλη πολιτισμική και πολιτική σημασία.
Οι τομές στην καθημερινή ζωή και την κανονικότητα παραπέμπουν σε συλλογικά επίδικα της πόλεως με την αρχαιοελληνική έννοια, δηλαδή της πόλης ως κοινότητας πολιτών. Κάθε συλλογική δράση ανασυστήνει το νόημα των κοινών. Η ταξινόμηση των αφηγημάτων σε 3 ενότητες βοηθά στην ανάγνωση του βιβλίου αλλά ο διαχωρισμός είναι τυπικός, καθώς τα συμβαίνοντα στους δύο πρώτους τομείς ή/και περισσότερους, που θα μπορούσε, αποτελούν αφηγήσεις των δράσεων των πολιτών για την πόλη τους.
Α. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Στην ενότητα αυτή περιλαμβάνεται το κείμενο «Ποιους πνίγει η πλημμύρα;», Χανιώτικη Ελευθεροτυπία, 28/10/1994. Θέμα σταθερά στην επικαιρότητα οι πλημμύρες επανέρχονται διαχρονικά, ιδιαίτερα όμως σήμερα στον ορίζοντα της Κλιματικής Αλλαγής και των απροστάτευτων δασών από τις πυρκαγιές. Έζησα πρόσφατα, συμμετέχοντας στην Ομάδα Αλληλεγγύης στη Βόρεια Εύβοια με τα πανέμορφα χωριά, που έσωσαν μεν τα σπίτια τους έχασαν όμως τον πολύτιμο και αναντικατάστατο φυσικό τους πλούτο: δάση, καλλιέργειες, τοπία.
Στην ίδια ενότητα εντάσσεται το εκτενές κείμενο «Ταμπακαριά: Μια ακόμα θυσία στον τουρισμό;», “Χανιώτικα νέα”, 4/7/1999. Αφορά σε μια συνολική προσέγγιση της ιστορικής περιοχής της πόλης «Ταμπακαριά» που δημιουργήθηκαν στην περίοδο της Αιγυπτιακής κατοχής της Κρήτης (1830-1840). Οι βυρσοδέψες και τα βυρσοδεψεία υπήρχαν από παλαιότερα στον Χάνδακα – αναφορές συναντάμε από το 1691.
Ο Μοχάμεντ Άλι, ηγεμόνας της Κρήτης, που συνέβαλε στην καταστολή της Ελληνικής Επανάστασης στην Κρήτη και την Πελοπόννησο, έγινε ηγεμόνας του νησιού. Προχώρησε σε αφοπλισμό και εκτεταμένο πρόγραμμα ανασυγκρότησης με σημαντικά δημόσια έργα. Εισήγαγε και ανέπτυξε τη βυρσοδεψία και ενδιαφέρθηκε για την εκμετάλλευση των καρπών της βαλανιδιάς. Πλην όμως επέβαλλε σκληρή φορολογία στους Κρητικούς, προκαλώντας την αντίδρασή τους το 1833, που είχε ως αποτέλεσμα τη σκληρή τιμωρία τους. Με το πέρασμα του χρόνου, επί Τουρκικής κατοχής, ο Vittorio Simonelli περιγράφει συγκεκριμένες περιοχές των Χανίων όπου είχαν εγκατασταθεί τα στιβανάδικα και τα μαχαιράδικα, πουλώντας τα χαρακτηριστικά αυτά είδη, αναγκαία για τον εξοπλισμό των Κρητικών.
Τα «Ταμπακαριά» χαρακτήρισαν τη γεωγραφία της πόλης αναπτυσσόμενα στη βραχώδη περιοχή έξω από την τότε πόλη κάτω από τη Χαλέπα, δημιουργώντας μια τυπική μορφή «επαγγελματικής» συνοικίας. Τα κτήρια κατασκευάστηκαν από πέτρα, με ξύλινα μεσοπατώματα και στέγη με ξύλινα ζευκτά και κεραμίδια. Οι ντόπιοι τεχνίτες ήταν οι ίδιοι ταυτόχρονα αρχιτέκτονες και κατασκευαστές.
Η κατεργασία των δερμάτων, αρχικά με τα χέρια, εξελίχθηκε μέσα στα χρόνια με νέες μηχανές στην παραγωγή.
Β. ΑΝΤΙΡΑΤΣΙΣΤΙΚΑ
Εδώ σε μικρά κείμενα και λέξεις πηγαίες, μέσα από τη βαθιά σχέση του συγγραφέα με την πόλη και τους πολίτες της, παρουσιάζεται ο κόσμος των Χανιωτών εκείνων που ανοίγουν την αγκαλιά τους και τους χώρους της πόλης για να περιθάλψουν τους διασωθέντες των μεγάλων ξενιτεμών, ανέστιους χωρίς πατρίδα, χωρίς συγγενείς, χωρίς φίλους. Σταχυολογώ ορισμένα.
Το κείμενο «Χριστός και Ρατσισμός» αντικρούει τα γραφόμενα ενός ακραίου ρατσιστή που εξαπολύει μύδρους αποστροφής πάνω στην οδύνη της μετανάστευσης και εκατομμυρίων ανθρώπων που τούς στέρησαν την πατρίδα και τους έσπρωξαν στον θάνατο ή στην άκρη της γης. Η αναφορά στη ρήση του Αποστόλου Παύλου προς τους Αθηναίους αποτυπώνει την κοινότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο δημιουργός Θεός «εποίησε τε εξ ενός αίματος παν έθνος ανθρώπων κατοικείν επί παν το πρόσωπον της γης».
Κείμενα– στιγμές πόνου εικονογραφούν ανθρώπινες ιστορίες που καταγράφονται μόνο στις στατιστικές ως αριθμοί.
«Ένα παλληκαράκι 20 χρονών», “Χανιώτικα νέα”, 26/6/2013
Δεν άντεξε την απάνθρωπη απόφαση επιστροφής στη χώρα του και κρεμάστηκε από τα σχισμένα του ρούχα σ’ έναν σωλήνα αποχέτευσης.
Ένα ολόμαυρο έγκλημα του πολιτισμένου κόσμου!
«Mare Nostrum» (Η θάλασσά μας), “Χανιώτικα νέα”, 25/6/2014
Από τη μια η θάλασσα των αποβλήτων των αεροπλανοφόρων, των σύγχρονων πόλεων, των στόλων και των κοντέινερς. Από την άλλη η θάλασσα της αλληλεγγύης, της άφιξης των εξορίστων που αναζητούν έναν τόπο να πατήσουν και μια αγκαλιά αλληλεγγύης. Το ετήσιο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ στο Πάρκο των Χανίων είναι η αγκαλιά γι’ αυτούς που αναγκαστικά μεταναστεύουν.
«Η μάνα μου που είναι;», “Χανιώτικα νέα”, 29/2/2016
Ένα μικρό προσφυγόπουλο, με το όνομα Aϊλάν, Μουσταφά, Αἶσα γυρεύει τη μάνα του, ολομόναχο.
Σέρνει μια τσάντα πλαστική με όλη του τη ζωή. Πόσος είναι ακόμα ο δρόμος, κανείς δεν ξέρει. «Δεν είμαι παιδί, δεν έχω κουραστεί, αλλά η μάνα μου που είναι;». Υπάρχει μεγαλύτερος πόνος στον κόσμο;
«Τα Χανιά πόλη της αλληλεγγύης», “Χανιώτικα νέα”, 3/3/2016
Ο δήμαρχος Χανίων δήλωσε ότι τα Χανιά δεν μπορούν να φιλοξενήσουν πρόσφυγες, γιατί δεν υπάρχουν χώροι· θα πνιγεί ο τουρισμός και τα λοιπά της θεσμικής αναλγησίας. Ο δήμαρχος δεν θέλει, αλλά οι ενεργοί δημότες μπορούν. Τα συσσίτια της Σπλάντζας, η Κοινωνική Κουζίνα, το Κοινωνικό Στέκι Μεταναστών που πρόσφερε μαθήματα και φαγητό, το Κύτταρο Χαλέπας, οι Γιατροί του Κόσμου, το Κοινωνικό Ιατρείο – Φαρμακείο είναι δομές αλληλεγγύης δημιουργημένες από την τοπική κοινωνία, η οποία γνωρίζει τι θα πει προσφυγιά, πολύ περισσότερο που πολλοί Χανιώτες κατάγονται από τη Μικρά Ασία και γνωρίζουν τον πόνο της.
«Κατεδάφιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας», “Χανιώτικα νέα”, 2/6/2016
Ο δήμος Χανίων κατεδάφισε ένα παράπηγμα πίσω από το Βενιζέλειο Ωδείο Χανίων στο οποίο είχαν βρει καταφύγιο άστεγοι της πόλης. Ανάλογη «έξωση» έγινε και στη Θεσσαλονίκη. Τα κτήρια ήταν εγκαταλελειμμένα αλλά έπρεπε να ευπρεπιστούν (!), έτσι επικράτησε ο νόμος και η τάξη σε βάρος ανθρώπων ανέστιων και φτωχών από ανάλγητες εξουσίες.
«Καλύτερα δέσμια παρά μόνη», “Χανιώτικα νέα”, 6/3/2017
Τα ονόματα των ανθρώπων είναι συνηθισμένα στις εμπόλεμες ζώνες. Όπως κι αν λέγονται, παίρνουν τον δρόμο της ξενιτιάς για να βρουν ένα κόσμο ειρήνης. Ξέφυγαν από τον πόλεμο, αλλά γαντζώθηκαν στα συρματοπλέγματα της ειρήνης. Μια γυναίκα με μικρό παιδί βρίσκεται στον ξενώνα των κακοποιημένων γυναικών του Δήμου Χανίων. Δεν είναι κακοποιημένη με την έννοια που χρησιμοποιείται ο όρος για τους δημότες. Είναι όμως βαριά πληγωμένη, γιατί άφησε φυλακισμένους τον γιο της και την αδελφή της. Θα τους ξαναδεί; Καλύτερα να φύγει να τους βρει κι ας είναι δέσμια!
«Δράσεις αλληλεγγύης στην πόλη: τί μέλλει γενέσθαι;», Αγώνας της Κρήτης, 21/5/2018, “Χανιώτικα νέα”, 22/5/2018.
Τα Χανιά είναι μια αλληλέγγυα πόλη. Παρά τις περιστασιακές δυσκολίες οι θεσμοί υποστήριξης των κοινωνικών ομάδων που έχουν ανάγκη λειτουργούν διαχρονικά. Στον τομέα της σίτισης τα Συσσίτια της Σπλάντζας και η Κοινωνική Κουζίνα προσφέρουν φαγητό σε όλους, χωρίς θρησκευτικές ή άλλες διακρίσεις. Τα ΣΣ σερβίρουν εκατοντάδες μερίδες φαγητού καθημερινά και η ΚΚ λειτουργεί αδιάλειπτα μέχρι σήμερα από τους αλληλέγγυους ενεργούς πολίτες. Δυσκολίες υπάρχουν σ’ ένα τόσο εκτεταμένο εγχείρημα σίτισης, πολύ περισσότερο που ο Δήμος δεν παίρνει ανάλογες πρωτοβουλίες ούτε συνδράμει αυτές των πολιτών.
Γ. ΠΟΛΗ, ΠΟΛΙΤΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Σταχυολογώ ορισμένα κείμενα
«Μονοξείδιο του άνθρακα», “Χανιώτικα νέα”, 4/3/2013
Το μονοξείδιο του άνθρακα εκλύεται από τα ελάχιστα μέσα θέρμανσης που χρησιμοποιούνται σε φτωχικές κάμερες από παιδιά που δεν γνωρίζουν ότι ελλοχεύει ο θάνατος. Οι εύποροι έχουν ακίνδυνα μέσα να ζεσταθούν. Δύο νέα παλικαράκια, φοιτητές, έχασαν τη ζωή τους από δηλητηρίαση και άλλα πέντε μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο σε σοβαρή κατάσταση.
Θυμάμαι από την παιδική μου ηλικία στο Ρέθυμνο τα προβλήματα της θέρμανσης και στο δικό μας σπίτι και τις συνέπειες της άγνοιας ή της μοναδικής επιλογής με μαγκάλι. Ατυχήματα των φτωχών, ανυποψίαστες μικρές ζωές που χάθηκαν προσπαθώντας να μην κρυώνουν.
«Οδός Νίκου Μπελογιάννη»
Τα ονόματα των δρόμων της πόλης είναι φορείς της ιστορίας της. Διατρέχουν τη ζωή της στον χρόνο. Ήρωες, σημαντικές ημερομηνίες, ιστορικά τοπωνύμια συνθέτουν ένα παζλ δεκαετιών ή/και αιώνων.
Οι μεγαλουπόλεις των θηριωδών αριθμών όπως το Τόκιο, η Σαγκάη, το Κάιρο είναι δύσκολο να ονοματιστούν και να γίνουν προσιτές ως σύνολα και περιοχές στους κατοίκους ή τους επισκέπτες τους. Οι μικρές πόλεις έχουν την τύχη να αναγνωρίζουν στην ονοματοθεσία των δρόμων τους ιστορικά πρόσωπα και τοποθεσίες, αποτυπώνοντας έτσι την ενεργή βιογραφία τους.
Τα Χανιά αποτελούν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Οι ονοματοθεσίες μεταβάλλονται εν μέρει στο χρόνο και αυτό είναι φυσική συνέπεια των επιλογών κάθε εποχής. Ομως τα ονόματα εξακολουθούν να συνθέτουν ένα διαχρονικό παλίμψηστο που κινείται αργά μέσα στον χρόνο.
«Ο έρωτας ο αιώνιος», “Χανιώτικα νέα”, 16/2/2015
Στο Δυρό η σκαπάνη των αρχαιολόγων έφερε στο φως ένα προϊστορικό ζευγάρι που είχε ταφεί αγκαλιασμένο 6000 χρόνια πριν. Ο άνδρας και η γυναίκα παραμένουν μαζί σε «αέναη τροχιά στη γη». Τα σκουριασμένα βέλη βρίσκονται κι αυτά εκεί, αλλά ο θάνατος δεν μπόρεσε να τους χωρίσει, έμειναν για πάντα ενωμένοι.
«Για τη μικρή Ελπίδα», “Χανιώτικα νέα”, 10/3/2015
Η μικρή Ελπίδα εμφανίστηκε μια μέρα στα Χανιά, ένας άγγελος που ήρθε από τον ουρανό και φώτισε τη μίζερη πόλη. Αλλά εκείνη δεν της άνοιξε την αγκαλιά της, δεν την πλησίασε στοργικά και έμεινε μόνη, παραμελημένη, ξυπόλητη στους λασπωμένους δρόμους, άστεγη στα παγκάκια της μοναξιάς. Χάθηκε χωρίς ένα χάδι, γιατί άνθρωποι έμπλεοι αλληλεγγύης δεν άνοιξαν αμέσως την αγκαλιά τους να δώσουν ελπίδα στη μικρή Ελπίδα.
«Υπερταμείο και Μνημεία»
Στο Υπερταμείο για το δημόσιο χρέος παραχωρήθηκαν ακίνητα- χαρακτηρισμένα μνημεία αλλά και ακίνητα που αποτελούν δημόσια περιουσία για ζωτικές ανάγκες των κατοίκων της πόλης. Πάρκα και πλατείες στρατηγικοί χώροι, όπως το λιμάνι της Σούδας και άλλα κτήρια του δημοσίου, παραδίδονται σε ιδιώτες για να τους αποφέρουν κέρδη. Όμως η πολιτική των κυβερνήσεων κρίνεται πρωτίστως στην ευημερία των πολιτών και στους χώρους που πραγματώνεται η κοινότητα, όχι στην κερδοσκοπία των ολίγων και «εκλεκτών».
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Τελειώνοντας την παρουσίαση του βιβλίου «Κείμενα» και ταξιδεύοντας στην πόλη του Γιάννη Τσουκάτου – τα Χανιά, επιστρέφω στη δική μου πόλη του Ρεθύμνου, που άφησα νωρίς στα 18 μου χρόνια όταν μετακομίσαμε οικογενειακώς στην Αθήνα για να σπουδάσω στην Αρχιτεκτονική Σχολή. Η σχέση με τη μοναδική πατρίδα της πρώτης νεότητας δεν άλλαξε. Δεν έγινε ποτέ σχέση καταγωγής που συντηρείται με επισκέψεις. Αν «πατρίδα είναι η παιδική μας ηλικία», έχω πατρίδα! Τη γενέθλια πόλη που διαμόρφωσε τον συναισθηματικό μου κόσμο και μέχρι σήμερα τον χαρακτηρίζει. Διάβασα το βιβλίο «Κείμενα» με την ενθύμησή της- ένα δώρο που μού χάρισε ο συγγραφέας.
Να συστήσω το βιβλίο σε αναγνώστες/στριες που αγαπούν τις πόλεις τους και κατοικούν βιωματικά στην αγκαλιά τους. Γνωρίζοντας άλλες πόλεις θα μπορούσαν να βρουν ένα καθρέφτη και των δικών τους σχέσεων με την πόλη τους.
*H Ελένη Πορτάλιου γεννήθηκε και έζησε στο Ρέθυμνο. Σπούδασε στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Αθήνας, όπου και δίδαξε μέχρι το 2014 ως Ομότιμη καθηγήτρια.
Έχει εκδώσει την ποιητική συλλογή «Ίχνη ζωής», Μικρή Άρκτος, 2014.
