Μια πνευματική κατάθεση ενός εξέχοντος πρωτοπρεσβυτέρου της ελληνοαμερικανικής ορθόδοξης Αρχιεπισκοπής και διακεκριμένου πανεπιστημιακού καθηγητού σε αμερικανικά Πανεπιστήμια.
Ενα σημαντικό έργο για τη Βυζαντινή Φιλανθρωπία και Κοινωνική Πρόνοια στην οποία έδωσε μεγάλη σημασία η Βυζαντινή αυτοκρατορία σε καθοριστικές φάσεις της κυριαρχίας της στα χίλια χρόνια και πλέον της ισχύος της.
Σήμερα, που καταρρέει η ουσιώδης Φιλανθρωπία και, κυρίως, η κοινωνική Πρόνοια σε Δύση και Ανατολή, μέσα στο αδιέξοδο της Παγκοσμιοποίησης και της μεταπαγκοσμιοποιητικής υπερ-εκμετάλλευσης των αγορών, των εξαγορών και της πολύπλευρης χρεοκοπίας, ίσως θα ήταν χρήσιμο να ξαναμελετηθούν οι βαθύτερες συνιστώσες της βυζαντινής κοινωνικής πολιτικής και της σύγχρονης ενδυνάμωσης του ουσιαστικού ρόλου φιλανθρωπίας και κοινωνικής Πρόνοιας των ορθόδοξων εκκλησιών που έχουν τη δική τους Μεγάλη παράδοση χριστιανικού έργου ευποιίας που συνδέεται με την αρχαία ελληνική και ελληνιστική παράδοση φιλάνθρωπης κοινωνίας και πολιτείας.
Οπως έγραψε ο πρωτοπρεσβύτερος και πανεπιστημιακός καθηγητής ΔΗΜ. ΚΩΝΤΑΝΤΕΛΟΣ: “Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ – Δημόσια και ιδιωτική – και η κοινωνική Πρόνοια, ήταν μια από τις καλύτερες πλευρές του ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ”.
Ομως το σύγχρονο μεταβιομηχανικό κράτος της σκληρής και απάνθρωπης ανταγωνιστικότητας εξαφάνισε με τραγική αναλγησία την κοινωνική του ευθύνη. Με αποτέλεσμα να επιβάλει μορφές έσχατης ένδειας, σε όλη την ανθρωπότητα, κυρίως στους αδύνατους οικονομικά λαούς, αλλά, ακόμα και στα θεωρούμενα πανίσχυρα κράτη, όπως π.χ. η Αμερική, η Γερμανία, η Ινδία, η Κίνα, η Αγγλία, η Ρωσία, ο Καναδάς, ακόμα και η Αυστραλία.
Υπερκράτη και κράτη που έχουν υπερ-εξουσιαστική και εμπορική ισχύ, αλλά έχουν, στην πραγματικότητα διαρκή οικονομική κρίση υπέρογκου δημόσιου χρέους, λόγω της κοινωνικής ανισότητας την οποία δημιουργεί το σύστημα του υπερ-εκμεταλλευτισμού των ολίγων…
Με πρώτο παράδειγμα την Αμερική, η οποία δημιουργεί την ψευδαίσθηση του λαϊκού ονείρου μιας καταναλωτικής κοινωνίας στην οποία μπορούν να συμμετέχουν όλοι, χωρίς όμως πραγματικές δυνατότητες κάλυψης των αναγκών τους. Για να οδηγηθεί η Αμερική στις περισσότερες από τις πολιτείες της σε χρεοκοπία. Με ένδεια, κυρίως στις μεγάλες πόλεις της, ενός μεγάλου ποσοστού του αμερικανικού πληθυσμού.
Μια πραγματικότητα που δημιουργείται και στην ευρωπαϊκή κοινότητα, αλλά και στις περισσότερες χώρες του Τρίτου (λεγόμενου) κόσμου Ανατολής – Δύσης και, κυρίως, του Νότου.
ΑΚΡΑΙΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΦΤΩΧΕΙΑΣ ΣΤΗΝ
ΠΡΩΤΗ ΕΙΚΟΣΑΕΤΙΑ
ΤΟΥ 21oy ΑΙΩΝΑ
Με αποτέλεσμα η ανθρωπότητα της πρώτης προς τη δεύτερη 10ετία του 21ου αιώνα να οδηγείται σε ακραία κατάσταση φτώχειας, πείνας, λιμοκτονίας, αδικίας και μεγάλης κοινωνικής ανασφάλειας. Με ουσιαστική επιστροφή του κόσμου σε κατάσταση παλιότερης υπερ-εξουσιαστικότητας και κοινωνικής απανθρωπιάς, όπως π.χ. την περίοδο του 1000 μ.Χ. στην Ευρώπη που η κοινωνική κρίση και η αδικία κατά των πολιτών είχαν φθάσει στις ανθρωποφαγίες…
Αλλά, σ’ αυτή την κατάσταση μιας (σχεδόν απόλυτης) ένδειας έχει δρομολογηθεί να οδηγηθεί ο ελληνικός λαός με αφορμή τη βαριά οικονομική κρίση στην οποία μπήκαμε από το 2009 και πέρα, ως σήμερα, αλλά φοβόμαστε και το αύριο. Με δεδομένη την παράδοση του ελληνικού κράτους και των Ελλήνων στην ξένη οικονομική (και κατ’ επέκταση) πολιτική και εθνική επικυριαρχία.
Μια κατάσταση (που λόγω και των πολλών ανέστιων ξένων που εδώ και 20 χρόνια εισρεύσανε στην Ελλάδα) αρχίζει να μοιάζει με τις οδυνηρές καταστάσεις ως ένδειξη και της πείνας που δημιουργήθηκαν στη γερμανική κατοχή και στον εμφύλιο πόλεμο και μετά, ως το 1948 – 50.
Η ΟΥΝΤΡΑ ΔΕΝ… ΞΑΝΑΡΧΕΤΑΙ ΜΕΣΑ ΣΕ ΤΟΣΗ ΑΝΑΛΓΗΣΙΑ
Τότε, ευτυχώς, υπήρξε η ξένη βοήθεια Ερυθρού Σταυρού, ΟΥΝΤΡΑΣ και Αμερικής για να δημιουργηθούν, κυρίως, στις μεγάλες πόλεις της ελληνικής επικράτειας, όπως και στην Κρήτη και στα Χανιά.
Λειτούργησαν συσσίτια -για επιβίωση των πολιτών, στις Ενορίες, μέσα στις πρόχειρες εγκαταστάσεις των ναών, με τη φροντίδα των ιερέων και των εκκλησιαστικών επιτροπών.
Με βάση το δεδομένο της παραδοσιακής φιλανθρωπικής δράσης των επισκοπικών περιφερειών και ναών σε όλη τη χώρα. Γιατί η φιλανθρωπία και η κοινωνική Πρόνοια, αποτελούσε για την ορθόδοξη εκκλησία μια μακρά παράδοση αιώνων από τη Βυζαντινή αυτοκρατορική εποχή. Μια παράδοση πρότυπη για κάθε κοινωνία, υπερ-κράτος και κράτος στις μετέπειτα εποχές.
ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΝΟΙΑ
Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ
Ενα πρότυπο, όμως, το οποίο ξεκινούσε από μια βαθιά πνευματικότητα κοινωνικής ευαισθησίας και αλληλεγγύης και όχι από μια μονόπλευρη πολιτική παροχή κράτους προς τους πολίτες του, μέσα στο πλαίσιο της πολιτικής σκοπιμότητας και συναλλαγής.
Αυτό, όμως, το πρότυπο της πνευματικής – θρησκευτικής θεμελίωσης μεταφέρθηκε στο κράτος για την ενίσχυση της πολιτικής κρατικής προσφοράς. Η οποία, όμως, κάθε τόσο – όπως συμβαίνει και τώρα-αναπροσαρμοζότανε στα δεδομένα των κρατικών προϋπολογισμών, των χρεών κ.λπ., για να φθάσουμε, τώρα, στην ουσιαστική πλήρη εκμηδένιση κάθε προνοιακής (φιλανθρωπικής) ευθύνης ανθρωπιάς και ευαισθησίας απέναντι στους πολίτες…
Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΧΙΑ
ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΥΠΕΡΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ
Το γεγονός αυτό ανέδειξε την αναλγησία της σύγχρονης παγκόσμιας οικονομικής υπερ-εκμεταλλευτικότητας ως μέγιστη αποτυχία ενός χρεοκοπημένου, βάναυσου και ολέθριου συστήματος. Για να ζει η ανθρωπότητα και ιδιαίτερα η χώρα μας, τη φρίκη της αυταπάτης για έναν καλύτερο κόσμο.
Εναν κόσμο ο οποίος γίνεται (σύμφωνα με τα σκληρά μέτρα που έχουν συμφωνηθεί και εφαρμόζονται ανελέητα από δικούς μας και ξένους εκτελεστές) καθημερινά πιο απάνθρωπος και τραγικά πιο χειρότερος…
Για να αρχίσουμε να συνειδητοποιούμε την ψευδαίσθηση μέσα στην οποία ζήσαμε -ένα μακρύ διάστημα αποπροσανατολισμού- και να αναζητούμε παλιότερες μορφές και σχήματα κοινωνικής αλληλεγγύης, βοήθειας, κοινωνικής Πρόνοιας και αντιμετώπισης των πεινώντων πολιτών και μεταναστών στη χώρα μας.
Οι εκκλησίες ξαναγίνονται κέντρα αλληλοβοήθειας και καθημερινής σίτισης μη εχόντων τον καθημερινό άρτο τους.
ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΠΟΙΗΘΗΚΕ
Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ
ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Ομως, το σύγχρονο κοινωνικό κράτος της εικοσιπενταετίας 1980 – 2005 αφαίρεσε, ουσιαστικά, τον κοινωνικό ρόλο της εκκλησίας (με πλείστους όσους εκβιασμούς και καταναγκασμούς) για να τον ιδιοποιηθεί εκείνο και μόνο, με περιορισμένες δυνατότητες της εφαρμοσμένης εκκλησιαστικής κοινωνικής πρόνοιας. Ενώ, θα ήταν δυνατό να ενισχύσει την εκκλησιαστική φιλανθρωπία με έλεγχο, των όποιων εκκλησιαστικών αλλοιώσεων και εκμεταλλεύσεων.
Πιστεύουμε πως θα μπορούσαν οι εκκλησιαστικοί Συνοδικοί και Μητροπολιτικοί φορείς, οι οποίοι έχουν βασικές υποδομές κοινής λειτουργίας, σε συνεργασία με το κράτος, να βρουν τη “χρυσή τομή”, με ουσιαστική μελέτη των προτύπων της “ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ”, όπως την αναπτύσσει στην πολυσέλιδη επιστημονική σύγχρονη μελέτη του (411 σελίδες), ο διεθνώς γνωστός Ελληνοαμερικανός καθηγητής σε πολλά Πανεπιστήμια, πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Κωνσταντέλος, που εκδόθηκε στην Αθήνα τον Φλεβάρη 1986, για λογαριασμό των εκδόσεων “ΦΩΣ”.
Τίτλος του αγγλικού πρωτοτύπου είναι “Byzantine Philanthropy and Social Welfare”, έκδοση RUTGERS. Mε την ελληνική μετάφραση να είναι από τη δεύτερη αγγλική έκδοση. Αυτή η έκδοση έχει συμπληρωματικές σελίδες.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΕΣ ΠΛΗΓΩΝ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΔΕΙΝΑ!
Την ελληνική έκδοση προλογίζει ο καθηγητής της Βυζαντινής ιστορίας στο Α.Π.Θ. και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Βιέννης Ιωάννης Ε. Καραγιαννόπουλος. Στον πρόλογό του επισημαίνει τα εξής:… “Ο π. Κωνσταντέλος δεν αντικρίζει το έργο και την αποστολή της ευπορίας και της φιλανθρωπίας, όπως άλλοι μελετητές, απλά και μόνον ως κάλυψη κοινωνικών αναγκών και θεραπεία πληγών, που, αν έμεναν αθεράπευτες, θα προκαλούσαν μεγαλύτερα δεινά και κακά στο κοινωνικό σύνολο”.
Για να τονίσει και να εξάρει το γεγονός ότι η Βυζαντινή φιλανθρωπία δεν αποτελεί απλώς συνέχεια ανάλογων ελληνιστικών αντιλήψεων. Γιατί, η φιλανθρωπία κατά τους Βυζαντινούς είναι κάτι το βαθύτερο και ουσιωδέστερο. Επιτελείται, δε, ως υποταγή στο θείο θέλημα και αναφέρεται στο “άριστο πλάσμα του Θεού”, τον ΑΝΘΡΩΠΟ και όπως τονίζουν οι πατέρες του τέταρτου αιώνα προϋποθέτει την αναγνώριση της αξίας της ανθρώπινης προσωπικότητας…, μια και ο άνθρωπος για τους Βυζαντινούς δεν είναι μόνο κοινωνικό και πολιτικό ον, όπως στην αρχαιότητα, μα πρώτιστα είναι “εικών και ομοίωσις του Θεού”, της αγάπης και της Χριστιανικής ευσπλαχνίας.
Ετσι, η Βυζαντινή φιλανθρωπία αποτελεί μια από τις καλύτερες, τις πιο γνήσιες και τις πιο πρωτότυπες πλευρές του Βυζαντινού πολιτισμού…”.
ΞΕΧΩΡΙΣΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΘΑΡΡΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Στον πρόλογό του ο συγγραφέας πατήρ και καθηγητής Δημήτριος Ι. Κωνσταντέλος ευχαριστεί όσους όσες συμβάλανε στην προσπάθειά του για τη δημιουργία αυτού του σημαντικού βιβλίου. Αλλά και όσες όσους μελέτησαν, έκριναν και έκαμαν βελτιωτικές προτάσεις μετά την κυκλοφορία της 1ης έκδοσης.
Για να πει με πνευματικό θάρρος για τις πρόσθετες σελίδες της Β’ έκδοσης ότι: “Η μοναδική σοβαρή αναθεώρηση που έκανα έχει σχέση με την προσωπική μου αξιολόγηση περί της φιλανθρωπίας στην ελληνική και στην ελληνιστική αρχαιότητα της οποίας την εφαρμογή κατά την τότε εποχή είχα υποτιμήσει. Είχα υπερτονίσει τη μοναδικότητα της χριστιανικής αγάπης και την έμπρακτη εφαρμογή της.
Η εργασία του Hendrik Bolkstein και δεκαπεντάχρονη πείρα μου στη διδασκαλία της ιστορίας και του πολιτισμού του αρχαίου ελληνισμού με έχουν πείσει ότι στην άσκηση της φιλανθρωπίας το χάσμα ανάμεσα στον προχριστιανικό και χριστιανικό ελληνισμό δεν υπήρξε τόσο μεγάλο όσο πίστευα… για να διακρίνω περισσότερη συνέχεια ανάμεσα στο κοινωνικό ήθος του αρχαίου ελληνισμού και σ’ εκείνο του χριστιανικού ελληνισμού.
Ετσι, το πρώτο κεφάλαιο της παρούσας (β’) έκδοσης έχει εμπλουτισθεί με μαρτυρίες που τεκμηριώνουν την αναθεωρημένη θέση μου”…
Το έργο αυτό έχει χαρακτηρισθεί από διεθνείς και ακαδημαϊκούς κριτικούς ως σημαντική πνευματική κατάθεση για τη “βυζαντινή φιλανθρωπία και κοινωνική πρόνοια”.
ΝΑ ΓΝΩΡΙΣΟΥΜΕ ΠΙΟ ΠΟΛΥ ΤΟΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΥΠΟΙΪΑΣ
Ομως, σ’ αυτό τον ιδιαίτερα σημαντικό τομέα της βυζαντινής εκκλησιαστικής κρατικής και πολύπλευρης κοινωνικής και λαϊκής βυζαντινής φιλανθρωπίας και κοινωνικής πρόνοιας θεωρούμε χρέος μας να επανέλθουμε με επιλεγμένες αναφορές από το σπουδαίο έργο του πατρός Δημητρίου Κωνσταντέλου, με αρχή από το μέγα κοινωνικό έργο του μεγάλου Βασιλείου, με τη βασιλειάδα του…
Πάντως, σήμερα είμαι, επίσης, υποχρεωμένος να αναφέρω τα περιεχόμενα της ελληνικής έκδοσης από τον εκδοτικό οίκο “ΦΩΣ”.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
Α) Πρόλογοι, εισαγωγή συγγραφέως, πίνακας εικόνων, βραχυγραφίες και πρόλογος στην πρώτη αγγλική εκδοση.
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΚΚΚΛΗΣΙΑ
(5 Ιανουαρίου 2013)
Η Βυζαντινή Εκκλησία είχε συνείδηση των κοινωνικών ευθυνών και προς το κοινωνικό σύνολο καθώς και προς τα μεμονωμένα άτομα. Η κοινωνική συνείδηση της εκκλησίας τηρούσε μια τακτική για την πνευματική και υλική μεταμόρφωση του ανθρώπου.
Προσευχόταν αλλά και εργαζόταν για μια ολοκληρωμένη μεταμόρφωση του κόσμου και για την αποκατάσταση της κοινωνικής ευημερίας…
Αυτή η ιδέα εκφράζεται στην προσευχή του Μεγάλου Βασιλείου η οποία συνδέεται με το κοινωνικό έργο του.
Ο Μέγας Βασίλειος προσεύχεται λέγοντας: «Τα νήπια έκθρεψαν το γήρας… περικράτησαν τοις πλέουσι σύμπλευσον. Τοις οδοιπορούσι συνόδευσον. Χηρών πρόστηθι. Ορφανών υπεράσπισον. Αιχμαλώτοις ρύσαι. Νοσούντας ίασαι. Των εν βήμασι και μετάλλοις, και εξορίαις, και πικραίες δουλείαις και πάση θλίψει και ανάγκη και περιστάσει όντων, μνημόνευσον ο Θεός…»
Με αυτό το πνεύμα, εύχομαι στους εορτάζοντες Βασίλειους και Βασιλικές, αλλά και των “Χανιώτικων νέων”, στο αναγνωστικό κοινό και τη στήλη “Με την ευθύνη του πνεύματος” να πορευτούν με ειρήνη πνεύματος στη δύσκολη εποχή που βιώνουμε.
