Βυζάντιο & Ιατρική: Δύο έννοιες ταυτόσημες ή όχι; Επίτευγμα – προνόμιο μόνο της Δύσης;

Στους πρώτους ήδη αιώνες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας τα πρώτα οργανωμένα νοσοκομεία θα κάνουν την εμφάνιση τους, πληθαίνοντας κατόπιν ολοένα και περισσότερο.
O  ξενώνας του Σαμψών που έχτισε ο Ιουστινιανός τον 6ο αιώνα. Το “πτωχοτροφείο” του Μιχαήλ Ατταλειάτη του 11ου αιώνα και της Μονής του Παντοκράτορος τον 12ο αιώνα. Το πρώτο νοσοκομείο στον δυτικό κόσμο ιδρύεται στα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. από την εύπορη χριστιανή Φαβιόλα. Ομως παρόλα αυτά τα νοσοκομεία της Δύσης συνέχιζαν να έχουν τη μορφή ασύλου και ο ρόλος τους περιοριζόταν στη φιλοξενία και στοιχειώδη περίθαλψη. Αντιθέτως τα νοσοκομεία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας δεν παρέχουν μόνο τροφή και στέγη, αλλά και ιατρικά ορθή νοσηλευτική φροντίδα για τον άρρωστο και παράλληλα αναλαμβάνουν το κύριο βάρος της εκπαιδεύσεως των νέων γιατρών. Καθιερώνεται η αρχή, της δωρεάν παροχής των ιατρικών υπηρεσιών και οι οικονομικοί πόροι των νοσοκομείων προέρχονται από τις δωρεές των χριστιανών και την εκμετάλλευση των ακινήτων που αφιερώνουν οι εύποροι στα νοσοκομεία. Εισάγονται νοσηλευτικοί θεσμοί όπως των γυναικών αδελφών νοσοκόμων, των “υπουργισών” καθώς και των κοινωνικών λειτουργών-διακονισσών “παραβολάνων” και του επιτρόπου “κουράτορος” για τους ανάπηρους και ψυχικά ασθενείς.
Η Μονή Παντοκράτορος της Κωνσταντινουπόλεως διέθετε νοσοκομείο με ιατρικό επιτελείο από τους πλέον διακεκριμένους γιατρούς της εποχής.
Νοσηλευτικό και βοηθητικό προσωπικό, που συνολικά ξεπερνούσε τα 100 άτομα, για 50 εσωτερικούς ασθενείς. Μια αναλογία που θα ζήλευαν και σημερινά ανάλογα ιατρικά ιδρύματα της Ευρώπης και της Αμερικής.
Τα κρεβάτια του ήταν κατανεμημένα σε 5 θαλάμους για να χωρίζονται τα περιστατικά σε χειρουργικά, παθολογικά, γυναικολογικά, οφθαλμολογικά, όταν σε πολλά νοσοκομεία της δυτικής Ευρώπης, ακόμη και τον 19ο αιώνα, η νοσηλεία των ασθενών σε χωριστούς θαλάμους βασιζόταν μόνο στη διάκριση του φύλου τους (άνδρες-γυναίκες).
Το “Τυπικόν”, ιδρυτικό καταστατικό του, το συνέταξε ο αυτοκράτορας Ιωάννης Β. Κομνηνός, ο γνωστός φιλάνθρωπος, ο “καλο-Ιωάννης”.
Γιατρός ο ίδιος, εξασκούσε την ιατρική στο νοσοκομείο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το νοσοκομείο διέθετε ειδικό “κηλοτόμο” για την αντιμετώπιση της κήλης, γεγονός που υποδεικνύει ότι η εγχείρηση δεν αποτελούσε έργο γενικών χειρουργών, όπως βέβαια και η φλεβοτομή.
Οι χειρουργοί όπως φαίνεται από τους δασωθέντες σε χειρόγραφα καταλόγους, εκτελούσαν τις δύσκολες επεμβάσεις, προχωρημένες για την εποχή τους, όπως μαστεκτομή, καταρράκτης, θυρεοειδής. Χρησιμοποιείτο γενική & τοπική αναισθησία με φυτικές, ζωικές & χημικές ουσίες.
Δεν ήταν άγνωστη η αντισηψία, αφού εφαρμόζονταν μέθοδοι απολύμανσης όπως περιγράφει ο Ορειβάσιος. Για πρώτη φορά από τον Αέτιο, εφαρμόζεται θεραπεία σε μονάδα εντατικής θεραπείας. Ένα από τα επιτεύγματα τα οποία είχαν οι Βυζαντινοί γιατροί και συγκεκριμένα οι Ανάργυροι Κοσμάς και Δαμιανός, ήταν η εγχείρηση του όγκου του μαστού. Η μεθοδολογία-τεχνοτροπία ήταν παραδεδομένη από γιατρό σε γιατρό, σε όλη την διάρκεια του Βυζαντίου, και παραμένει σχεδόν ίδια στις μέρες μας. Δεύτερο επίτευγμα των γιατρών Αγίων Αναργύρων ήταν η μεταμόσχευση κνήμης, η οποία απετέλεσε τον πρόδρομο όλων των μετέπειτα μεταμοσχεύσεων που ισχύουν έως σήμερα.
Ο πολυγραφότατος αρχίατρος που υπάρχει στο Βυζάντιο είναι ο Αέτιος ο οποίος ήταν ο προσωπικός γιατρός του Ιουστινιανού. Ο Αέτιος έκανε μία σύνοψη ιατρικών λόγων σε 16 τόμους, εκ των οποίων μερικά είτε δεν έχουν δημοσιευθεί καθόλου, δεν έχουν έρθει στο φως, είτε έχουν μεταφραστεί μόνο στα Λατινικά!
Ο Μέγας Βασίλειος σημειώνει την προληπτική ενίσχυση της άμυνας του οργανισμού για την προφύλαξη του από λοιμικά νοσήματα. Περιγράφει την συμπτωματολογία και τις επιπτώσεις του αλκοολισμού.
Ο Αγιος Γρηγόριος ο Νύσσης παρομοιάζει την καρδιά και τη λειτουργία της με μηχανικό όργανο. Η καρδιά ως μηχανική αντλία αναφέρθηκε στην “πολιτισμένη δύση” μόλις τον 17ο αιώνα από τον Γαλιλαίο.
Ο αρχίατρος Ορειβάσιος ήδη τον 4ο αιώνα, αναφέρει πρώτος τα τριχοειδή αγγεία, και περιγράφει την γενική και πνευμονική κυκλοφορία του αίματος πολύ πριν από τους γιατρούς του 17ου αιώνα στη δύση.
Σημαντική πρωτότυπη ανακάλυψη στο Βυζάντιο είναι η αναφορά για την σύνδεση του θυρεοειδούς με το εξόφθαλμο, η οποία περιγράφηκε στη δύση μόλις τον 19ο αιώνα.
Ηθικό δίδαγμα-επίλογος του κειμένου αυτού; Ο ανθρώπινος νους πριν δηλώσει απρόσκοπτη-τυφλή προσήλωση, θα πρέπει πρώτα να εντρυφήσει σε βάθος περί τίνος πρόκειται και κατόπιν ασφαλών συμπερασμάτων να συμπορευτεί με αυτό. Οι εκ προοιμίου μονόπατες θέσεις-αφορισμοί είναι ό,τι πιο επιπόλαιο μπορεί να υπάρξει. Η κατηγορία ότι στο Βυζάντιο δεν έδιναν επί τόσους αιώνες σημασία στην κοσμική γνώση, είναι τουλάχιστον αβάσιμη.
Σε ποιον πολιτισμό που υποτίθεται ότι ενδιαφέρεται μόνο για τη σωτηρία της ψυχής και όχι για το σώμα, γράφονται δωδεκάτομα ιατρικά έργα;
Και βέβαια όλοι αυτοί οι Βυζαντινοί επιστήμονες εργάσθηκαν χωρίς τον φόβο της ΙΕΡΑΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ της κατά άλλα «προοδευτικής-αναγεννησιακής Ευρώπης» που έστελνε στην πυρά όσους θεωρούσε αιρετικούς.
Μία Χριστιανική αυτοκρατορία σαν την Βυζαντινή δεν σημαίνει σκοταδισμός (όπως πολλοί κουρδίστηκαν στο να αφουγκράζονται την άποψη αυτή) όπως και ότι η δύση υπήρξε ή είναι απαραίτητα πολιτισμένη…
Το αντίθετο μάλιστα. Η “πολιτισμένη δύση” στηρίχθηκε πάνω στις βάσεις που έθεσε το Βυζάντιο.