Τις τελευταίες δεκαετίες η ενδοχώρα του νομού Χανίων ερημώνει. Οι νέοι φεύγουν, περιουσίες ρημάζουν, χωριά μετατρέπονται σε “φαντάσματα”. Πολιτικές αποφάσεις και οικονομικές τάσεις σπρώχνουν τον κόσμο στα αστικά κέντρα. Κάποιοι ωστόσο, κόντρα στον καιρό, επιμένουν. Να δίνουν ζωή στην ύπαιθρο, να δημιουργούν, να διασώζουν ιστορική μνήμη και παραδόσεις, λειτουργώντας σαν μια σύγχρονη κιβωτός πολιτισμού.
Μια τέτοια περίπτωση αποτελεί αναμφίβολα η μικρή κοινωνία του Βλάτους. Αυτού του ημιορεινού, απομακρυσμένου χωριού της Κισσάμου στο οποίο βρεθήκαμε το περασμένο Σάββατο.
ΜΕΡΑΚΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Το ραντεβού μας είχε δοθεί στο καφενείο του χωριού. Εκεί μας περίμενε ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Γιώργος Μακράκης. Μαζί του ο ταμίας του Συλλόγου Βασίλης Λιτσαρδάκης, ο πρόεδρος της Τοπικής Κοινότητας Παντελής Βαϊδάκης και ο Martijn Hazelzet ένας Ολλανδός που τα τελευταία χρόνια ζει μαζί με τη σύζυγό του στο Βλάτος, μιλάει άπταιστα ελληνικά, και μοιάζει… πιο ντόπιος κι από τους ντόπιους.
Οι πρώτες κουβέντες είναι για την καθημερινότητα στην περιοχή: τα προβλήματα του αγροτικού κόσμου, την εγκατάλειψη των μικρών χωριών που έφερε μαζί του ο “Καλλικράτης”, την αποψίλωση της υπαίθρου από υπηρεσίες, δομές υγείας και εκπαίδευσης.
Όσο μιλάμε τα κεράσματα πέφτουν “βροχή”: ελληνικός καφές, κάστανα από την περιοχή, αποξηραμένα σύκα, γλυκό του κουταλιού κυδώνι. Όλα σπιτικά και χειροποίητα. Μικρές χειρονομίες που κρύβουν μέσα τους μια μεγάλη παράδοση, η οποία διατηρείται ζωντανή από τους κατοίκους των χωριών της Κρήτης. Μεταξύ αυτών η οικογένεια του ιδιοκτήτη του καφενείου, Γιώργου Κονταξάκη, ιδρυτικού μέλος του Πολιτιστικού Συλλόγου από τα χρόνια της Μεταπολίτευσης.
Στο μαγαζί του κρεμασμένες στον τοίχο φωτογραφίες από παλιές δράσεις του Συλλόγου. Σε μία απεικονίζονται τα εγκαίνια του Πάρκου της Ειρήνης. Δεσπόζει η φιγούρα του μακαριστού μητροπολίτη Κισάμου και Σελίνου Ειρηναίου Γαλανάκη. Το Πάρκο θα αποτελέσει τον επόμενο σταθμό μας…
ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ
«Το Πάρκο της Ειρήνης δημιουργήθηκε το 1976 μέσα από τη συνεργασία πολλών φορέων και βέβαια των κατοίκων του χωριού, οι οποίοι παραχώρησαν τμήματα από την περιουσία τους. Ηταν κάτι πρωτοποριακό», μού εξηγεί ο πρόεδρος του Συλλόγου καθώς στεκόμαστε μπροστά στην είσοδο.
Στην πινακίδα που έχει τοποθετηθεί διαβάζουμε για τη συνεργασία της Κοινότητας Βλάτους, του Δασαρχείου Χανίων και της Δασικής Υπηρεσίας της Βαυαρίας, της 2ης Μεραρχίας της Γερμανικής Αεροπορίας και του Ινστιτούτου Γκαίτε.
Τα μηνύματα ειρήνης, συναδέλφωσης των λαών αλλά και οικολογικής ευαισθητοποίησης συμπυκνώνονται στην αφιέρωση που αναγράφεται: «Αφιερώνεται στην επιστήμη για μελέτη, στους πολιτικούς για περίσκεψη, στους επισκέπτες για έμπνευση και χαρά».
Η βλάστηση είναι επιβλητική. Το Πάρκο αναδεικνύει τη βιοποικιλότητα της περιοχής. Κουμαριές, έλατα, πλατάνια, και δεκάδες είδη βοτάνων συνθέτουν ένα εντυπωσιακό φυσικό περιβάλλον το οποίο μπορούν να απολαύσουν περιπατητές ακολουθώντας κάποιο από τα μονοπάτια.
ΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΕΝΑ
Κρατώντας στο μυαλό μας την ανεκτίμητη αξία της ειρήνης, κατηφορίσαμε σε μια τις 11 γειτονιές του χωριού, τα Κορακιανά. Στην είσοδο της συνοικίας διαμορφώθηκε πρόσφατα, με πρωτοβουλία του Συλλόγου και τη βοήθεια του Δήμου, ένας κοινόχρηστος χώρος αναψυχής. Εκεί συναντήσαμε τον Αυστριακό αρχιτέκτονα Rupert Zwirn ο οποίος συνέβαλε με προσωπική εργασία στην πραγματοποίηση του έργου. Μόνιμος κάτοικος του Βλάτους, μαζί με τη σύζυγό του, συχνά συνδράμει με τις γνώσεις του τις δράσεις του Συλλόγου.
Μαζί του περπατήσαμε τα γραφικά στενά της γειτονιάς και μάς ξενάγησε σε παλιά σπίτια που ανακαινίστηκαν, κρατώντας, ωστόσο, την παραδοσιακή αισθητική και λειτουργική ταυτότητά τους. «Οι μόνιμοι κάτοικοι που προέρχονται από χώρες της Ευρώπης δεν είναι πολλοί. Το σημαντικό, ωστόσο, είναι ότι πρόκειται για ανθρώπους που σέβονται την τοπική αρχιτεκτονική κληρονομιά, έχουν ενσωματωθεί στην κοινότητα και βοηθάνε σε πολλές δράσεις – εκδηλώσεις που κάνουμε», μας λέει ο Γιώργος Μακράκης.
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
Επόμενη στάση μας το Λαογραφικό Μουσείο του χωριού. Στεγάζεται στο παλιό δημοτικό σχολείο και δημιουργήθηκε από τις δωρεές των κατοίκων. Γύρω μας δεκάδες παλιά αντικείμενα της καθημερινότητας που ταξιδεύουν τον επισκέπτη σε άλλες εποχές, όταν άνδρες και γυναίκες, στο χωράφι ή στο σπίτι, μοχθούσαν σκληρά για πράγματα που σήμερα γίνονται με το πάτημα ενός κουμπιού.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το μικρό μουσείο σχολικής ζωής με βιβλία, χάρτες, εποπτικό υλικό, θρανία, χειροτεχνίες κ.ά. που βρίσκεται στο πατάρι του μουσείου.
Σημαντικό ρόλο στην ταξινόμηση και ανάδειξη λαογραφικού υλικού του μουσείου έπαιξε ο Martijn, ο οποίος παράλληλα μαζί με τη μουσικό Μαρία Μανουσάκη πλαισίωσε το μουσείο με τη διοργάνωση ενός μουσικού φεστιβάλ που πραγματοποιείται σε ένα παρακείμενο κτήριο του 19ου αιώνα που προορίζονταν για εκκλησία αλλά δεν λειτούργησε ποτέ.
«Το φεστιβάλ γίνεται τώρα και 3 καλοκαίρια, έχουμε πραγματοποιήσει 60 εκδηλώσεις και φιλοξενούνται μουσικές από όλο τον κόσμο. Από την Αργεντινή μέχρι τις Καλάθενες κι από τζαζ μέχρι παραδοσιακή κρητική μουσική», αναφέρει ο Martijn και συμπληρώνει ότι στόχος είναι οι εκδηλώσεις να απλωθούν όλον τον χρόνο. Παράλληλα με τη βοήθεια του Rupert σχεδιάζεται στον περιβάλλοντα χώρο να δημιουργηθεί μια παιδική χαρά αλλά και κι ένας μικρός βοτανόκηπος.
Λίγο πριν ξεκινήσουμε για τον επόμενο σταθμό μας, αναλογίζομαι πόσο αρμονικά συμπλέκονται παρελθόν, παρόν και μέλλον στο μουσείο του Βλάτους καθώς η παράδοση “παντρεύεται” με τη σύγχρονη δημιουργία και η μνήμη γίνεται πηγή έμπνευσης και μάθησης για τους επισκέπτες.
ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ
Το οδοιπορικό μας συνεχίζεται με μια μικρή στάση σε μια από τις εισόδους του χωριού όπου ο Σύλλογος έχει δημιουργήσει ένα μικρό κήπο από αρωματικές τριανταφυλλιές ως καλωσόρισμα στους επισκέπτες (κάτι αντίστοιχο έχει δρομολογηθεί να γίνει και στην άλλη είσοδο).
Ακολουθεί μια σύντομη επίσκεψη στο σπίτι του Γιώργου για να δούμε από κοντά τη συλλογή από παλιούς σπόρους της συζύγου του Άρτεμις, μέρος των οποίων ο Σύλλογος σχεδιάζει να αξιοποιήσει για την αναβίωση παλιών ποικιλιών.
Συνεχίζοντας κάνουμε μια γρήγορη στάση στο μεγάλο πολιτιστικό κέντρο όπου τον χειμώνα φιλοξενούνται τα μαθήματα αγγλικών που προσφέρει ο Σύλλογος στα παιδιά της περιοχής, για να καταλήξουμε στον μνημειακό, αναγνωρισμένο από τη Διεύθυνση Δασών, πλάτανο που οι ρίζες της ύπαρξής του χάνονται στα βάθη των αιώνων.
Ενα επιβλητικό δέντρο που η όψη του προκαλεί δέος στον επισκέπτη. Ενα μνημείο της φύσης που εκτός από ένα μοναδικό αξιοθέατο αποτελεί συγχρόνως, όπως μας περιέγραψε γλαφυρά ο Βασίλης Λιτσαρδάκης, σημείο αναφοράς παιδικών αναμνήσεων για κάθε ντόπιο.
«Στα σχέδια του Συλλόγου», μού εξηγούν ο Γιώργος Μακράκης, «είναι να διαμορφωθούν 3 περιπατητικές διαδρομές οι οποίες θα συνδέουν το Πάρκο της Ειρήνης, με τις γειτονιές του χωριού, το μουσείο, τον μνημειακό πλάτανο κ.λπ., προσφέροντας τη δυνατότητα για μια ημερήσια εκδρομή μέσα από την οποία κανείς θα γνωρίζει τις φυσικές ομορφιές, τη λαογραφική παράδοση, την τοπική κουζίνα που προσφέρουν ταβέρνες του χωριού και τον πολιτισμό της περιοχής. Στο πλαίσιο αυτό έχουμε προχωρήσει στη χάραξη και τον καθαρισμό κάποιων μονοπατιών και απομένει να γίνει η απαραίτητη σήμανση».
Η δική μας σχεδόν ημερήσια δημοσιογραφική αποστολή στο Βλάτος ολοκληρώνεται με ένα γαστρονομικό ταξίδι σε παραδοσιακές γεύσεις που μας προσφέρθηκαν σε κατάστημα στην περιοχή των Μύλων.
Γεμάτοι όμορφες εικόνες, ωραίους ανθρώπους και εξαιρετικές γεύσεις, κυρίως όμως αισιόδοξοι που η δημιουργία και ο πολιτισμός επιμένουν να αντιστέκονται στην ερήμωση της υπαίθρου, πήραμε τον δρόμο της επιστροφής…
Η Έλια Κουμή κάνει μια βόλτα στα μουσεία των Χανίων, ανακαλύπτει εκθέματα που συνήθως περνάνε απαρατήρητα και αφηγείται τις ιστορίες τους! Στο 1ο podcast της σειράς γνωρίζουμε τον “Δαίμονα”… του Μουσείου Τυπογραφίας.
Thank you for your visit to Vlatos and the wonderful article.
The website of Vlatos can be found at http://www.vlatos.gr