Συχνά η έννοια µουσείο ταυτίζεται µε ιερές αρχαιότητες, αιµατοβαµµένα κειµήλια, σύµβολα αγώνων και τεκµήρια διεθνών συνθηκών που χάραξαν τα σύνορα του κόσµου. Εκθέµατα που παραπέµπουν σε χρονολογίες και εµβληµατικές προσωπικότητες που άλλαξαν µε τη σκέψη και τις ενέργειές τους τον ρου της Ιστορίας. Αντικείµενα συνυφασµένα µε στιγµές τραγικές ή ένδοξες που χαρακτηρίστηκαν από ηρωισµό και θυσίες και σφράγισαν το παρελθόν µέσα στη µοναδικότητά τους.
Όµως στην πραγµατικότητα η Ιστορία έχει πολλές ακόµα όψεις. Όψεις πιο ταπεινές, ανθρώπινες, κάποιες φορές παράδοξες, ενίοτε κι αστείες. Πλευρές που “φωτίζουν” µε έναν λοξό τρόπο ιστορικά γεγονότα, εποχές και προσωπικότητες.
Αυτές τις όψεις, τις πιο “ανάλαφρες”, αναζητήσαµε επισκεπτόµενοι τέσσερα µουσεία της πόλης των Χανίων και εστιάζοντας το βλέµµα µας σε ορισµένα εκθέµατα λιγότερο ιστορικά φορτισµένα, λιγότερο ίσως λαµπερά ή δηµοφιλή, αλλά σίγουρα µε έναν δικό τους τρόπο ξεχωριστά και ενδιαφέροντα.
Ορισµένα -ενδεικτικά- τέτοια εκθέµατα, που κάνουν τη βόλτα στους ναούς της µνήµης -αν µη τι άλλο- πιο ευχάριστη παρουσιάζουµε στις σηµερινές “διαδροµές”.
Ο “πρόγονος” του Η/Υ, το φορητό φωτογραφείο και το Κοράνι – µινιατούρα
Στο Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη, στο Βιοτεχνικό Πάρκο στη Σούδα, ο επισκέπτης ταξιδεύει στον µαγικό κόσµο µίας τέχνης που άλλαξε τον κόσµο. Η τυπογραφία, όµως, δεν είναι µόνο µία εφεύρεση που λειτούργησε καταλυτικά στη διάδοση της γνώσης και της πληροφορίας αλλά και η τέχνη που εξελικτικά οδήγησε στα σύγχρονα ψηφιακά µέσα επικοινωνίας.
Στην επίσκεψή µας στο Μουσείο η µουσειολόγος Μυρτώ Κοντοµιτάκη κι ο συνεργάτης του Μουσείου και παλιός τυπογράφος – γραφίστας Αντώνης Παπαντωνόπουλος µας παρουσίασαν τον… πρόγονο του πρώτου υπολογιστή που παρουσιάζεται στη Β’ Πτέρυγα. Ο λόγος για ένα σύνθετο κι εντυπωσιακό µηχάνηµα Μονοτυπίας. Μια εφεύρεση των τελών του 19ου αιώνα που χρησιµοποιήθηκε κυρίως για τη µηχανική στοιχειοθεσία βιβλίων. Το αξιοσηµείωτο είναι ότι αποτέλεσε το πρώτο µηχάνηµα που έδινε τη δυνατότητα στους χειριστές του να “κρατούν” αρχεία των κειµένων που πληκτρολογούνταν. Αρχεία που, όµως, σε αντίθεση µε τα σύγχρονα ψηφιακά files, είχαν τη µορφή ενός κυλίνδρου από χαρτί µε µικρές τρυπίτσες που λειτουργούν ως κωδικοποίηση του περιεχοµένου του βιβλίου. Το µηχάνηµα αποτελείται από 2 κοµµάτια, το κλαβιέ (πληκτρολόγιο) και το χυτήριο και ήταν η εφεύρεση που “γεφύρωσε” τη σύγχρονη εποχή µε τις παλαιότερες τεχνικές.
Κι αν η συνθετότητα της µονοτυπικής µηχανής εντυπωσιάζει τον επισκέπτη, ένα νέο απόκτηµα της πτέρυγας που είναι αφιερωµένη στην τέχνη της φωτογραφίας, δεν µπορεί παρά να προκαλεί τον θαυµασµό ως το απόλυτο πολυεργαλείο!
Ο λόγος για ένα φορητό φωτογραφείο, που όπως µας εξήγησε ο κ. Παναντωνόπουλος έγινε δωρεά στο Μουσείο από τον Παναγιώτη Ανθόπουλο. Την πρωτότυπη αυτή φωτογραφική µηχανή έφερε στην Ελλάδα ο πατέρας του δωρητή, Ιωσαφάτ, µετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η συγκεκριµένη µηχανή -που δεν αναγράφει κάποια φίρµα πάνω της- χρησιµοποιούνταν για υπαίθριες λήψεις. Ο φωτογράφος τοποθετούσε µία φωτογραφική γυάλινη πλάκα µέσα στο φοριαµό. Στη συνέχεια βλέποντας το είδωλο του θέµατος, “κάδραρε” κι έκλεινε το κουτί. Το πιο εντυπωσιακό, ωστόσο, είναι ότι πέρα από το µηχανισµό φωτογράφισης, το µηχάνηµα είχε παράλληλα τη δυνατότητα να τυπώνει τις φωτογραφίες αλλά και να βγάζει αντίγραφα φωτογραφιών! Πώς γινόταν αυτό; Τοποθετώντας άλλες φωτογραφίες σε µία ειδική ξύλινη προέκταση του µηχανήµατος, η οποία ήταν ρυθµισµένη έτσι ώστε να φέρνει την πρωτότυπη φωτογραφία στην κατάλληλη θέση µπροστά από τον φακό της.
Την ευρηµατικότητα του κατασκευαστή του φορητού φωτογραφείου, δεν θα µπορούσαν να ανταγωνιστούν πολλοί. Ωστόσο, το επιχειρηµατικό δαιµόνιο του Σκωτσέζου εκδότη David Bryce & Sons διεκδικεί µε αξιώσεις αυτό το προνόµιο. Κι αυτό γιατί ο David σκέφτηκε να εκδώσει ένα Κοράνι – µινιατούρα προκειµένου να το παίρνουν µαζί τους οι µουσουλµάνοι στρατιώτες που πολέµησαν µε τα συµµαχικά στρατεύµατα κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσµίου Πολέµου. Το Κοράνι, που αποτελεί δωρεά της οικογένειας Νικολάου Περάκη και βρέθηκε στην Αίγυπτο, είναι τόσο µικρό που µεταφέρονταν σε θήκη µπρούτζινη, σαν µενταγιόν, η οποία ήταν χαραγµένη µε φυλλοειδές σχέδιο κι έφερε ένθετα επισµαλτωµένα λευκά διακοσµητικά στοιχεία αλλά κι έναν… µεγεθυντικό φακό απαραίτητο για να µπορεί κάποιος να διαβάσει το κείµενο. Εσωτερικά το Κοράνι φέρει επιχρυσωµένο χάρτινο εξώφυλλο και εσωτερικά έχει ανάγλυφο δερµάτινο κάλυµµα, διακοσµηµένο µε επίχρυσο φυλλοειδές σχέδιο. Το κείµενο είναι στα αραβικά και τυπωµένο σε ινδικό χαρτί.
Το µαρτυρικό, το τάµα και το… “Venizelos Coffee”
Η Οικία – Μουσείο Ελευθερίου Βενιζέλου στη Χαλέπα, το σπίτι της ζωής του Βενιζέλου, αποτελεί ένα µουσείο – πρότυπο που αναδεικνύει µε σύγχρονο τρόπο την πολιτική παρακαταθήκη, το πνευµατικό έργο και την προσωπικότητα του µεγάλου Κρητικού πολιτικού. Αποτελούµενο από τρεις ορόφους και έχοντας συνολικά 18 επισκέψιµα σηµεία – σταθµούς µέσα από τη µουσειακή του διαδροµή “φωτίζει” όλες τις µεγάλες στιγµές της µακράς, πολυτάραχης και δύσκολης πολιτικής σταδιοδροµίας του Βενιζέλου, ενώ παράλληλα σκιαγραφεί µε πληρότητα την προσωπικότητά του.
Ανάµεσα στα σπάνια αντικείµενα που διαθέτει το Μουσείο, όπως το χειρόγραφο της µετάφρασης του Θουκυδίδη από τον Βενιζέλο, οι πένες των Συνθηκών των Σεβρών και της Λωζάννης ή το πιστόλι που είχε κάνει δώρο στον καπετάν-Γιάννη Καλογερή, θα συναντήσει κανείς και κάποια εκθέµατα που εκπλήσσουν µε την ιδιαιτερότητά τους, καθώς φέρνουν στην επιφάνεια ανθρώπινες ή και… µυθικές πτυχές του Κρητικού επαναστάτη.
Ένα από τα εκθέµατα αυτά, που µας παρουσίασε η µουσειολόγος, αρχειονόµος, βιβλιοθηκονόµος και υπεύθυνη συλλογών του Ιδρύµατος Χαρά Αποστολάκη ήταν «το µαρτυρικό της βάπτισης και η κάρτα που το συνόδευε, τού πρώτου εγγονού του Βενιζέλου, ο οποίος έχει ακριβώς το ίδιο όνοµα µε τον παππού. Αυτό που είναι λιγότερο γνωστό, πέρα από τη µεγάλη αδυναµία που τού είχε, είναι ότι ο Βενιζέλος ήταν και νονός του µικρού Λευτεράκη».
Όµως ο Βενιζέλος εκτός από νονός του συνονόµατου εγγονού του, υπήρξε και µία µυθική προσωπικότητα. Μάλιστα, στο Μουσείο υπάρχει µία ολόκληρη ενότητα αφιερωµένη στον µύθο του Βενιζέλου: «Στην ενότητα “Ο Μύθος” εξετάζεται ο Βενιζέλος ως αντικείµενο θρησκευτικής σχεδόν λατρείας, αλλά και φανατικού µίσους. Χαρακτηριστικότατο και εξαιρετικά σπάνιο αντικείµενό της ενότητας αυτής είναι το ασηµένιο τάµα µε το πορτραίτο του Ελευθερίου Βενιζέλου».
Η λατρεία, όµως, προς τον Βενιζέλο πέρα από τη θρησκευτική έκφραση που βρήκε, όπως αποδεικνύει το τάµα – προσωπογραφία του, είχε και µία περισσότερο “pop” ή εµπορική θα λέγαµε διάσταση. Αυτό τουλάχιστον αποδεικνύει το µεταλλικό κουτί καφέ µε την επονοµασία “Venizelos Coffee”, που έχει “σταµπαρισµένο” πάνω το πορτραίτο του. Ένα προϊόν που, όπως ανέφερε η κα Αποστολάκη, κυκλοφόρησε στο εµπόριο στη Νέα Υόρκη, πιθανότατα κατά τη δεκαετία του 1920, και το οποίο είναι ενδεικτικό του πόσο οι Έλληνες µετανάστες στην Αµερική λάτρευαν τον Βενιζέλο.
Η… Τασούλα και ο Κουταλιανός
Σπάνια κειµήλια των αγώνων για ελευθερία που καθόρισαν τη µοίρα της Κρήτης τους τελευταίους αιώνες, φυλάσσονται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης (Ι.Α.Κ.) στην οδό Ι. Σφακιανάκη 20. Ανάµεσα, όµως, στα όπλα των επαναστατών, τις αιµατοβαµµένες σηµαίες και τα σύµβολα των εξεγέρσεων, θα βρει κανείς και κάποια εκθέµατα που αναδεικνύουν την ευρηµατικότητα του λαϊκού, ανώνυµου καλλιτέχνη. Έτσι, στο λαογραφικό εκθεσιακό τµήµα του Ι.Α.Κ., που µας ξενάγησε ο αρχειονόµος Κωνσταντίνος Φουρναράκης, εντοπίσαµε ένα µαξιλάρι που πάνω του είχε “σταµπαρισµένη” µια ζωγραφιά η οποία παρέπεµπε στην περίφηµη απαγωγή της Τασούλας.
Πρόκειται για την υπόθεση που είχε συνταράξει την Κρήτη το καλοκαίρι του 1950 κι έφερε το νησί ένα βήµα πριν τον εµφύλιο, όταν ο Κώστας ή Κουντόκωστας, αδελφός του βουλευτή του Λαϊκού Κόµµατος Μανόλη Κεφαλογιάννη, “έκλεψε” στο Ηράκλειο την όµορφη Τασούλα, κόρη του βουλευτή των Φιλελευθέρων, Γιώργη Πετρακογιώργη, ενώ έβγαινε από τον κινηµατογράφο “Οασις”. Αξίζει να σηµειωθεί ότι υπό τον φόβο βίαιων επεισοδίων, κηρύχθηκε στην Κρήτη τότε στρατιωτικός νόµος και προληπτική λογοκρισία του Τύπου! Τόσο συνταρακτικά γεγονότα µάλλον ήταν αδύνατον να µην αγγίξουν την λαϊκή καλλιτεχνική έκφραση και να µετουσιωθούν σε… ντεκόρ.
Αντίστοιχα, παραδίπλα από το µαξιλάρι της Τασούλας, εκτίθεται ένα υφαντό που απεικονίζει τον θρυλικό Κουταλιανό: τον φηµισµένο Έλληνα παλαιστή που έδωσε αγώνες πάλης και πραγµατοποίησε επιδείξεις της µυικής του δύναµης σε όλο τον κόσµο και που, όπως λέγεται, δεν έχασε ποτέ σε αγώνα. Ο θρύλος του δεν θα µπορούσε να αφήσει ασυγκίνητη την ανώνυµη δηµιουργό του υφαντού, που παρουσιάζει τον παλαιστή γιγαντόσωµο, να στέκει περήφανος και “φορτωµένος” µε πολλές οκάδες… βάρη. Η λαϊκή τέχνη έχει τους δικούς της ήρωες κι ένας από αυτούς που κέρδισε µία θέση στις χειροποίητες κι όµορφες κρητικές πατανίες -δικαιωµατικά- ήταν ο Κουταλιανός.
Πουέντ, αφιέρωση κι ένα κρεββάτι µε ιστορία!
Κοσµοπολίτης και κοσµογυρισµένος, µε υψηλές γνωριµίες κι ένα µοναδικό επικοινωνιακό χάρισµα, ο Κάρολος Καµπελόπουλος γοητεύτηκε αλλά και γοήτευσε µε τη δράση του στα πεδία της τέχνης και της µόδας. Το Μουσείο “Μοναστήρι του Καρόλου”, που στεγάζεται στο παλιό βενετσιάνικο µοναστήρι Santa Maria della Misericordia, στην οδό Χατζηµιχάλη Νταλιάνη 22, “αφηγείται” τη συναρπαστική ζωή του Καρόλου, από το πολυπολιτισµικό Κάιρο του Μεσοπολέµου όπου γεννήθηκε, στο µεταπολεµικό Παρίσι όπου ωρίµασε καλλιτεχνικά και επαγγελµατικά, κι από εκεί -µε κάποιες ενδιάµεσες στάσεις- στα Χανιά όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Παράλληλα, το Μουσείο αναδεικνύει και το συλλεκτικό ταλέντο του διάσηµου κοµµωτή καθώς δεκάδες είναι τα αντικείµενα της προσωπικής συλλογής του Καρόλου – συλλέκτη που εκτίθενται στο Μουσείο και τα οποία εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη.
Μεταξύ αυτών, το κρεβάτι της θρυλικής Μαντάµ Ορτάνς. Της Γαλλίδας ιερόδουλης που εγκαταστάθηκε στην Κρήτη στα τέλη του 19ου αιώνα και µερικές δεκαετίες αργότερα έγινε µυθιστορηµατική ηρωίδα του Νίκου Καζαντζάκη, στο βιβλίο του “Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορµπά”. «Ο Κάρολος υπήρξε µανιώδης συλλέκτης κι έρχονταν στα Χανιά ήδη από το 1956. Εντόπισε, λοιπόν, το συγκεκριµένο κρεβάτι, το απέκτησε και στη συνέχεια κοιµόταν και ο ίδιος σε αυτό», ανέφερε η Στέλλα Κουτσουπάκη ξεναγώντας µας στο Μουσείο. Μάλιστα -τόνισε- πως όταν η ίδια πρότεινε στον Κάρολο να επιδιορθώσει κάποια παλιά φθαρµένα εξαρτήµατα του κρεβατιού, εκείνος αρνήθηκε κατηγορηµατικά: «∆εν το αγγίζουµε αυτό, αυτό είναι κρεβάτι µε ιστορία!».
Πέρα από αντικείµενα που αναδεικνύουν το συλλεκτικό του δαιµόνιο, στο Μουσείο παρουσιάζονται και πολλά άλλα που “φωτίζουν” την κοσµοπολίτικη αύρα του Καρόλου. Ένα από αυτά που ξεχωρίζουν είναι ένα ζευγάρι πουέντ, παπούτσια δηλαδή µπαλαρινών, που φέρουν πάνω τους τις υπογραφές των χορευτριών του Grand Ballet du Marquis de Cuevas / Grand Ballet de Monte Carlo. Ο λόγος για τα µπαλέτα που ίδρυσε ο µαρκήσιος George de Cuevas το 1947 και υποστηριζόταν αρχικά από το πριγκιπάτο του Μονακό, πριν “µετοικίσουν” µόνιµα στη Γαλλία. Αξίζει να σηµειωθεί ότι πρόκειται για τα µπαλέτα, που το 1961, που ο φηµισµένος Ρούντολφ Νουρέγιεφ έκανε την πρώτη του εµφάνιση µε δυτικό θίασο. Ο Κάρολος υπήρξε κοµµωτής των χορευτριών κι εκείνες του χάρισαν µία ξεχωριστή αφιέρωση πάνω στις πουέντ της πρώτης χορεύτριας…
Ο Κάρολος, όµως, δεν υπήρξε µόνο σπουδαίος συλλέκτης και κοµµωτής, αλλά κι ένας ταλαντούχος καλλιτέχνης, που µαθήτευσε δίπλα σε έναν κορυφαίο γλύπτη της Μεταπολεµικής περιόδου. Ο λόγος για τον Edmond Moirignot (1913-2002) που µαζί µε τους Alberto Giacometti και Germaine Richier, αποτύπωσαν εικαστικά τον άνθρωπο και το δράµα του µε ένταση. «Ο Moirignot υπήρξε δάσκαλος του Καρόλου στη νυχτερινή σχολή που φοίτησε στο Παρίσι και τον χαρακτήριζε ως τον πιο ταλαντούχο µαθητή του. Παράλληλα, υπήρξαν φίλοι κι ο Moirignot του δώρισε αρκετά γλυπτά και σχέδιά του. Σε ένα από αυτά τα σχέδια, που ανήκει στη συλλογή του Μουσείου, ο Moirignot γράφει στην αφιέρωση που κάνει “στον Πάνο”, καθώς τότε ακόµα ο βαφτισµένος Παναγιώτης δεν είχε υιοθετήσει το καλλιτεχνικό Κάρολος: «“Hommage à la source Grecque”, δηλαδή “Τιµή στην ελληνική πηγή”, είναι η φράση που αναγράφεται στην αφιέρωση και η οποία είναι µια έκφραση – δάνειο από τη διάσηµη Simone Weil και το βιβλίο “La source grecque” (1953)», εξήγησε η κα Κουτσουπάκη.
