Βολβός

1 από 4

Bιότοπος – περιγραφή
H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι “MUSCARI comosum” (Μούσκαρι το εύοσμον). Ανήκει στην οικογένεια των Λιλιιδών.
Το όνομα του γένους, Muscari, προέρχεται από τη λατινική λέξη musk, που βγαίνει από την ελληνική λέξη “μόσχος” (μοσχοβολιά), και αναφέρεται στο γλυκό άρωμα των λουλουδιών, που μαζί με το συχνά βαθύ μπλε χρωματισμό τους, έχουν κάνει την καλλιέργεια του φυτού πολύ δημοφιλή.
Το γένος Muscari περιλαμβάνει 50 είδη βολβωδών φυτών που η κοινή τους ονομασία είναι σταφυλοϋάκινθοι (διότι το άνθος τους μοιάζει με αυτό του Υάκινθου).
Το συναντούμε με τις ονομασίες Βολβός, Καλογριές, Σκορδούλακας, Βροβιός, άγριος Μάνης, Κουρκουτσέλια, Κρεμμυδούλες, Σκυλοκρέμμυδα, Ασκορδούλακας.
Ευδοκιμεί κυρίως σε υψόμετρο από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι τις υποαλπικές περιοχές της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.
Είναι πολυετές βολβώδες φυτό, με εύρωστο βλαστό που φτάνει σε ύψος τα 20 έως 30 εκατοστά. Δεν έχει φύλλα στο βλαστό. Στη βάση του φυτού υπάρχουν 3 έως 7 φύλλα με φάρδος μέχρι 20 χιλιοστά, γραμμοειδή, κοντύτερα από τον βλαστό. Ανθοταξία μακρουλή, αραιά. Στο κάτω μέρος γόνιμα άνθη, κωδωνοειδή,  καστανόλευκα, με 6 οδόντες κιτρινομπέζ και στην κορυφή άνθη άγονα, μπλε, βιολετιά που σχηματίζουν λοφίο. Τα άνθη του φυτού τα αγαπούν πολύ οι μέλισσες για το νέκταρ τους.
Υπάρχει και ένα είδος βολβού που η λατινική του ονομασία είναι “LEOPOLDIA graeca” (Λεοπόλδια η εύκομος) και μοιάζει πάρα πολύ με τον MUSCARI comosum. Ανήκει στην οικογένεια των Λιδιιδών. Παλαιότερα μάλιστα, περιλαμβανόταν στο γένος MUSCARI ως υποκατηγορία μέχρι το 1845.
Ο βολβός “Leopoldia” σε σχέση με τον βολβό Muscari είναι ψηλότερο σαν φυτό και τα τσαμπιά των λουλουδιών του είναι πιο ανοιχτά. Τα χαμηλότερα άνθη του έχουν χρώμα λευκό, κίτρινο, πράσινο ή καφέ αλλά ποτέ μπλε.

Ιστορικά στοιχεία
Είναι φαρμακευτικό φυτό γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης το συνιστούσε εναντίον της διακοπής του γάλακτος και των μητρορραγιών. Πίστευε ακόμη ότι βοηθούσε στη σύλληψη. Ο Διοσκουρίδης έγραφε ότι κάνει καλό στο στομάχι και στα διαστρέμματα, την ποδάγρα και τους πόνους των αρθρώσεων, σε μορφή καταπλάσματος. Εγραφε επίσης ότι ο βολβός, μόνος του ή σε συνδυασμό με άλλα βότανα κάνει καλό σε πιτυρίδα, στίγματα δέρματος, αιμορροΐδες, πανάδες κ.ά. Ο ποιητής Θεόκριτος το εκθειάζει ως τροφή των χωρικών.
Από την αρχαιότητα πίστευαν ότι οι βολβοί προκαλούσαν σεξουαλική επιθυμία και διέγερση. Η άποψη αυτή υπήρχε για χιλιάδες χρόνια. Το ίδιο ακριβώς πίστευαν και οι Βυζαντινοί γιατροί και λογογράφοι αλλά και η λαϊκή ιατρική του 19ου αιώνα.
Οι βολβοί καλλιεργούνται εδώ και αιώνες. Αν και ενδημικά στην Ελλάδα και την Μέση Ανατολή, ωστόσο καλλιεργούνται στην Αγγλία από το 1576, ενώ καλλιεργούνταν ήδη από τα Ελληνικά και Ρωμαϊκά χρόνια.
Τους βολβούς οι Ελληνες τους έτρωγαν από την αρχαιότητα. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι η ελληνική κουζίνα τους χρησιμοποιεί με τον ίδιο τρόπο, χιλιάδες χρόνια τώρα. Ψημένους και αρτυμένους στο ξύδι, όπως ακριβώς περιγράφει ο Διοσκουρίδης. Τα άνθη του βολβού γίνονται ομελέτα.
Στην Κρήτη οι βολβοί είναι αγαπημένο φαγητό. Τους χρησιμοποιούσαν για τις διουρητικές τους ιδιότητες και για να υποβοηθήσουν τους δυσκοίλιους.

Συστατικά – χαρακτήρας
Οι βολβοί περιέχουν νερό 71%,  αμυλούχες και γλισχραματώδεις ουσίες 29%, λιπαρές ουσίες 0,05%, πεντοζάνες 0,7%, κυτταρίνη 0,4%, τέφρα 0,7%, φωσφορικό οξύ 0,09%.

Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:
Ανθίζουν από Φεβρουαρίου έως Απρίλιο ή Μάιο ανάλογα τις περιοχές. Στην Ελλάδα αφθονεί σε ακαλλιέργητες εκτάσεις καθώς και σε καλλιεργούμενες (π.χ. σε ελαιώνες αμπελώνες κ.λπ.) και σε υψόμετρο μέχρι 900 μέτρα.
Η συλλογή τους για κατανάλωση γίνεται την άνοιξη, γύρω στο Πάσχα, νωρίτερα ή αργότερα ανάλογα μα την περιοχή. Εντοπίζονται εύκολα από την χαρακτηριστική ταξιανθία τους στο υπέργειο μέρος και ακολουθεί η εξαγωγή των βολβών από το έδαφος. Συγκομίζονται οι βολβοί, καθώς και το λευκό στέλεχος που μένει μετά την αποκοπή των πράσινων φύλλων.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Ο Βολβός έχει χρησιμοποιηθεί θεραπευτικά για τις τονωτικές του ιδιότητες και σαν διουρητικό. Θεωρείται και ότι συμβάλλει στη μείωση της χοληστερίνης.
Δρα ως τονωτικό και ορεκτικό. Είναι ωφέλιμοι για τους εξασθενημένους οργανισμούς, δίνουν όρεξη στους φυματικούς και τους ραχιτικούς και θεραπεύουν φλεγμονές του συκωτιού. Σε επίθεμα χρησιμοποιούνται για εξωτερικούς πόνους από πρηξίματα, ρευματισμούς, αποστήματα και στραμπουλήγματα.

Παρασκευή και δοσολογία
Τα βλαστάρια με τα άνθη τους τρώγονται τσιγαριστά σε ομελέτες. Οι βολβοί βράζονται δύο τουλάχιστον φορές για να ξεπικρίσουν και σερβίρονται με λάδι και ξύδι ή γίνονται καταπληκτικό τουρσί για μεζέ!

Προφυλάξεις
Υπάρχουν χώρες, όπως η Αγγλία, που θεωρούν τους βολβούς δηλητηριώδεις. Στη χώρα μας όμως οι βολβοί τρώγονται μαγειρεμένοι εδώ και χιλιετίες χωρίς να έχουν αναφερθεί δηλητηριάσεις από αυτούς. Ισως μόνο βαρυστομαχιές σε περίπτωση υπερκατανάλωσης. Πάντως, η κατανάλωσή τους πρέπει να γίνεται με μέτρο, γιατί προκαλούν αέρια στο πεπτικό μας σύστημα.