Προβληματισμός επικρατεί στην τοπική κοινωνία της Ξάνθης, την επομένη μέρα της μεγάλης πυρκαγιάς που ξέσπασε στην καπνοθήκη, στη συμβολή των οδών Αναξάρχου και Καπναποθηκών, με αποτέλεσμα την ολοσχερή καταστροφή του εντυπωσιακού βιομηχανικού κτίσματος του 19ου αιώνα.
Χάρη στην έγκαιρη κινητοποίηση της πυροσβεστικής υπηρεσίας, που έσπευσε στο σημείο, η πυρκαγιά δεν επεκτάθηκε έξω από το κτίριο καθώς σε μια τέτοια περίπτωση θα υπήρχε σοβαρός κίνδυνος επέκτασής της σε παρακείμενα κτίσματα.
Αρχικά, στην κατάσβεση της φωτιάς συμμετείχαν εννέα οχήματα με είκοσι πυροσβέστες, στη συνέχεια όμως οι πυροσβεστικές δυνάμεις ενισχύθηκαν, φτάνοντας συνολικά τα 16 οχήματα και τους 30 πυροσβέστες από όλη την περιοχή, ενώ σημαντική ήταν η συνδρομή υδροφόρων και μηχανημάτων του δήμου Ξάνθης.
Από τη φωτιά προκλήθηκαν ζημιές σε σταθμευμένα αυτοκίνητα και σε μπαλκόνια πολυκατοικιών, που βρίσκονταν πλησίον της καπναποθήκης. Η πυρκαγιά ήταν ορατή σε όλη την Ξάνθη, ακόμη και χιλιόμετρα μακριά, λόγω της μεγάλης έντασής της, προκαλώντας την έντονη ανησυχία των κατοίκων της πόλης και ιδιαίτερα των περιοίκων και των καταστηματαρχών, ενώ στάχτη και αποκαΐδια διασκορπίστηκαν σε μεγάλη απόσταση στους γύρω δρόμους.
Η πυρκαγιά κινητοποίησε αμέσως πολλούς κατοίκους της περιοχής, που έσπευσαν να βοηθήσουν. Χαρακτηριστικά είναι όσα αναφέρει, σε ανάρτησή του στο facebook, ο εκπαιδευτικός Δημήτρης Γκαγκαλίδης, περιγράφοντας μια εικόνα που από τη μια κυριαρχεί η καταστροφή στις φλόγες και από την άλλη η ανθρωπιά και το αίσθημα εθελοντισμού: «Η καπναποθήκη καίγεται! Οι φλόγες ξεκίνησαν. Δίπλα σε σχολεία, καταστήματα, συνεργεία. Η πυρκαγιά γρήγορα επεκτάθηκε. Τρόμος και φόβος. Οι καύτρες της φωτιάς πετάγονταν στις διπλανές πολυκατοικίες. Πριν ακόμη ηχήσουν οι σειρήνες της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, ο κόσμος έτρεξε. Απλοί άνθρωποι της γειτονιάς. Από τα σπίτια και τα μαγαζιά. Μη τυχόν κινδυνέψουν ζωές. Μήπως χρειαστεί βοήθεια ο γείτονας, στα διπλανά σπίτια. Οι μαθητές απ’ το 2ο ΕΠΑΛ έτρεξαν αμέσως απέναντι απ’ το σχολείο τους. Ήταν εκεί όταν έφτασαν οι πυροσβέστες. Όλοι μαζί σήκωσαν στον αέρα και μετακίνησαν τα αυτοκίνητα απ’ το πάρκινγκ της πολυκατοικίας».
Η ιστορικότητα του κτίσματος
Το γεγονός της καταστροφικής πυρκαγιάς αποτελεί αντικείμενο εκτεταμένης συζήτησης σε όλα τα τοπικά ΜΜΕ, τα κοινωνικά δίκτυα αλλά και τους τοπικούς φορείς, που αντιλαμβάνονται πλέον ότι καθημερινά «σβήνει» κι ένα κομμάτι της καπνικής ιστορίας της πόλης, που σημάδευσε την οικονομική ανάπτυξή της τα τελευταία εκατό χρόνια και όχι μόνο.
Η πυρκαγιά κατέστρεψε ολοσχερώς το κτίριο σε σχήμα «Γ» της καπναποθήκης της Glen Tobacco Company, που ανεγέρθηκε το 1925 σε οικόπεδο έκτασης 13,75 στρεμμάτων. Στη συνέχεια, περιήλθε στη γνωστή καπνεμπορική οικογένεια Πετρίδη από την Καβάλα, στην οποία ανήκει μέχρι σήμερα. Η οικογένεια Πετρίδη διατηρεί καπναποθήκες και στο κέντρο της Καβάλας.
Σύσκεψη στο δημαρχείο για τη στατικότητα του κτίσματος
Ο δήμαρχος Ξάνθης Μανώλης Τσέπελης, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, δεν κρύβει την πικρία του για την καταστροφή της καπναποθήκης αλλά και τον προβληματισμό του τόσο για το τι μέλλει γενέσθαι τόσο για τον σκελετό που απέμεινε όσο και για το μέλλον πολλών ιστορικών και εγκαταλελειμμένων επί δεκαετίες βιομηχανικών κτισμάτων.
Ο κ. Τσέπελης εστιάζει στο ιδιαίτερα μεγάλο κόστος που απαιτείται για τη συντήρηση των συγκεκριμένων κτισμάτων, όπως επίσης και τη δαιδαλώδη, όπως τη χαρακτηρίζει, νομοθεσία που διέπει όσα κτίσματα κηρύσσονται διατηρητέα μνημεία. Μάλιστα, αναφέρει ως παράδειγμα την προσπάθεια του δήμου να συντηρήσει το παλιό δημαρχείο, στην «καρδιά» της παλιάς πόλης, που ήδη διανύει τον όγδοο χρόνο της κι ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί.
Υπογραμμίζει ότι πιθανόν ακόμα και σήμερα να πραγματοποιήσει συνάντηση εργασίας με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών και των ιδιοκτήτων της καπναποθήκης προκειμένου να εξεταστεί αρχικά η στατικότατα της τοιχοποιίας που απέμεινε κι εν συνεχεία να καθοριστούν οι επόμενες ενέργειες.
Σε ό,τι αφορά τα αίτια της πυρκαγιάς δεν αποκλείει το να σχετίζονται με ανθρώπινες ενέργειες καθώς, όπως σημειώνει, το τελευταίο διάστημα η καπναποθήκη αποτελούσε χώρο συνάθροισης διαφόρων ατόμων. Ωστόσο, η έρευνα της Πυροσβεστικής είναι αυτή που θα ρίξει φως στην υπόθεση.
Όπως επισημαίνουν πολλοί μηχανικοί στην Ξάνθη, οι ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες που αναπτύχθηκαν κατά την πυρκαγιά είναι σίγουρο πως επηρέασαν τη στατικότητα του φέροντα οργανισμού του πετρόχτιστου κτίματος, οπότε επιβάλλεται να εξεταστεί το συντομότερο δυνατόν η υφιστάμενη στατικότητα της καπναποθήκης.
Καπναποθήκες όπως αυτή που κάηκε αποτελούνται εξ ολοκλήρου από ξύλινα πατώματα, ανοιχτούς χώρους με ξύλινα δοκάρια, κεραμοσκεπή και τοίχους εξ ολοκλήρου κατασκευασμένους από πέτρα. Όλα αυτά τα ιδιαίτερα εύφλεκτα υλικά συνέβαλαν στην εξάπλωση της πυρκαγιάς.
Εκείνο που πρέπει επίσης να διευκρινιστεί, όπως επισημαίνεται από όλες τις πλευρές, είναι αν η συγκεκριμένη καπναποθήκη είχε ανακηρυχτεί από τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες ως διατηρείτο μνημείο. Σε αυτή την περίπτωση, η νομοθεσία επιβάλλει την όσο το δυνατόν ακριβέστερη τεκμηρίωση – αποτύπωση του κτίσματος, ενώ στη συνέχεια θα πρέπει να κινηθούν οι προβλεπόμενες διαδικασίες, αν το κτίσμα κριθεί επικίνδυνο για τη δημόσια ασφάλεια.
Απαγόρευση κυκλοφορίας από την αστυνομία
Στο μεταξύ, η Αστυνομική Διεύθυνση Ξάνθης, με ανακοίνωσή της, αποφάσισε την πλήρη απαγόρευση της κυκλοφορίας όλων των οχημάτων και των πεζών στους δρόμους που περικλείουν την καπναποθήκη για λόγους ασφαλείας εξαιτίας πιθανής ολικής ή μερικής κατάρρευσης των κτιρίων – καπναποθηκών.
«Στο σημείο επιτρέπεται μόνο η κίνηση οχημάτων έκτακτης ανάγκης ή υπαλλήλων – συνεργείων που θα εργαστούν προς εκτίμηση ή αποκατάσταση των ζημιών», αναφέρεται κι επισημαίνεται πως η απαγόρευση ισχύει μέχρι της οριστικής απόφασης των αρμόδιων υπηρεσιών περί της στατικότητας και περαιτέρω τύχης των οικοδομημάτων.
Παράδειγμα αξιοποίησης οι καπναποθήκες του ΙΘΤΠ
Δίπλα ακριβώς στην καπναποθήκη που καταστράφηκε βρίσκεται ένα άλλο εντυπωσιακό συγκρότημα καπναποθηκών, το «Π» (λόγω του σχήματος που έχει). Χάρη στη γενναιόδωρη πρωτοβουλία της αείμνηστης υφυπουργού Εξωτερικών Βιργινίας Τσουδερού, το συγκρότημα αυτό κατάφερε να διασωθεί και να αποτελέσει την έδρα του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης (ΙΘΤΠ), με σημαντική και αξιοσημείωτη προσφορά στην τοπική κοινωνία της Ξάνθης και ολόκληρης της Θράκης.
Λίγες ώρες μετά την καταστροφική πυρκαγιά, ο διευθυντής του ιδρύματος Ανδρέας Ματσάκος μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, περιγράφοντας τις σκηνές αλλοφροσύνης που επικράτησαν, χθες το πρωί, λόγω της έντασης της φωτιάς και του κινδύνου να επεκταθεί σε παρακείμενα οικοδομικά κτίσματα.
Εκφράζει δε, τη μεγάλη θλίψη του για την καταστροφή ενός μνημείου της πόλης άρρηκτα συνδεδεμένου με την πλούσια καπνική ιστορία της Ξάνθης, της ευρύτερης περιοχής της ανατολικής Μακεδονίας αλλά και της Ροδόπης, αλλά και την αγωνία του για το αβέβαιο, όπως τονίζει, μέλλον κτισμάτων όπως αυτό. «Η φωτιά αυτή χτύπησε το “καμπανάκι” μέσα στην “καρδιά” της ξανθιώτης κοινωνίας για το αβέβαιο μέλλον αυτών των κτισμάτων, που λόγω του όγκου τους και της ιστορικότητάς τους απαιτούν τεράστια χρηματικά ποσά έστω και για την εκτέλεση στοιχειωδών εργασιών συντήρησης και ανακατασκευής. Αρκεί να σας πω μόνο ότι για να ανακατασκευάσουμε τα υπόλοιπα 2500 τ.μ. τους συγκροτήματος της δικής μας καπναποθήκης, το κόστος, σύμφωνα με τη μελέτη που εκπονήθηκε, ξεπερνάει τα δέκα εκατομμύρια ευρώ».
Ο κ. Ματσάκος υπολογίζει πως σε όλη την Ξάνθη υπάρχουν περί τα σαράντα κτίσματα μικρών και μεγάλων καπναποθηκών αλλά και νεοκλασικών κτισμάτων που ανήκουν σήμερα είτε σε ιδιώτες, είτε σε οργανισμούς του δημόσιου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα ή σε επιχειρήσεις. «Το μυστικό της συντήρησής τους», επισημαίνει, «είναι να δοθούν προς χρήση, που θα καλύπτει διάφορες ανάγκες της κοινωνίας. Μόνο αν μπουν μέσα άνθρωποι που υλοποιούν διάφορες δράσεις θα μπορέσουν αυτά τα κτίσματα να αντέξουν στο χρόνο. Για τον λόγο αυτό, πρέπει η Πολιτεία να δώσει κίνητρα στους ιδιώτες, να υποστηρίξει την ιδιωτική πρωτοβουλία προκειμένου να διασωθούν οι καπναποθήκες».
Η μεγαλύτερη καπναποθήκη των Βαλκανίων
Τέτοιες μέρες, πριν από έναν χρόνο, ο διευθυντής του ΙΘΤΠ είχε μιλήσει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για τη μεγάλη προσπάθεια που καταβάλλεται όλα αυτά τα χρόνια προκειμένου να διατηρηθεί και να αναδειχθεί το συγκρότημα των καπναποθηκών «Π».
«Όταν το 1998», σημείωνε, ««αποφασίσαμε να ανακατασκευάσουμε και να χρησιμοποιήσουμε ως έδρα μας μία μικρή σχετικά καπναποθήκη, προκαλέσαμε μεγάλη εντύπωση στην πόλη. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, οι καπναποθήκες είτε γκρεμίζονταν, είτε αφήνονταν να καταρρέουν. Με την απόφαση μας αυτή, αλλάξαμε εντελώς την προσέγγιση μιας ολόκληρης κοινωνίας στη λαμπρή βιομηχανική κληρονομιά του καπνεμπορίου. Αργότερα πήραμε ένα τμήμα της καπναποθήκης που είναι γνωστή ως “Π”, λόγω του σχήματος που είναι χτισμένη. Το συνολικό εμβαδό του συγκροτήματος των καπναποθηκών είναι 5600 τμ. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη καπναποθήκη των Βαλκανίων. Την έχτισε η γαλλική εταιρεία Regie. που είχε το μονοπώλιο των οθωμανικών καπνών. Είναι χαρακτηρισμένη ως μνημείο από το υπουργείο Πολιτισμού. Το ίδρυμα όχι μόνο συντηρεί τον χώρο στον οποίο στεγάζεται, αλλά και τον έχει ανοικτό για επισκέψεις και ξεναγήσεις σχολείων, σωματείων και άλλων φορέων από όλη την Ελλάδα. Έτσι, η καπναποθήκη “Π” αποτελεί και τουριστικό προορισμό για όσους επιθυμούν να μάθουν την ιστορία του καπνού και των καπναποθηκών της Ξάνθης. Το Ίδρυμα έχει τη δυνατότητα, κατόπιν συνεννοήσεως, να προσφέρει ενημέρωση και ξενάγηση στους χώρους του».
«Αναζητούμε χρηματοδοτικά προγράμματα για την αξιοποίηση και του υπολοίπου τμήματος της καπναποθήκης “Π”, που δεν έχει ανακαινισθεί. Στο εν λόγω τμήμα έχουν προβλεφθεί να γίνουν μια σειρά εγκαταστάσεων, όπως μουσείο καλαθοπλεκτικής, χώροι πώλησης παραδοσιακών θρακικών προϊόντων, προκειμένου το συγκρότημα, στην τελική του μορφή, να αποτελέσει πόλο έλξης πολιτισμού και τουρισμού για την πόλη της Ξάνθης, αλλά και της Θράκης γενικότερα».
