Πριν από 100 και πλέον χρόνια είχε έλθει στην Κρήτη ο Πολωνός περιηγητής Εμίλ Ζακόφσκι. Κάποτε έφτασε σε ένα χωριό της Ρίζας των Λευκών Ορέων. Φιλοξενήθηκε από έναν λεβέντη Αρχοντάνθρωπο. Τραπέζι με άφθονους και καλούς μεζέδες και κρασί. Ο περιηγητής έφαγε καλά και ήπιε καλά. Σαν τελείωσε το φαγοπότι είπε του οικοδεσπότη ότι το κρασί ήταν υπέροχο. Έχει πολύ κρασί τέτοιο τον ρώτησε. Όχι, ήταν η απάντηση. Είναι λίγο και το ‘χω όταν έρθει κάποιος ξένος σαν ελόγου σου στο σπίτι μου.
Όταν ο Ζακόφσκι γύρισε στην Πολωνία, δημοσίευσε το περιστατικό με το ερώτημα «Σε ποιο μέρος του κόσμου εκτός της Κρήτης θα μπορούσε να γίνει αυτό;». Δεν ήξερε φαίνεται ότι ο Ξένιος Ζευς γεννήθηκε και αντρώθηκε στην Κρήτη. Σε ένα άλλο χωριό της Ρίζας στο μεγάλο πανηγύρι του χωριού έπαιρναν όλους τους ξένους που έρχονταν στο πανηγύρι και τους φιλοξενούσαν στα σπίτια τους.
Μια γυναίκα δεν είχε την μπόρεση να φτιάξει τίποτα. Καλούσε όμως τους ξένους να μπουν στο σπίτι της για να πιουν έστω ένα νερό.
Ο ξένος, έλεγε, είναι τιμή και χαρά όταν έρχεται σπίτι σου.
Σε ένα χωριό στα Ρεθεμνιώτικα μια οικογένεια είχε χάσει δυο παιδιά σε ένα τραγικό δυστύχημα. Οι δημοσιογράφοι έφτασαν στο σπίτι για ρεπορτάζ. Η γυναίκα έκλαιγε. Ο άντρας όμως της λέει: «Πάψε να κλαις. Ο ξένος που έρχεται στο σπίτι σου είναι κάτι το ιερό. Φέρε καλούδια και τσικουδιά να τον κεράσουμε κι όταν φύγουν μπορούμε και πάλι να κλαίμε».
Πού αλλού θα γινόταν αυτό, παρά μόνο στην Κρήτη του Ξένιου Ζευς. Πού αλλού ο νέος που πέθαινε θα πει στη μάνα του: «Μάνα, αν έρθουν οι φίλοι μου κι αν έρθουν οι εδικοί μου, μην τους επείς κι απόθανα να τους κακοκαρδίσεις. Στρώσε τους τάβλα να γευτούν και στρώσε να ξαπλώσουν και το πρωί σαν σηκωθούν να τους επείς πως πόθανα».
Άξιο μνείας είναι ότι σε όλα τα μοναστήρια της Κρήτης υπήρχε και υπάρχει το «Αρχονταρίκι» για τη φιλοξενία των ξένων.
