Συγκοινωνούντα
Στην τέχνη δοχεία ως ανάμνηση
Η ντίβα Μελίνα μέσω Τσαρούχη
μνήμη Ισιδ. Ροζάκη
– Μάνα μου, σκιάζομαι πολύ, Μη πεθαμένοι βγούνε
– Σώπα παιδάκι μου, οι νεκροί, Την πλάκα τους βαστούνε.
Απ’ το «Το κοιμητήρ» του Διονυσίου Σολωμού
Θέλετε θησαυρούς/πολλούς δια ν’ αγοράσητε
Κρότους χειρών και επαίνους
Και τα άπιστον θυμίαμα της κολακείας
Από το «Αι ευχαί» του Ανδρέα Κάλβου
Γυρτή ειμ’ απ’ το βοριά αγριελιά και χιονοφορτωμένη,
Να βλέπω το χειμωνανθό τον πολυζηλεμένο,
Χλομός να πέφτει αντίκρυ μου!… Ω κάλλιο να μην ήμουν.
Από το «εις την μνήμην του Επαμ. Δεληγιώργη»
Του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
Η ΜΕΛΙΝΑ ΑΠ’ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΑΡΟΥΧΗ
«…η σειρά, λοιπόν, αυτών των ανθρώπων είναι ο Σολωμός. Είναι ο ιδιότυπος και διαμαρτυρόμενος, ψυχρός έξωθεν και θερμός έσωθεν, Κάλβος. Είναι ο Παπαδιαμάντης, γαλήνιος και ηφαιστειώδης, ουρανοβάμων και εν νεφέλες, και όμως, με δυο φράσεις του τρομερά πραγματιστής. Δυο λέξεις του μονάχα, σε ένα διήγημα που νομίζεις ότι μιλάει για γριές της παιδικής του ηλικίας, σου δίνουν να καταλάβεις την τραγική πραγματικότητα της Ελλάδος όσο δεν στην δώσανε καντάρια κοινωνικά μυθιστορήματα…».
Αυτό το απόσπασμα από το βιβλίο του Γιάννη Τσαρούχη «Μα την Ονείδισαν την ψυχή μου» εκδ. Καστανιώτη μου δίνει εναυσματικά τη δυνατότητα να παραλληλίσω στοιχεία της προσωπικότητας δυο εκ των κορυφαίων προσωπικοτήτων των Τεχνών και του πολιτισμού στο ιστορικό φάσμα των δεκαετιών ’50-’80, όπου η παγκόσμια ντίβα του θεάτρου του κινηματογράφου και της πολιτικής Μελίνα Μερκούρη, συναντιέται με τον κορυφαίο Έλληνα ζωγράφο, σκηνογράφο και ενδυματολόγο Γιάννη Τσαρούχη, σε διάφορα επίπεδα συνεργασίας. Μάλιστα ο Τσαρούχης στο ίδιο βιβλίο αφιερώνει ένα κεφάλαιο στη Μελίνα με τίτλο «όχι η Μελίνα, ο Πλάτωνας θα τα έβρισκε σκούρα». Ο ζωγράφος αφού αναφέρεται στην Κάλλας στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο στην προσωπική του δουλειά, τις συλλογές τη σχέση του με τα μουσεία, τα διατηρητέα μνημεία, τους νομούς για την πολιτιστική κληρονομιά, όπου σημειώνει «Η Αριστερά της εποχής μου ήταν σκληρή και με θεωρούσε αντιδραστικό. Σήμερα γίνεται διαχωρισμός της μάζας και του λαού και η τέχνη μου κατανοείται περισσότερο. Ο Λαός δεν είναι μόνο εξαθλιωμένος, αλλά και φορέας ενός μεγάλου πολιτισμού…». Και παρακάτω επικεντρώνοντας στη Μερκούρη γράφει «Αν ήξερα όλα όσα πρέπει να κάνει η Μελίνα Μερκούρη ως υπουργός πολιτισμού, θα είχα βάλει υποψηφιότητα βουλευτή. Η δυσκολία, έγκειται κυρίως στο ότι δεν υπάρχουν άνθρωποι. Η φιλοδοξία, η φιλοχρηματία, η κουτοπονηριά είναι το κύριο χαρακτηριστικό των περισσότερων. Ο υποψήφιοι μανδαρίνοι είναι ουρά ολόκληρη. Όχι η Μελίνα, ο Πλάτωνας θα τα έβρισκε σκούρα. Ζούμε σε μια κοινωνία διεφθαρμένη που ενδιαφέρεται μόνο να πάρει μια θέση με μισθό και σύνταξη. Τα καθεστώτα αλλάζουν, τα υποψήφια παράσιτα μένουν σταθερά».
Και τελειώνει το κεφάλαιο ο Γιάννης Τσαρούχης «η χώρα μας έχει ένα θησαυρό πρωτοφανή στην περιοχή του χορού, της μουσικές, της αρχιτεκτονικής και της ζωγραφικής. Αυτά τα πράγματα είναι η Ελλάδα. Είναι η τελευταία στιγμή που προφταίνουμε να τα διατηρήσουμε. Ένας καλλιτέχνης δημιουργός που τα ξέρει αυτά, θα κάνει αληθινά μια νέα και επαναστατική Τέχνη, συνεχίζοντας την επανάσταση που τα έργα αντιπροσωπεύουν, αυτή είναι η ταπεινή μου γνώμη».
Η ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΛΙΝΑ. ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Σήμερα παγκόσμια ημέρα της γυναίκας , γράφτηκε το κείμενο αυτό μ’ αφορμή φυσικά, τη συμπλήρωση 20 χρόνων από το θάνατο της κοσμαγάπητης Μελίνας Μερκούρη. Επειδή έχουν γραφτεί τόσα για τη ντίβα εστιάζω στη σχέση με τον Γιάννη Τσαρούχη, αλλά και της γνωριμίας μαζί της μέσα από γεγονότα βιωματικά που σημάδεψαν τις αναμνήσεις μου.
Γνώρισα το Γιάννη Τσαρούχη το 1973 στη γκαλερί “Αργώ” του Κώστα Σερέτη στο Κολωνάκι, μαζί του ήταν και ο ζωγράφος καθηγητής της Α.Σ.Κ.Τ. Γιώργος Μαυροειδής.
Γνώρισα τη Μελίνα Μερκούρη το 1976 στη γκαλερί Ιόλα Ζουμπουλάκη επίσης στο Κολωνάκι. Σε θέατρα και πολιτιστικούς χώρους τους ξανασυνάντησα τρεις-τέσσερις φορές ακόμα τα επόμενα χρόνια…. μέχρι…
Την Κυριακή 23/9/84 εγκαινιάστηκε από τη Μελίνα στον Εθνικό Κήπο Αθηνών η σημαντικότατη έκθεση υπαίθριας γλυπτικής με 60 Έλληνες γλύπτες και 70 έργα.
Η έκθεση ήταν ενταγμένη στα 150 χρόνια της Αθήνας, πρωτεύουσας. Συμμετείχα μ’ ένα εμβληματικό για την πορεία της καριέρας μου γλυπτό, ξύλινο έργο ύψους 2.640 μ. το γιγάντιο κοχλία. Τη Μελίνα συνόδευαν οι κ.κ. Μοραΐτης και Αλαβάνος, καθώς και το προεδρείο και τα μέλη του Συνεδρίου της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Τέχνης. Η Μελίνα με τη συνοδεία της περιδιάβαινε γύρω από τα έργα των καταξιωμένων γλυπτών όπως οι Καπράλος, Ζογγολόπουλος, Κουλεντιανός, Μελά, Χουλιαράς, όταν σταμάτησε μπροστά στο έργο μου “Αντιπαράθεση”. Η γ.γ. του υπουργείου Μαίρη Μιχαηλίδου που μ’ ήξερε, με είδε σε μια απόσταση 30 μέτρων και μου έκανε νόημα να πλησιάσω. Η Μελίνα με συνεχάρη για το πρωτότυπο έργο μου και μ’ ερώτησε με ύφος θεσπέσιας προσωπικότητας “Τι θέλεις να πεις μέσα από το έργο σου νέε μου;” Άρχισα σχεδόν ψελλίζοντας από το τρακ να της λέω για αντιπαράθεση πυκνότητας μέσω από την υφή… με διέκοψε με ένα αφοπλιστικό χαμόγελο “Όλα τα λέει, το βλέπω, η αγωνία σου για πράγματα…μπράβο σου” και συνέχισε την πορεία της. Έμεινα άναυδος από την απρόοπτη συνομιλία, μια Γιαπωνέζα τεχνοκριτικός με διέκοψε από τη νιρβάνα μου, λέγοντάς μου για το πως στην Ιαπωνία χρησιμοποιούν διαφορετικά τα ξύλα, λεπτά και φωτεινά… Ο διευθυντής της Πινακοθήκης Παπαστάμος, μου ψιθύρισε πριν την ακολουθήσει “να τα πούμε τις επόμενες μέρες”.
20 Απριλίου 1986 Κυριακή στο Καστέλι, παρευρίσκομαι στην απονομή της Μελίνας Μερκούρη του βραβείου για την Ειρήνη “Ούλωφ Πάλμε”, η σπουδαία Μελίνα ακτινοβολεί, κανείς Έλληνας πολιτικός δεν είχε άλλωστε τη λάμψη της στο παγκόσμιο στερέωμα. Το απόγευμα η θεατρική ομάδα που είχα φτιάξει ως καθηγητής καλλιτεχνικών στη Σχολή Νηπιαγωγών Χανίων, με μια ομάδα φοιτητών παίζει για 8η μέρα το “Οδυσεβάχ” της Ξ. Καλογερούπουλου, έχω την ευθύνη της παράστασης (αφού η Ελπ. Μπραουδάκη ως σκηνοθέτης της παράστασης απουσιάζει, εγώ υπέγραφα σκηνικά κοστούμια, μάσκες και ο Ντέιλι Ρος τη μουσική). Οι φοιτήτριες που έπαιζαν στο έργο Ε. Μπουλνταδάκη και Ε. Κωτσάκη, έχουν επισκεφτεί τη Μελίνα στο ξενοδοχείο της και την έχουν πείσει να έλθει στην παράσταση.Στο Χανιώτικο Θεατρικό Εργαστήρι (σημερινό θέατρο Βλησίδη) που παιζότανε το έργο ήρθαν η Μελίνα, συνοδεία με τον Αλαβάνο, τον Σκουλάκη και το νομάρχη…
Κάθισε δίπλα μου είδε ολόκληρη την ερασιτεχνική παράσταση (μάλιστα μετά από μισή ώρα ήρθε ένας συνοδός και της ψιθύρισε “Κυρία υπουργέ, το αεροπλάνο μας περιμένει”, τότε η μεγάλη ντίβα, η σταρ, γύρισε και του είπε το ανεπανάληπτο “άστο να περιμένει, εγώ τώρα βλέπω την παράσταση των παιδιών”.
Όταν τέλειωσε η παράσταση, χαιρέτησε ένα-ένα τους “ηθοποιούς” και συντελεστές και έφυγε με τη συνοδεία της… δίνοντας ένα μεγαλειώδες μάθημα ευγένειας, γενναιοδωρίας και συμβολισμών. (Αυτό το θυμήθηκα 16-17 χρόνια μετά, όταν από τη θέση του εισηγητή συνέβαλα στα παιδαγωγικά καλλιτεχνικά δρώμενα του σπουδαίου πιλοτικού προγράμματος “Μελίνα” που στηρίχτηκε χωρίς συνέχεια στα πιστεύω της αείμνηστης πλέον Μελίνας.
Την Παρασκευή 29 Μαΐου 1987. Η Μελίνα Μερκούρη εγκαινίασε την τελευταία ιστορικά πανελλήνια έκθεση στον Πειραιά στο ΟΛΠ. Η έκθεση, λόγω του μεγάλου αριθμού αιτήσεων συμμετοχής, συγκεκριμένα 1545 καλλιτεχνών, επέλεξε τελικά 354. Φυσικό ήταν να δημιουργηθούν ενστάσεις, διαφοροποιήσεις, σχόλια, από καλλιτέχνες ζωγράφους, γλύπτες, χαράκτες, αγιογράφους…τεχνοκριτικούς, ιστορικούς. Πρόεδρος της Κρητικής επιτροπής ο Νίκος Κεσανλής. Φυσικά τα εγκαίνια της έκθεσης με τρόπο πανηγυρικό έκανε η Μελίνα. Συμμετείχα με το μεγάλο σύνθετο γλυπτό μου από ξύλο, μπρούτζο, και χρώμα “Ήταν θεριό που κάρφωνε τη θάλασσα”. Η χειραψία της Μελίνας ήταν τώρα πιο σταθερή για μένα.
Ο θαυμασμός μου όμως μεγεθυμένος. Ίσως γιατί είχα διαπιστώσει από κοντά το πώς στάθηκε, υποστηρίζοντάς τον με πάθος τον Γιάννη Τσαρούχη όταν τον κατηγόρησαν για αποδέκτη κλεμμένων εικόνων, από τα μοναστήρια της Πίνδου. Ένα μέρος της συμμορίας εξαρθρώθηκε (έμαθα τα πάντα στη φυλακή της Αγιάς όταν υποστηρίξαμε καμιά δεκαριά καλλιτέχνες τον “Σ.Π.” για τη συμμετοχή του. Ο Τσαρούχης ήταν θύμα των περιστάσεων και η Μελίνα του στάθηκε μέχρι που αθωώθηκε χωρίς δίκη στη συνείδηση του κόσμου. Το 1990 είχα ακόμα μια επαφή μαζί της, ήμουν ήδη καλλιτεχνικός διευθυντής στο διεθνές φεστιβάλ σύγχρονου χορού Χανίων. Η λάμψη της Μελίνας δεν έσβησε ακόμα και όταν έχασε τις εκλογές για το δήμο της Αθήνας. Λίγο μετά ο θάνατός της σημάδεψε την πιο γοερή “θριαμβική” τελετουργική πομπή που έγινε ποτέ στην Ελλάδα.
Ο Ισίδωρος Ροζάκης ένας ωραίος Χανιώτης ανθοπώλης, μια τρυφερή και χιουμοριστική φύση, πρότυπο οικογενειάρχη. Στη σύντροφό του Σοφία τα παιδιά του και τα εγγόνια του ένα μπουκέτο κόκκινα γαρύφαλλα στη μνήμη του.
