Η εµπειρία µας δείχνει ότι υπάρχουν. Και ένας από τους τρόπους προφύλαξης µας είναι να µην τους εκλέγουµε σε υπεύθυνες θέσεις
Ενόψει των Ευρωεκλογών, ξεφύλλιζα µερικά παλιά µου άρθρα σχετικά µε τα χαρακτηριστικά των πολιτικών που καλούνται να διαχειριστούν κράτη, κόµµατα, µεγάλες ή µικρές επιχειρήσεις, διεθνείς οργανισµούς, ακόµη και οικογένειες. Θυµήθηκα µάλιστα µιάν ηµερίδα του 2008 που είχαµε οργανώσει µε τον τότε ευρωβουλευτή και νυν Περιφερειάρχη Σταύρο Αρναουτάκη µε θέµα «Η προστασία του πολίτη από ατυχήµατα και καταστροφές, µια ευκαιρία για ανάπτυξη».
Εκεί λοιπόν, είχε αναφερθεί ως ένας παράγοντας κινδύνου, εξίσου σοβαρός µε τα τροχαία ατυχήµατα που µαστίζουν τη Κρήτη, «η ίδια η διοίκηση, η οποία είναι απροετοίµαστη να αντιµετωπίσει νέες προκλήσεις όπως οι αλλαγές χρήσης γης και η διαχείριση χώρων όπως οι βιοµηχανικές περιοχές και τα γειτνιάζοντα αεροδρόµια». Ως παραδείγµατα θα πρόσθετα σε κεντρικό επίπεδο την αντικαπνιστική πολιτική, και σε τοπικό το κυκλοφοριακό και την αποχέτευση των Χανίων.
Ο αρχαίος τραγικός ποιητής Αγάθωνας, µας υπενθυµίζει ότι ο άρχοντας πρέπει να θυµάται τρία πράγµατα, «ότι κυβερνά ανθρώπους, ότι πρέπει να κυβερνά σύµφωνα µε τους νόµους και ότι δεν θα κυβερνά για πάντα». Όµως πώς µπορεί κάποιος να κυβερνά µε βάση τους νόµους όταν δεν τους γνωρίζει; Αναρωτιέµαι, για παράδειγµα, πόσοι υποψήφιοι ευρωβουλευτές έχουν µελετήσει και εµπεδώσει τις στοιχειώδεις αρχές στις οποίες στηρίζεται και µε βάση τις οποίες λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Ένωση όπως αυτές περιγράφονται στις Συνθήκες.
Τρεις ιδιότητες των πολιτικών. Μια ιδιότητα που χαρακτηρίζει διαχρονικά τους πετυχηµένους πολιτικούς είναι η ικανότητά τους να διαχειρίζονται την πολυπλοκότητα. Αν έπαιζαν σκάκι θα λέγαµε ότι προβλέπουν αρκετές κινήσεις µπροστά. Στην καθηµερινότητα, αυτό µεταφράζεται στην ικανότητά τους να διαµορφώνουν ένα όραµα, το οποίο στη συνέχεια µεταφράζουν σε πράξεις, προβλέποντας ταυτόχρονα και τις µελλοντικές επιπτώσεις των συγκεκριµένων πράξεων σε βάθος χρόνου.
Όποιος δεν κατανοεί τις διαχρονικές επιπτώσεις των αποφάσεων ή των προτάσεών του υποχρεώνεται συχνά να τις αλλάξει, µε αποτέλεσµα να αποσταθεροποιεί τους συνεργάτες και τους ψηφοφόρους του, να προκαλεί ανασφάλεια και να δηµιουργεί ή να επιτείνει τις συνθήκες που ευνοούν τις σύγχρονες ενδηµικές κρίσεις.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισµα είναι η υψηλή συναισθηµατική νοηµοσύνη, δηλαδή η ικανότητα προσδιορισµού, αξιολόγησης και ελέγχου των συναισθηµάτων, των δικών τους, των άλλων και των οµάδων. Ακούνε και µαθαίνουν από τους άλλους. Λειτουργούν µε διαφάνεια και αναπτύσσουν τις σχέσεις τους µε όλους – υφιστάµενους αλλά και οµότιµους. Και το κυριότερο, επικοινωνούν µε το περιβάλλον και µε τα πραγµατικά προβλήµατα.
Όµως, υπάρχει και µια άλλη πλευρά. Γενικά, όλοι οι µεγάλοι ρήτορες έχουν εξαιρετικά αναπτυγµένη συναισθηµατική νοηµοσύνη αφού µπορούν να επηρεάζουν τα συναισθήµατα του πλήθους και µπορούν να κάνουν τον κόσµο να κλαίει, να γελά ή να εξεγείρεται. ∆υστυχώς, ο ρήτορας ο οποίος επηρεάζει το πλήθος προς κατευθύνσεις που οδηγούν σε καταστροφές χαρακτηρίζεται ως δηµαγωγός και συχνά οδηγεί τη χώρα, την εταιρεία, την οργάνωση της οποίας προΐσταται σε αδιέξοδα, σε καταστροφές, σε απρόβλεπτες κρίσεις και καταστάσεις. Από τον Κλέωνα και τον Αλκιβιάδη µέχρι τον Χίτλερ και τον Μακάρθυ, τα οικοσυστήµατα της πολιτικής, της θρησκείας και των πάσης φύσεως ιδεολογιών βρίθουν από τέτοια «είδη» που συχνά έχουν οδηγήσει ακόµη και τους οπαδούς τους σε πολέµους, κακουχίες, ακόµη και στο θάνατο.
Τέλος, οι πετυχηµένοι πολιτικοί διαθέτουν την ικανότητα να διαχειρίζονται την απόλυτη εξουσία χωρίς να χάνουν την ηθική τους ακεραιότητα.
Οι περισσότεροι, όταν συναισθανθούν ότι έχουν την απόλυτη εξουσία που προσφέρει η επιτυχία, τείνουν να υποκύψουν στο λεγόµενο «σύνδροµο της Βηρσαβεέ». Αναπτύσσουν δηλαδή συµπεριφορές σαν κι εκείνη που οδήγησε το βιβλικό βασιλιά ∆αβίδ, ο οποίος, όταν είδε την όµορφη Βηρσαβεέ να λούζεται στην ταράτσα του σπιτιού της, διέταξε το φόνο του συζύγου της προκειµένου να την αποκτήσει (Β’ Σαµουήλ ια’).
Σύµφωνα µε έρευνες, η επιτυχία συχνά οδηγεί τον ηγέτη σε µιάν υπερφίαλη αυταρέσκεια µε αποτέλεσµα να µην επικεντρώνεται πλέον στα καθήκοντα του. Παράλληλα, έχοντας φτάσει στο απόγειο της δόξας του, αποκτά πλήρη και προνοµιούχο πρόσβαση σε πληροφορίες, ανθρώπους και αντικείµενα, αλλά και πλήρη έλεγχο των πόρων του οργανισµού που διοικεί. Τέλος, η επιτυχία οδηγεί συχνά τον ηγέτη στην εσφαλµένη εντύπωση ότι µπορεί να ελέγξει ή καλύτερα να χειραγωγήσει το αποτέλεσµα οιασδήποτε διαδικασίας, ακόµη και να συγκαλύψει παράνοµες ή αξιόποινες πράξεις.
Μερικοί πολιτικοί είναι λοιπόν επικίνδυνοι επειδή 1) δεν διαθέτουν τα παραπάνω τρία χαρακτηριστικά 2) δεν γνωρίζουν τα βασικά θεσµικά κείµενα που αποτελούν το πλαίσιο της συντεταγµένης πολιτείας στης οποίας την διακυβέρνηση φιλοδοξούν να συµµετάσχουν, 3) δεν εκτιµούν τις επιπτώσεις των υποσχέσεων τους σε βάθος χρόνου. Με αποτέλεσµα όταν αντιληφθούν ότι όσα υποσχέθηκαν είναι πρακτικώς ανεφάρµοστα, να κάνουν στροφή 180 µοιρών. Γιατί οι εξαγγελίες τους 1) αντιβαίνουν στο Σύνταγµα ή στην ευρωενωσιακή νοµοθεσία, 2) έχουν δυσµενέστατες οικονοµικές και κοινωνικές επιπτώσεις, ή τέλος 3) γιατί ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο την εθνική συνοχή και ασφάλεια.
Ευτυχώς, οι σύγχρονες δηµοκρατίες έχουν βρει τρόπους να ελαχιστοποιούν τις συνέπειες όλων των παραπάνω κινδύνων. ∆ιαχωρίζοντας τις εξουσίες σε νοµοθετική, εκτελεστική και δικαστική. Και αποφεύγοντας την εκχώρηση απόλυτης κοινοβουλευτικής εξουσίας σε ένα άτοµο ή σε µια οµάδα. Η περίφηµη «αυτοδυναµία» που όλοι αποζητούν είναι µακροπρόθεσµα πολύ πιο επικίνδυνη από κάποιας µορφής «συνεργασία» ή «συναίνεση» που λαµβάνει εκ των πραγµάτων υπόψη τις ανάγκες και τις προσδοκίες ευρύτερων οµάδων και αµβλύνει τις έντονες αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις, ιδίως σε περιόδους κρίσης.
Έτσι, το καλύτερο δυνατό αποτέλεσµα στη διαχείριση των κοινών επιτυγχάνεται µε την ανάπτυξη παραγωγικού διαλόγου και πνεύµατος ουσιαστικής συνεργασίας. Γι’ αυτό κι εµείς ως πολίτες έχουµε το δικαίωµα αλλά και την υποχρέωση να απαιτήσουµε από τους πολιτικούς µας να συνεννοούνται!
Στην ηλεκτρονική ανάρτηση του άρθρου στο ιστολόγιό µου ενσωµατώνονται συστηµατικά υπερσύνδεσµοι προς τις πηγές που χρησιµοποιούνται.
*O Παναγιώτης Αλεβαντής είναι φυσικός, τέως στέλεχος
της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
http://alevantis.blogspot.com
